10+2 στρατηγικές για να βελτιώσετε την ανάπτυξη του εγκεφάλου του παιδιού σας

Θέλετε τα παιδιά σας να ευημερούν ή απλώς να επιβιώνουν; Σίγουρα, ο στόχος της επιβίωσης θα ήταν κατάλληλος σε μια εμπόλεμη ζώνη, αλλά οι γονείς μπορούν να στοχεύουν στην ευημερία σε άλλα πλαίσια.

Στο βιβλίο τους The Whole Brain Child, οι Daniel J. Siegel και Tina Payne Bryson ενθαρρύνουν τους γονείς να στοχεύουν στην ευημερία. Παρέχουν κάποιες βασικές πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου και την ανάπτυξή του, αλλά αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο τους συζητώντας σενάρια ανατροφής γονέων και πώς να τα προσεγγίσουν. Υπάρχουν πολυάριθμα συνθήματα και κόμικς για να βοηθήσουν τους γονείς να φανταστούν πώς θα πλοηγηθούν στην ανάπτυξη του παιδιού τους. Για παράδειγμα μια εικόνα απεικονίζει τη ζωή ως κωπηλασία μιας βάρκας σε ένα ποτάμι όπου η μία όχθη είναι η ακαμψία και η άλλη το χάος. Ο στόχος, φυσικά, είναι να πλεύσετε χωρίς να χτυπήσετε καμία από τις δύο όχθες. Ένα παιδί που είναι πολύ πλημμυρισμένο από συναισθήματα μπορεί να πέσει στην όχθη του χάους, αντίθετα αν είναι πολύ εμμονικό  μπορεί να πέσει στην ακαμψία. Οι εγκεφαλικοί τρόποι πρέπει να ενσωματωθούν για να κρατήσουν τα παιδιά στη μέση οδό.

Ένας ολοκληρωμένος εγκέφαλος έχει δύο έννοιες: δεξιός/αριστερός και πρωτόγονος/εκτελεστικός (κάτω/πάνω). Το δεξιό και το αριστερό ημισφαίριο επικοινωνούν μέσω της γέφυρας μεταξύ τους που ονομάζεται μεσολόβιο. Τα εγκαταλελειμμένα παιδιά έχουν λεπτότερες γέφυρες, γεγονός που τα καθιστά πιο πιθανό να εναλλάσσονται μεταξύ των καταστάσεων (Teicher, 2002). Οι ολοκληρωμένοι εγκέφαλοι είναι επίσης εκείνοι που επιτρέπουν στον “επάνω εγκέφαλο” -τις εκτελεστικές λειτουργίες όπως ο σχεδιασμός, ο αυτοέλεγχος, η αυτογνωσία, η ενσυναίσθηση και η ηθική- να καθοδηγούν ή να περιορίζουν τον “κάτω εγκέφαλο”, τα συναισθήματα που είναι προσανατολισμένα στην επιβίωση και την αυτοπροστατευτική νοοτροπία. Για την ακρίβεια, χρειάζονται τρεις δεκαετίες κατάλληλης υποστήριξης για να αναπτυχθεί καλά ο επάνω εγκέφαλος, πράγμα που σημαίνει ότι ο κάτω εγκέφαλος είναι πιο κυρίαρχος στην παιδική και εφηβική ηλικία. Εξού και η ανάγκη για καθοδήγηση από τους φροντιστές.

Ποιές είναι οι στρατηγικές που θα σας βοηθήσουν να το πετύχετε; 

Ακολουθούν 12 στρατηγικές για ολόκληρο τον εγκέφαλο (οι περισσότερες από τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κάθε σχέση).

