40 χρόνια μετά την «νίκη» της ευλογιάς: Ποια μαθήματα παίρνουμε για την COVID-19;

Μια σημαντική νίκη, που έλαβε χώρα πριν από τέσσερις περίπου δεκαετίες ήταν η νίκη της ανθρωπότητας απέναντι στην ευλογιά. Τώρα, που οι επιστήμονες προσπαθούν να βρουν μια αποτελεσματική θεραπεία και κάποιο εμβόλιο για την αντιμετώπιση της COVID-19, υπάρχουν σίγουρα πολλά μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε από την τραγική εκείνη περίοδο και την θριαμβευτική νίκη απέναντι στην ασθένεια.

Στις 8 Μαΐου του 1980, εκπρόσωποι όλων των κρατών μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, συγκεντρώθηκαν στη Γενεύη και δήλωσαν επίσημα ότι ο ιός της ευλογιάς είχε νικηθεί και είχε πλέον αναγραφεί στα ιστορικά βιβλία, δύο αιώνες μετά την ανακάλυψη του εμβολίου. Μάλιστα, όπως δήλωσε ο επικεφαλής του ΠΟΥ Τένδρο Ανχάνομ Γκαμπρέι, «η εξάλειψη της ευλογιάς αποτελεί τον μεγαλύτερο θρίαμβο της δημόσιας υγείας στην ιστορία». Τώρα, που ο κόσμος βρίσκεται απέναντι στην πανδημία COVID-19, η τότε νίκη της ανθρωπότητας, αποτελεί μια μορφή υπενθύμισης του τι τελικά μπορεί να επιτευχθεί, εάν όλα τα έθνη πολεμήσουν ενωμένα απέναντι σε έναν αόρατο εχθρό που αφορά την υγεία.

Τι είναι η ευλογιά;

Η ευλογιά είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική ασθένεια, που μεταδίδεται μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων κατά τη στενή επαφή ενός ατόμου με άλλα άτομα ή μέσω της ανταλλαγής μολυσμένων αντικειμένων. Η ασθένεια αυτή προκαλούσε υψηλό πυρετό και ένα εξάνθημα που οδηγούσε σε παραμόρφωση και τύφλωση τους ασθενείς. Ο ιός, αυτός, σκότωσε έως και 30% όλων των μολυσμένων ατόμων και συγκεκριμένα εκτιμάται ότι μόνο τον 20^ο αιώνα πέθαναν πάνω από  300 εκατομμύρια άτομα. Η ευλογιά πιστεύεται ότι υπήρχε για χιλιάδες χρόνια, με τις πρώτες τεκμηριωμένες ενδείξεις να μιλούν για φλυκταινώδεις δερματικές αλλοιώσεις που ανακαλύφθηκαν στη μούμια του αιγυπτιακού φαραώ Ραμσή Β.

Να σημειώσουμε ότι το πρώτο εμβόλιο στον κόσμο ανακαλύφθηκε από τον επιστήμονα και ιατρό Edward Jenner το 1796 και αφορούσε αυτή την καταστροφική νόσο. Ωστόσο, το 1958, δυο αιώνες αργότερα και καθώς η ευλογιά συνέχιζε να καλπάζει και να σκοτώνει περίπου 2 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως, οι Ρώσοι και οι Αμερικάνοι, αποφάσισαν να συνεργαστούν για να την καταπολεμήσουν, αφήνοντας στιγμιαία έστω, πίσω τους ότι τους χώριζε εκείνη την στιγμή.  Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο επιδημιολόγος των ΗΠΑ Larry Brilliant στο AFP, τότε υπήρξε δημόσια θέληση για την αντιμετώπιση αυτής της φονικής νόσου και τελικά τα έθνη ενωμένα κατάφεραν να την εξαλείψουν.

Ποια μαθήματα μπορούμε να πάρουμε σήμερα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού;

«Τέσσερις δεκαετίες αργότερα και ενόσω βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την COVID-19, οι υπεύθυνοι που λαμβάνουν αποφάσεις, θα πρέπει να πάρουν παραδείγματα από τις ακούραστες προσπάθειες απομόνωσης εκείνων που είχαν μολυνθεί από ευλογιά και τις προσπάθειες για εντοπισμό των επαφών τους», δήλωσε ο Rosamund Lewis, υπεύθυνος του αρχείου της ευλογιάς στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. «Μπορούμε να μάθουμε πολλά από την ευλογιά για το πώς θα αντικρούσουμε την COVID-19», τόνισε.

