5 Κοινοί μύθοι για την παχυσαρκία

Αν και η παχυσαρκία είναι συχνή, υπάρχουν πολλές παρανοήσεις που συνδέονται με αυτήν – και αυτοί οι μύθοι συχνά τροφοδοτούν τον κοινωνικό στιγματισμό. Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 42,4% των ενηλίκων έχουν παχυσαρκία. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου 650 εκατομμύρια ενήλικες είναι παχύσαρκοι. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Ωστόσο, παρά τις εκστρατείες για τη δημόσια υγεία, οι μύθοι συνεχίζονται αμείωτοι. Πολλοί από τους πιο συνηθισμένους μύθους οδηγούν στο στίγμα που μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία. Για παράδειγμα, τα αποτελέσματα μιας μετα-ανάλυσης του 2020 σχετικά με το θέμα δείχνουν “μια ισχυρότερη συσχέτιση μεταξύ του στίγματος του βάρους και της μειωμένης ψυχικής υγείας με την αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ)”. Η αντιμετώπιση των μύθων που περιβάλλουν την παχυσαρκία είναι σημαντική. Έχοντας αυτό κατά νου, το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί με πέντε από τις πιο διαδεδομένες παρανοήσεις γύρω από αυτή την κατάσταση.

1. Για να μειώσετε την παχυσαρκία, απλά τρώτε λιγότερο και κινείστε περισσότερο

Σε πολλές περιπτώσεις, η κατανάλωση περισσότερων θερμίδων από όσες χρειάζεται ο οργανισμός για παρατεταμένο χρονικό διάστημα είναι η άμεση αιτία της παχυσαρκίας. Πράγματι, η συντριπτική πλειονότητα των μέτρων για τη μείωση της παχυσαρκίας στοχεύει στη μείωση της θερμιδικής πρόσληψης, στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας ή και στα δύο. Αν και η διατροφή και η άσκηση είναι σημαντικοί παράγοντες, αρκετοί άσχετοι παράγοντες μπορεί επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παχυσαρκία. Αυτοί οι παράγοντες, τους οποίους οι άνθρωποι συχνά ξεχνούν, περιλαμβάνουν τον ανεπαρκή ύπνο, το ψυχολογικό στρες, τον χρόνιο πόνο, τους ενδοκρινικούς (ορμονικούς) διαταράκτες και τη χρήση ορισμένων φαρμάκων. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η υπερκατανάλωση τροφής, για παράδειγμα, μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα και όχι αιτία. Επίσης, ορισμένοι από αυτούς τους παράγοντες συνεργάζονται για να αυξήσουν την πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας. Για παράδειγμα, το άγχος μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα παχυσαρκίας. Λόγω της επικράτησης του στίγματος του βάρους, η παχυσαρκία μπορεί να είναι αγχωτική για ορισμένους ανθρώπους, αυξάνοντας έτσι τα επίπεδα του στρες και πυροδοτώντας μία αρνητική ανατροφοδότηση. Σε αυτό προστίθεται ότι το άγχος μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του ύπνου και αυτό με τη σειρά του μπορεί να προκαλέσει στέρηση ύπνου, η οποία είναι ένας άλλος παράγοντας για την ανάπτυξη παχυσαρκίας. Η στέρηση ύπνου φαίνεται επίσης να αυξάνει τα επίπεδα του στρες. Όπως εξηγεί ένα έγγραφο, “τα επίπεδα των ορμονών του στρες συσχετίζονται θετικά με τη μειωμένη διάρκεια του ύπνου”. Η άπνοια ύπνου, κατά την οποία ένα άτομο σταματά την αναπνοή για μικρά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του ύπνου, είναι πιο διαδεδομένη σε άτομα με υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα. Και πάλι, μπορεί να δημιουργηθεί ένας κύκλος: Καθώς παίρνουν βάρος, η υπνική άπνοια μπορεί να επιδεινωθεί, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε στέρηση ύπνου, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση του βάρους. Ως άλλο παράδειγμα, φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του χρόνιου πόνου και της παχυσαρκίας. Οι λόγοι για αυτή τη σχέση είναι βέβαιο ότι είναι πολύπλοκοι και διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά πιθανότατα περιλαμβάνουν χημικούς παράγοντες, τον ύπνο, την κατάθλιψη και τον τρόπο ζωής. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς ο χρόνιος πόνος θα μπορούσε να αυξήσει τόσο τα επίπεδα άγχους όσο και να επηρεάσει τον ύπνο, προσθέτοντας στους αρνητικούς κύκλους που περιγράφηκαν παραπάνω. Το άγχος, ο ύπνος και ο πόνος είναι μόνο τρεις αλληλένδετοι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στην παχυσαρκία. Η περίπτωση του κάθε ατόμου θα είναι διαφορετική, αλλά το να λαμβάνετε απλώς μια οδηγία “να κινείστε περισσότερο και να τρώτε λιγότερο” μπορεί να μην αποτελεί επαρκή παρέμβαση. Όπως θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται σε αυτό το άρθρο, η πρόσληψη θερμίδων και η άσκηση είναι ζωτικής σημασίας παράγοντες για τη μείωση της παχυσαρκίας, αλλά δεν λένε όλη την ιστορία.