1. «Σύνδεση και αναπροσανατολισμός» είναι μια τεχνική που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να βοηθήσετε ένα παιδί με μεγάλα συναισθήματα. Ακούστε και αναγνωρίστε τα συναισθήματα του παιδιού, μεταφέροντας ενσυναίσθηση μέσω της στάσης του σώματος και της έκφρασης του προσώπου. Μόλις υπάρξει συντονισμός, ο γονέας μπορεί να καταλάβει ποια ανάγκη απαιτεί προσοχή ή μπορεί να ανακατευθύνει την προσοχή με λογική και σχεδιασμό.
2. Ονομάστε το για να το τιθασεύσετε. Η αφήγηση ιστοριών μπορεί να ηρεμήσει τα μεγάλα συναισθήματα και τους φόβους. Όταν συμβαίνει ένα στρεσογόνο γεγονός, μερικές φορές ένα παιδί αναπτύσσει φόβους γύρω από αυτό. Βοηθώντας ένα παιδί να ξαναπεί την ιστορία πολλές φορές, τονίζοντας πώς το παιδί την αντιμετώπισε, μπορεί να μειώσει το φόβο.
3. Ενεργοποιήστε, μην εξοργίζετε. Αυτό περιλαμβάνει την έκκληση στον επάνω εγκέφαλο των εκτελεστικών λειτουργιών αντί να αντιδράτε στον κάτω εγκέφαλο του παιδιού. Οι ενήλικες πρέπει να δώσουν προσοχή στο ποιο μέρος του δικού τους εγκεφάλου είναι υπεύθυνο. Τα παιδιά μερικές φορές ενεργοποιούν τον κάτω εγκέφαλο του γονέα. Αυτό προσφέρει την ευκαιρία να δείξουμε στο παιδί πώς να ηρεμήσει. Όταν ο γονιός είναι πραγματικά αναστατωμένος, μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιον από τους ακόλουθους τρόπους για να το διαχειριστεί:

• Μην πείτε τίποτα (για να μην ειπωθεί κάτι που θα μετανιώσετε)
• Βάλτε τα χέρια σας πίσω από την πλάτη σας (ώστε να μην τα χρησιμοποιήσετε εναντίον του παιδιού)
• Απομακρυνθείτε από την κατάσταση και συγκεντρωθείτε. Ίσως να κάνετε άλματα
• Στη συνέχεια, το συντομότερο δυνατό, επιστρέψτε και αποκαταστήστε το ρήγμα στη σχέση. Ζητήστε συγγνώμη αν χρειαστεί. Επαναφέρετε τη σχέση σας σε σωστή τροχιά

4. Χρησιμοποιήστε το ή αφήστε το. Αυτό περιλαμβάνει την ενεργοποίηση και την άσκηση του επάνω εγκεφάλου. Για τα μικρά παιδιά αυτό συμβαίνει κυρίως έμμεσα, με τον γονέα να καταλαβαίνει ποια ανάγκη δεν ικανοποιείται – π.χ. Πεινάει το παιδί, είναι θυμωμένο, μοναχικό ή κουρασμένο;

Ακόμη, τα μικρά παιδιά (πριν από την ηλικία των 6 ετών) είναι καλύτερο να μην ωθούνται σε μια νοοτροπία σχεδιασμού. Η ανάπτυξή τους είναι καλύτερο να επικεντρώνεται στην εμπειρία – σε εμπειρίες ολόκληρου του σώματος. Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν τον αυτοέλεγχο από την αυτορρύθμιση και την παρηγορητική συμπεριφορά των φροντιστών. Μαθαίνουν την αυτογνωσία και την ενσυναίσθηση μέσα από την εμβάθυνση στο αυτοκατευθυνόμενο παιχνίδι με τους άλλους. Γύρω στην ηλικία των 6 ετών παρατηρείται μια γνωστική αλλαγή (γι’ αυτό και η σχολική εκπαίδευση ξεκινά παγκοσμίως σε αυτή την ηλικία). Τότε μπορεί κανείς να αρχίσει να συζητά με το παιδί για σχέδια και ηθικές αποφάσεις.