Συγκεκριμένα, όπως εξήγησε ο Lewis, τότε που ξέσπασε η ευλογία, ο ΠΟΥ δεν είχε τα κεφάλαια για να ασχοληθεί σοβαρά με την εξάλειψη της, αλλά το 1967, όταν ξεκίνησε η πραγματική εκστρατεία για την αντιμετώπιση της νόσου, οι ειδικοί πήγαιναν από πόρτα σε πόρτα για να εντοπίσουν μολυσμένους ασθενείς και ακολούθως εντόπιζαν τις επαφές τους. Σήμερα, χρειάστηκε πολύς χρόνος για τις κυβερνήσεις για να κατανοήσουν το ποσό σημαντική ήταν η καραντίνα και η ανίχνευση των επαφών, με αποτέλεσμα όταν το συνειδητοποίησαν, η νόσος να έχει ήδη εξαπλωθεί σε πολλές χώρες του κόσμου και οι νεκροί να ξεπερνούν τις 260.000 μέσα σε λίγους μήνες. Η κοινωνική, λοιπόν απόσταση, η καραντίνα και οι ανίχνευση επαφών είναι πλέον τα σημαντικότερα όπλα στη φαρέτρα των ειδικών και των πολιτών, μέχρι να βρεθεί ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, για το οποίο θα χρειαστεί τουλάχιστον ένας χρόνος.

Πως ανακαλύφθηκε το εμβόλιο της ευλογιάς;

Ο Jenner ανακάλυψε την ιδέα του εμβολίου κατά της ευλογιάς, όταν παρατήρησε ότι οι άνθρωποι που προηγουμένως νόσησαν με ανεμοβλογιά, δεν κόλλησαν ευλογιά. Έτσι χρησιμοποίησε τον ακίνδυνο ιό της ανεμοβλογιάς για να προκαλέσει ανοσοποίηση κατά της πολύ πιο θανατηφόρας νόσου. Ωστόσο, πριν από την εμφάνιση του εμβολίου, τα άτομα που ασχολούνταν με τον εμβολιασμό, χρησιμοποιούσαν υγρό ευλογιάς από έναν μολυσμένο ασθενή και το εισήγαγαν στο δέρμα ενός άλλου ασθενούς μέσω γρατσουνιών, με την ελπίδα ότι θα προκαλέσουν μια ήπια, αλλά προστατευτική λοίμωξη. Το αποτέλεσμα όμως αυτής της κίνησης ήταν η περεταίρω εξάπλωση της ευλογιάς. Όταν εμφανίστηκε τελικά το εμβόλιο, βελτιώσεις όπως η κατάργηση της ανάγκης για ψύξη, αύξησαν σημαντικά την πρόσβαση και τη διαθεσιμότητα του και άνοιξαν το δρόμο της εξάλειψης της νόσου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελευταία γνωστή περίπτωση ευλογιάς, εμφανίστηκε στη Σομαλία το 1977, ενώ ένα χρόνο αργότερα, ένας Βρετανός ιατρός που εργαζόταν κοντά σε κάποιο ερευνητικό εργαστήριο για την ευλογιά, μολύνθηκε και πέθανε.

Πρέπει να φυλάσσονται δείγματα ιών για ερευνητικούς σκοπούς;

Από τον τελευταίο αυτό θάνατο, μαίνεται μια παγκόσμια συζήτηση για το κατά πόσον πρέπει να καταστραφούν τα δείγματα των ιών της ευλογιάς. Σήμερα, μόνο σε δύο μέρη στον κόσμο επιτρέπεται να διατηρούν δείγματα ευλογιάς: τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών και το Κρατικό Κέντρο Ερευνών για την Ιολογία και τη Βιοτεχνολογία (VECTOR) στο Νοβοσιμπίρσκ της Ρωσίας.

Η Ουάσιγκτον και η Μόσχα έχουν υπογραμμίσει εδώ και καιρό τη σημασία της διατήρησης των δειγμάτων για ερευνητικούς σκοπούς. Αλλά δεκαετίες μετά την εξάλειψη της ευλογιάς, η απειλή εξακολουθεί να είναι μεγάλη, με ένα από τους κυριότερους φόβους να είναι ότι τα δείγματα των ιών αυτών θα μπορούσαν να αποτελέσουν «όπλα» βιοτρομοκρατίας.