2. Η παχυσαρκία προκαλεί διαβήτη

Η παχυσαρκία δεν προκαλεί άμεσα διαβήτη. Αποτελεί παράγοντα κινδύνου για διαβήτη τύπου 2, αλλά δεν αναπτύσσουν όλοι οι παχύσαρκοι διαβήτη τύπου 2 και δεν έχουν όλοι οι πάσχοντες από διαβήτη τύπου 2 παχυσαρκία. Η παχυσαρκία αποτελεί επίσης παράγοντα κινδύνου για διαβήτη κύησης, ο οποίος εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά δεν αποτελεί παράγοντα κινδύνου για διαβήτη τύπου 1.

3. Οι άνθρωποι με παχυσαρκία είναι τεμπέληδες

Ο ανενεργός τρόπος ζωής είναι ένας παράγοντας παχυσαρκίας, και το να γίνετε πιο δραστήριοι μπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους, αλλά η παχυσαρκία δεν είναι μόνο η αδράνεια. Μια μελέτη του 2011 χρησιμοποίησε επιταχυνσιόμετρα για να μετρήσει τα επίπεδα δραστηριότητας 2.832 ενηλίκων, ηλικίας 20-79 ετών, για 4 ημέρες. Ο αριθμός των βημάτων τους μειώθηκε καθώς αυξανόταν το βάρος τους, αλλά οι διαφορές δεν ήταν τόσο σημαντικές όσο θα μπορούσε κανείς να προβλέψει, ιδίως για τις γυναίκες. Ο παρακάτω κατάλογος δείχνει το βάρος των γυναικών και πόσα βήματα έκαναν την ημέρα κατά τη διάρκεια αυτής της μελέτης:

• εκείνες με “υγιές” βάρος: 8.819 βήματα
• εκείνες που ήταν υπέρβαρες: 8.506 βήματα
• εκείνες με παχυσαρκία: 7.546 βήματα

Αν αναλογιστεί κανείς ότι κάποιος  υπέρβαρος ή παχύσαρκος δαπανά περισσότερη ενέργεια με κάθε βήμα, η διαφορά μεταξύ των συνολικών ενεργειακών δαπανών των ομάδων μπορεί να είναι ακόμη πιο μικρή. Αυτό δεν σημαίνει ότι η σωματική δραστηριότητα δεν είναι απαραίτητη για την καλή υγεία, αλλά η ιστορία είναι πιο σύνθετη. Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι σε θέση να εκτελούν σωματική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, ορισμένες σωματικές αναπηρίες μπορεί να κάνουν την κίνηση δύσκολη ή αδύνατη. Επίσης, ορισμένα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά τα κίνητρα – και φαίνεται να υπάρχει σχέση μεταξύ κατάθλιψης και παχυσαρκίας, γεγονός που εμβαθύνει περαιτέρω την πολυπλοκότητα. Εκτός από τα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, ορισμένα άτομα με παχυσαρκία μπορεί επίσης να έχουν αρνητική εικόνα του σώματός τους, γεγονός που μπορεί να κάνει την έξοδο από το σπίτι τους μια πιο τρομακτική προοπτική.

4. Αν οι στενοί σας συγγενείς έχουν παχυσαρκία, το ίδιο θα πάθετε και εσείς.

Η σχέση μεταξύ της παχυσαρκίας και της γενετικής είναι πολύπλοκη, αλλά κάποιος του οποίου οι συγγενείς έχουν παχυσαρκία δεν θα αναπτύξει απαραίτητα και ο ίδιος την πάθηση. Ωστόσο, η πιθανότητα να το κάνει είναι μεγαλύτερη. Η κατανόηση του ρόλου των γονιδίων και του περιβάλλοντος μεμονωμένα είναι δύσκολη- οι άνθρωποι που μοιράζονται παρόμοια γονίδια συχνά ζουν μαζί και, ως εκ τούτου, μπορεί να έχουν παρόμοιες διατροφικές συνήθειες και τρόπο ζωής. Το 1990, μια ομάδα ερευνητών δημοσίευσε μια μελέτη που βοήθησε στο διαχωρισμό των γονιδίων από το περιβάλλον. Τα αποτελέσματα εμφανίστηκαν στο The New England Journal of Medicine. Οι επιστήμονες διερεύνησαν δίδυμα που είχαν μεγαλώσει χωριστά και τα συνέκριναν με δίδυμα που είχαν μεγαλώσει μαζί. Με αυτόν τον τρόπο, ήλπιζαν να διαχωρίσουν την επίδραση της γενετικής και του περιβάλλοντος. Συνολικά, κατέληξαν στο συμπέρασμα:

“Οι γενετικές επιδράσεις στον ΔΜΣ είναι σημαντικές, ενώ το περιβάλλον της παιδικής ηλικίας έχει μικρή ή καθόλου επίδραση”.