5. Κουνηθείτε ή αφήστε το. Η κίνηση του σώματος μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να επανέλθει στην ισορροπία. Ορισμένες φορές ένα παιδί θα κατακλυστεί από ευθύνες, όπως π.χ. μεγάλη ποσότητα εργασιών για το σπίτι. Μπορεί να κλείσει τα μάτια του. Ένας τρόπος για να ξεπεράσει ένα τέτοιο αδιέξοδο είναι να δραστηριοποιηθεί, όπως το τρέξιμο. Η δραστηριότητα επαναφέρει την ισορροπία των εγκεφαλικών ημισφαιρίων και ανοίγει δυνατότητες. Λειτουργεί για όλες τις ηλικίες.
6. Χρησιμοποιήστε το «τηλεχειριστήριο» του μυαλού. Επαναλάβετε τις αναμνήσεις για να επανεξετάσετε τι συνέβη και να τις ερμηνεύσετε εκ νέου. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο όταν ένα παιδί αντιδρά με τρόπο που σας εκπλήσσει. Μπορεί να υπάρχει ένα άλυτο τραύμα που χρειάζεται έκφραση και επεξεργασία.
7. Να θυμηθείτε να θυμάστε. Η καθημερινή οικογενειακή ζωή μπορεί να περιλαμβάνει την ανάκληση από κοινού. Μια τεχνική που προτείνουν οι συγγραφείς για μικρότερα παιδιά είναι να τους ζητήσετε να σας πουν δύο πράγματα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας, ένα αληθινό και ένα ψεύτικο, και εσείς να μαντέψετε ποιο είναι αληθινό.
8. Αφήστε τα σύννεφα των συναισθημάτων να κυλήσουν. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν ότι υπάρχουν πολλά κομμάτια του εαυτού τους. Προτείνουν ένα διάγραμμα που ονομάζεται τροχός της επίγνωσης και περιλαμβάνει σκέψεις, συναισθήματα, όνειρα, σωματικές αισθήσεις, αντιλήψεις, αναμνήσεις. Ο τροχός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανασκόπηση της ημέρας ή γιατί ένα παιδί αισθάνεται εκτός εαυτού. Η χρήση ενός τέτοιου τροχού διδάσκει στα παιδιά ότι έχουν την επιλογή για το πού τοποθετούν την προσοχή τους. Μέρος της αυτογνωσίας που αναπτύσσεται με την ωρίμανση είναι η αναγνώριση ότι τα συναισθήματα έρχονται και φεύγουν. Οι γονείς μπορούν να το υπενθυμίζουν στα παιδιά.
9. Μέσα από τις δραστηριότητες του νου: Αισθήσεις, εικόνες, συναισθήματα, σκέψεις. Η χρήση των δραστηριοτήτων βοηθά το παιδί να μάθει να δίνει προσοχή σε αυτό που συμβαίνει μέσα του. Αισθήσεις: Τι αισθάνεται το σώμα σου; Εικόνες: Ποιες εικόνες περνούν από το μυαλό σου; Συναισθήματα: Πώς αισθάνεσαι για το Χ; Σκέψεις: Τι σκέφτεσαι;
10. Εξάσκηση της νοημοσύνης. Η προηγούμενη στρατηγική και ο τροχός της επίγνωσης μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους. Πρόκειται για ασκήσεις “mindsight” που υποστηρίζουν την ευημερία. Ενόραση + ενσυναίσθηση = mindsight.
11. Αυξήστε τον παράγοντα οικογενειακής διασκέδασης. Αναπτύξτε αυθόρμητους τρόπους για να απολαμβάνετε ο ένας τον άλλον. Το αλλόκοτο παιχνίδι μπορεί να βοηθήσει στη μετατόπιση της νοοτροπίας των παιδιών από την πρόκληση ή το θυμό. Τα αδέλφια που παίζουν μαζί ως παιδιά τα πάνε καλύτερα μαζί στην ενήλικη ζωή. Παίξτε δημιουργικά, χρησιμοποιήστε αυτοσχεδιασμό ή παντομίμα (π.χ. υποδυόμενοι ζώα), φτιάξτε μπισκότα, βίντεο ή δώρα για τους παππούδες και τις γιαγιάδες.
12. Συνδεθείτε μέσα από τις συγκρούσεις. Οι γονείς και τα παιδιά μπορούν να μάθουν να εξετάζουν τις συγκρούσεις από τη σκοπιά του “εμείς”. Όταν ένα παιδί έχει μια σύγκρουση με ένα αδελφάκι ή συνομηλίκους, ο γονέας μπορεί να το καθοδηγήσει μέσα από την οπτική γωνία του άλλου. Οι γονείς μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν να διαβάζουν τις μη λεκτικές επικοινωνίες (π.χ. πότε ένας φίλος μπορεί να χρειάζεται να του φτιάξουν τη διάθεση).