7 βασικά παθολογικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας

Δεν υπάρχει ενιαία συναίνεση σχετικά με τον τρόπο αξιολόγησης και ορισμού της προσωπικότητας, αν και υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις. Οι προσεγγίσεις αυτές περιλαμβάνουν:

1. το Μοντέλο Πέντε Παραγόντων (FFM ή Big Five) που αποτελείται από την Δεκτικότητα σε νέες εμπειρίες, την Ευσυνειδησία, την Εξωστρέφεια, την Ευπροσάρμοστη και τον Νευρωτισμό (OCEAN)
2. Το Μοντέλο HEXACO έχει έξι παράγοντες, που συμπίπτουν με το FFM: Ειλικρίνεια-Ταπεινότητα, Συναισθηματικότητα, Εξωστρέφεια, Ευπροσάρμοστη, Ευσυνειδησία και Δεκτικότητα
3. Το Μοντέλο που είναι βασισμένο στη Γιουνγκιανή προσέγγιση Myers-Briggs, το οποίο προσδιορίζει 16 τύπους με βάση τέσσερις διαστάσεις: Εσωστρέφεια-Εξωστρέφεια, Αίσθηση-Διαίσθηση, Σκέψη-Αίσθημα, Κρίση-Παρατήρηση.

Υπάρχουν πολλά άλλα που χρησιμοποιούνται για να προσπαθήσουν να προβλέψουν και να βελτιώσουν την απόδοση, να αξιολογήσουν προσλήψεις και προαγωγές και να βοηθήσουν στη δημιουργία αποτελεσματικών ομάδων.

Ορισμένα χαρακτηριστικά και ομάδες χαρακτηριστικών της προσωπικότητας είναι πιο προβληματικά οδηγώντας σε δυσκολίες αυτορρύθμισης, θέματα σχέσεων, διαταραχές χρήσης ουσιών και ψυχικές ασθένειες. Άλλα συνδέονται με μεγαλύτερη προσωπική και επαγγελματική επιτυχία. Πολλά από αυτά είναι καλά με μέτρο και γίνονται προβληματικά μόνο σε ακραίες καταστάσεις.

Η ευσυνειδησία, η ευχάριστη διάθεση και ο χαμηλότερος νευρωτισμός συνδέονται με καλύτερη μέση λειτουργία (αν και υπάρχουν και μειονεκτήματα, για παράδειγμα το να είσαι υπερβολικά ευχάριστος μπορεί να σημαίνει ότι δεν είσαι επαρκώς διεκδικητικός). Η δεκτικότητα και η εξωστρέφεια είναι πιο χαρακτηριστικές για τον προσανατολισμό στις εμπειρίες της ζωής και τις σχέσεις.

Τα δημοφιλή μοντέλα τείνουν να εστιάζουν στα δυνατά σημεία και να πλαισιώνουν τα προβληματικά χαρακτηριστικά με θετικό τρόπο – ή να τα παρακάμπτουν εντελώς.

Η διαταραχή της προσωπικότητας συνδέεται με βαθιά, δια βίου βλάβη σε πολλαπλούς τομείς (π.χ. προσωπικούς, επαγγελματικούς, σχέσεις), ανείπωτη ταλαιπωρία και αυξημένη θνησιμότητα και νοσηρότητα, επηρεάζοντας το 6 έως 10% του πληθυσμού. Η διάγνωση μιας διαταραχής προσωπικότητας δεν γίνεται άμεσα, αλλά απαιτεί προσεκτική και ενδελεχή αξιολόγηση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη-ορόσημο (Tiosano, et al., 2020) παρακολούθησε πάνω από 2 εκατομμύρια εφήβους από το 1967 έως το 2011, διαπιστώνοντας σχεδόν διπλάσια αύξηση της θνησιμότητας μεταξύ των ανδρών και των γυναικών με διαταραχές προσωπικότητας.

Η ψυχιατρική λαμβάνει υπόψη της τα ψυχολογικά μοντέλα κατά την αναθεώρηση των διαγνωστικών κριτηρίων και την προσέγγιση της διάγνωσης. Το DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο), που παρουσιάστηκε το 2013 μετά από 10 χρόνια ανάπτυξης, κινήθηκε προς αμφιλεγόμενες διαγνωστικές αλλαγές σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικότητας.