Μια μελέτη διδύμων από το 1986 κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το βάρος των υιοθετημένων παιδιών συσχετιζόταν με το βάρος των βιολογικών τους γονέων, αλλά όχι με εκείνο των θετών γονέων τους. Αν και πιο πρόσφατες μελέτες έχουν εντοπίσει έναν πιο σημαντικό ρόλο για το περιβάλλον, η γενετική φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην παχυσαρκία. Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες αναζητούν τα γονίδια που επηρεάζουν την πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας. Όπως εξηγεί το CDC, στους περισσότερους ανθρώπους με παχυσαρκία, “δεν μπορεί να εντοπιστεί μία μόνο γενετική αιτία. Από το 2006, οι μελέτες συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος έχουν βρει περισσότερα από 50 γονίδια που σχετίζονται με την παχυσαρκία, τα περισσότερα με πολύ μικρές επιδράσεις”. Ένα γονίδιο που συνδέεται με την παχυσαρκία είναι μια παραλλαγή ενός γονιδίου που ονομάζεται FTO. Η παραλλαγή αυτή, σύμφωνα με μια μελέτη του 2011, συνδέεται με 20-30% αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας. Αν και η γενετική είναι σημαντική, αυτό δεν σημαίνει ότι η παχυσαρκία είναι αναπόφευκτη για κάποιον του οποίου οι συγγενείς έχουν την πάθηση. Η παραπάνω μελέτη, η οποία αφορούσε άτομα με την παραλλαγή του γονιδίου FTO, εξέτασε τον ρόλο της άσκησης. Όπως εξηγεί το έγγραφο:

“Χρησιμοποιώντας δεδομένα από περισσότερους από 218.000 ενήλικες, οι συγγραφείς διαπίστωσαν ότι η μεταφορά ενός αντιγράφου του γονιδίου ευαισθησίας αύξησε τις πιθανότητες παχυσαρκίας κατά 1,23 φορές. Αλλά το μέγεθος αυτής της επιρροής ήταν 27% μικρότερο στους γενετικά ευπαθείς ενήλικες που ήταν σωματικά δραστήριοι”.

Μια ανασκόπηση και μετα-ανάλυση που διερεύνησε την ίδια γονιδιακή παραλλαγή κατέληξε σε παρόμοιο συμπέρασμα. Οι συγγραφείς εξηγούν ότι τα άτομα με την παραλλαγή FTO “ανταποκρίνονται εξίσου καλά σε παρεμβάσεις απώλειας βάρους και επομένως η γενετική προδιάθεση για παχυσαρκία που σχετίζεται με το μικρό αλληλόμορφο FTO μπορεί να εξουδετερωθεί τουλάχιστον εν μέρει μέσω τέτοιων παρεμβάσεων”. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επαναλάβουμε το σημείο ότι αυτές οι παρεμβάσεις από μόνες τους μπορεί να μην είναι χρήσιμες για ορισμένους ανθρώπους.

5. Η παχυσαρκία δεν επηρεάζει την υγεία

Πρόκειται για έναν μύθο. Υπάρχουν διάφορες παθήσεις που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Για παράδειγμα, η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο διαβήτη, υψηλής αρτηριακής πίεσης, καρδιαγγειακών παθήσεων, οστεοαρθρίτιδας, άπνοιας στον ύπνο και ορισμένων καταστάσεων ψυχικής υγείας. Τούτου λεχθέντος, ακόμη και η μέτρια απώλεια βάρους μπορεί να προσφέρει οφέλη για την υγεία. Σύμφωνα με το CDC, “η απώλεια βάρους 5-10% του συνολικού σωματικού σας βάρους είναι πιθανό να παράγει οφέλη για την υγεία, όπως βελτιώσεις στην αρτηριακή πίεση, τη χοληστερόλη στο αίμα και τα σάκχαρα στο αίμα“. Επίσης, μια ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας στο BMJ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι παρεμβάσεις απώλειας βάρους “μπορούν να μειώσουν την πρόωρη θνησιμότητα από όλες τις αιτίες σε ενήλικες με παχυσαρκία”. Η παχυσαρκία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Επί του παρόντος, το στίγμα που περιβάλλει την πάθηση δεν βοηθά και μπορεί να είναι επιζήμιο. Πρέπει να το αντιμετωπίζουμε όποτε το συναντάμε.