Το προηγούμενο DSM-IV χρησιμοποιούσε ένα μοντέλο τριών συστάδων για τις διαταραχές προσωπικότητας με τη συστάδα Α να αναφέρεται στις παρανοϊκές, σχιζοειδείς και σχιζοτυπικές προσωπικότητες, τη συστάδα Β στις οριακές, ναρκισσιστικές, αντικοινωνικές και ιστριονικές προσωπικότητες και τη συστάδα Γ στις αποφευκτικές, εξαρτημένες και ιδεοψυχαναγκαστικές προσωπικότητες. Παρά την οργάνωσή τους σε συστάδες, πολλά χαρακτηριστικά είναι κοινά σε όλες τις προσωπικότητες.

Το DSM–5 διατήρησε την παραδοσιακή ταξινόμηση, ενώ αναγνώρισε επίσημα την ανάγκη για μελλοντική εξέταση της επικαιροποίησης σε ένα σύστημα βασισμένο σε χαρακτηριστικά: το Personality Inventory for DSM-5 (PID-5, μετράται με ένα όργανο 220 στοιχείων). Αυτό το ερευνητικό μοντέλο βασίζεται στο εναλλακτικό μοντέλο διαταραχής της προσωπικότητας (AMPD) με 25 χαρακτηριστικά που θεωρείται ότι οργανώνονται γύρω από πέντε υποκείμενους παράγοντες: Αρνητική Συναίσθηση, Ασοκοινωνικότητα, Αποσυντονισμός, Ανταγωνισμός και Ψυχωτισμός.

Διεξάγεται πρόσθετη έρευνα υπό το πρίσμα της σύστασης για τη διερεύνηση εναλλακτικών δομών. Μια μελέτη, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι η προσέγγιση AMPD δεν είναι καλύτερη από το παραδοσιακό μοντέλο τριών συστάδων σε ένα σημαντικό μέτρο εγκυρότητας (McCabe et al., 2020). Ο Quilty και οι συνεργάτες του (2020) διαπίστωσαν ότι η προσέγγιση DSM-5 είναι έγκυρη και συσχετίζεται καλά με τις αξιολογήσεις των κλινικών.

Ποια είναι η κατανόηση της παθολογικής προσωπικότητας;

Ο Gutiérrez και οι συνεργάτες του (2020) προχώρησαν σε μια διαφορετική προσέγγιση, συγκρίνοντας το PID-5 και το ερωτηματολόγιο Dimensional Assessment of Personality Pathology-Basic Questionnaire (DAPP-BQ), ένα καλά επικυρωμένο εργαλείο 290 στοιχείων που καλύπτει 18 υποπαράγοντες που περιλαμβάνουν τέσσερις γενικούς παράγοντες: Αναστολή, αντικοινωνική συμπεριφορά και καταναγκαστικότητα.

Η ερευνητική ομάδα προσέλκυσε για τη μελέτη 414 εξωτερικούς ασθενείς από μια μονάδα θεραπείας διαταραχών προσωπικότητας, η πλειονότητα των οποίων (65,2%) πληρούσε τα κριτήρια για ψυχιατρική ασθένεια (π.χ. διαταραχές διάθεσης ή άγχους, τραύματα και καταστάσεις που σχετίζονται με το στρες, διατροφικές διαταραχές, χρήση ουσιών και άλλες διαταραχές, εκτός από τις διαταραχές προσωπικότητας). Τα δεδομένα από το PID-5 και το DAPP-BQ αναλύθηκαν με τη χρήση ιεραρχικής παραγοντικής μοντελοποίησης για να εξεταστούν οι πτυχές της παθολογίας της προσωπικότητας σε μεγάλη κλίμακα και σε κόκκους.

Διαπίστωσαν σημαντική επικάλυψη μεταξύ του PID-5 και του DAPP-BQ, με μερικές αξιοσημείωτες διαφορές. Ο καταναγκασμός ήταν σαφής στο DAPP-BQ, για παράδειγμα, ενώ ο Ψυχωτισμός αναφερόταν περισσότερο από το PID-5.

Σε γενικό επίπεδο, υπήρχαν δύο κύριοι τύποι παθολογίας της προσωπικότητας: Εσωτερικοποίηση (σε σχέση με τον εαυτό μας, π.χ. κατάθλιψη, εγκλωβισμός συναισθημάτων, απόσυρση κ.λπ.) και εξωτερίκευση (σε σχέση με τους άλλους και τον κόσμο, π.χ. επιθέσεις στους άλλους, παρορμητική συμπεριφορά, συμπεριφορά κ.λπ.)

Η ιεραρχική ανάλυση είχε ως εξής :Η εσωτερίκευση διαφοροποιήθηκε περαιτέρω σε Αναγκαστικότητα, Αποσύνδεση και Αρνητική Συγκίνηση. Η εξωτερίκευση αναλύθηκε σε Ανταγωνισμό και Υποτακτικότητα. Ο Ψυχωτισμός και η Αποδυνάμωση επικαλύπτονταν, ανήκοντας τόσο στην Εσωτερικοποίηση όσο και στην Εξωτερικοποίηση, επιλύοντας σε διακριτούς παράγοντες: Αποαναστολή και Ψυχωτισμός.

Συνολικά, ο κύριος όγκος της παθολογίας της προσωπικότητας που αντανακλάται σε αυτές τις μετρήσεις αντιπροσωπεύεται από 7 βασικά στοιχεία:

1. Αναγκαστικότητα
2. Αποστασιοποίηση
3. Αρνητικό συναίσθημα
4. Ψυχωτισμός
5. Αναστολή
6. Ανταγωνισμός
7. Υποχωρητικότητα

Αυτοί οι παράγοντες, σε διάφορους συνδυασμούς, συνθέτουν τις διάφορες διαταραχές προσωπικότητας. Και πάλι, ενώ υπάρχει επικάλυψη, συνδυάζονται για να καθορίσουν σαφώς διαφορετικές διαγνωστικές κατηγορίες.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της παθολογίας της προσωπικότητας;

Αν και οι προσεγγίσεις της παθολογίας της προσωπικότητας που βασίζονται στα χαρακτηριστικά (διαστάσεις) μπορεί να είναι στατιστικά ισοδύναμες με τις παραδοσιακές, η δυνατότητα όμως διάκρισης των υποκείμενων δομικών στοιχείων προσθέτει αξία. Η κατανόηση της προσωπικότητας μας βοηθά να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά των άλλων, καθώς και τη δική μας.

Είναι χρήσιμη ατομικά για την οικοδόμηση ειλικρινούς αυτογνωσίας. Εννοιολογικά, ενώ πολλοί άνθρωποι βρίσκουν μια παραδοσιακή διάγνωση χρήσιμη για την αποδοχή της ανάγκης και την εξεύρεση κατάλληλης θεραπείας, άλλοι θεωρούν ότι το πιθανό στίγμα και ο χαρακτηρισμός που συνδέονται με μια διάγνωση διαταραχής προσωπικότητας αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για τη φροντίδα. Οι ακριβείς περιγραφές διευκολύνουν πολλούς να προσεγγίσουν πιο ακανθώδη ζητήματα.

Για την κλινική περίθαλψη, η δυνατότητα μέτρησης και παρακολούθησης των αλλαγών στους βασικούς παράγοντες της προσωπικότητας προσδιορίζει δυνητικά υψηλής απόδοσης στόχους πέρα και πάνω από τα κατηγορηματικά μοντέλα.

Οι τρέχουσες προσεγγίσεις για τη θεραπεία των διαταραχών της προσωπικότητας (π.χ. Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία DBT για την Οριακή Προσωπικότητα) είναι συχνά αποτελεσματικές, αλλά η θεραπεία για την παθολογία της προσωπικότητας, γενικά, αποτελεί πρόκληση. Η DBT επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα εργαλεία, όπως η ενσυνειδητότητα, η ανοχή στη δυσφορία, η συναισθηματική ρύθμιση και η εκπαίδευση σε διαπροσωπικές δεξιότητες, για παράδειγμα. Αυτά μπορούν να κατανοηθούν ως εστίαση σε υποκείμενες περιοχές όπως η Αρνητική Συναίσθηση, η Αποδυνάμωση και ο Ανταγωνισμός.

Οι κλινικοί ιατροί προσφέρουν μεγαλύτερη εξατομίκευση και συμπόνια στις θεραπευτικές προσπάθειες, εμπλέκοντας τους ασθενείς συνεργατικά, συναντώντας τους ανθρώπους εκεί που βρίσκονται. Αυτό περιλαμβάνει τον εντοπισμό των υποκείμενων χαρακτηριστικών και τη χρήση της αυτοαναφορικής επίγνωσης για την ανάπτυξη κινήτρων, ανθεκτικότητας και δράσης, στην προσπάθεια για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της αλλαγής της προσωπικότητας.

Το τραύμα και η παραμέληση συχνά συμβάλλουν στις διαταραχές προσωπικότητας, αυξάνοντας την πιθανότητα σωματικών και ψυχικών ασθενειών, υπογραμμίζοντας τη σημασία της ανθρωποκεντρικής, ανθρωπιστικής φροντίδας. Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη για να κατανοήσουμε κατά πόσον οι διαστασιολογικές προσεγγίσεις της προσωπικότητας, καθώς και άλλες καινοτόμες προσεγγίσεις , θα γίνουν πρότυπο.