Αλκοόλ: Ποιες διαταραχές ή ασθένειες προκαλεί;

Αυτή η κλινικά προσανατολισμένη συζήτηση επανεξετάζει την αρχή των διαταραχών χρήσης ουσιών, θέτοντάς τες σε ένα πλαίσιο που αποσαφηνίζει τις σκληρές επιπτώσεις τους, υποστηρίζοντας τη μείωση της βλάβης και την προσεκτική πρόληψη.

Κατάχρηση ουσιών: Διαταραχή ή απλά ένα πρόβλημα υπερβολικής χρήσης;

Είτε είναι άμεσα διαθέσιμα είτε κατασκευασμένα, η υπερβολική χρήση υλικών που βρίσκονται στη φύση, δηλαδή ναρκωτικών που επηρεάζουν σημαντικά τη βιοδιανοητική κατάσταση, είναι προβληματική. Οι όροι που περιγράφουν αυτή την επιβαρυντική υπερκατανάλωση περιλαμβάνουν τους καταναγκασμούς, την κατάχρηση, την κακή χρήση, την εξάρτηση και τους εθισμούς. Κάθε λέξη έχει συνειρμούς, άλλους βοηθητικούς, άλλους ηθικοπλαστικούς και υποτιμητικούς. Οι όροι “ασθένεια”, “διαταραχή” και “σύνδρομο”, μπορεί να χρησιμοποιούνται χαλαρά, αλλά έχουν ιατρικά συγκεκριμένους ορισμούς.

Τι σημαίνουν οι όροι “σύνδρομο”, “διαταραχή” και “ασθένεια”;

Το σύνδρομο αναφέρεται σε μια ομαδοποίηση συμπτωματικών προβλημάτων– η διαταραχή σημαίνει ένα σύστημα που λειτουργεί κανονικά καλά και έπειτα γίνεται αποδιοργανωμένο και εξασθενημένο– και η ασθένεια αναφέρεται σε ένα βιολογικό σύστημα που λειτουργούσε υγιώς, αλλά γίνεται εξασθενημένο, συμπτωματικό και μπορεί να δοθεί διάγνωση που να σχετίζεται με την αιτία ή τις αιτίες που έχουν συγκεκριμένη, μετρήσιμη παθοφυσιολογία.

Τα περισσότερα διαγνωστικά συστήματα, όπως το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, η Διεθνής Ταξινόμηση των Ασθενειών (ICD-10), η Αμερικανική Ιατρική Εταιρεία, το Πρόγραμμα Ανώνυμοι Αλκοολικοί/Δώδεκα Βήματα και το Πρότυπο Σύστημα της Μινεσότα, κατέχουν ένα επεξηγηματικό πλαίσιο ασθένειας. Αυτά τα συστήματα περιγράφουν τις βιοψυχοκοινωνικές συνθήκες που προηγούνται και συνοδεύουν την επιβαρυντική χρήση ναρκωτικών. Τα περισσότερα, ωστόσο, δεν προσδιορίζουν διακριτή αιτιώδη συνάφεια. Το DSM-5 και το ICD-10 είναι περιγραφικά και αποφεύγουν να αποδώσουν επεξηγηματική αιτιολόγηση ή σαφείς αιτιολογίες. Ως εκ τούτου, χρησιμοποιούν όρους όπως “διαταραχή” και “σύνδρομα εξάρτησης”, αντίστοιχα. Η εξάρτηση είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των διαταραχών που προκαλούνται από φάρμακα στη σύγχρονη ιατρική.

Τα περισσότερα μοντέλα υποστηρίζουν ολοκληρωμένες ψυχοκοινωνικές θεραπείες και φάρμακα όταν ενδείκνυται. Η θεώρηση της εξάρτησης από τα ναρκωτικά ως μιας ολιστικής ανθρώπινης διαταραχής και όχι ως ενός σκληρού δαίμονα βοηθά τους πάσχοντες και τους θεραπευτές να εμπλακούν στην αποκατάσταση ως βελτίωση του τρόπου ζωής με την πάροδο του χρόνου.

Η Αμερικανική Εταιρεία Ιατρικής της Εξάρτησης (ASAM) περιγράφει την έννοια της “ασθένειας”, χρησιμοποιεί τον όρο “εθισμός” και αποδίδει τις ακούσιες καταστάσεις ασθένειας που προκαλούνται από τα ναρκωτικά σε μια τέτοια αιτία. “Ο εθισμός είναι μια θεραπεύσιμη, χρόνια ιατρική ασθένεια που περιλαμβάνει πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυκλωμάτων, της γενετικής, του περιβάλλοντος και των εμπειριών ζωής του ατόμου. Τα άτομα με εθισμό χρησιμοποιούν ουσίες ή εμπλέκονται σε συμπεριφορές που γίνονται καταναγκαστικές και συχνά συνεχίζουν παρά τις βλαβερές συνέπειες. Οι προσπάθειες πρόληψης και οι θεραπευτικές προσεγγίσεις για τον εθισμό είναι γενικά εξίσου επιτυχείς με εκείνες για άλλες χρόνιες ασθένειες”.

Αυτό το μοντέλο νόσου προτείνει τη χρήση ουσιών ως μια ασθένεια του εγκεφάλου με βιολογικούς παράγοντες που επηρεάζονται από κίνητρα, ψυχοδυναμικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες που συνενώνονται για να δημιουργήσουν τη νευροβιολογία του “εθισμού”. Η ποσότητα της έκθεσης στα ναρκωτικά νωρίς και κατά συνήθεια αποτελεί ενισχυτικό παράγοντα για να γίνει η λήψη ναρκωτικών εθιστική. Αυτή η έννοια της Διαταραχής Χρήσης Ουσιών υποστηρίζει ότι ο εθισμός είναι μια πρωτογενής διαταραχή και όχι μια αντίδραση σε άλλα ιατρικά ή συναισθηματικά προβλήματα, όπως το άγχος ή η διάθεση. Επίσης, η ασθένεια τίθεται ότι είναι προοδευτική και χρόνια, διαιωνίζεται από στρεβλώσεις όπως η άρνηση, ο μειωμένος έλεγχος της συμπεριφοράς και η ανεξέλεγκτη καταναγκαστική χρήση. Γενετικοί, ψυχοκοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη και τις εκδηλώσεις αυτής της νευροβιολογικής νόσου.

Πώς ερμηνεύεται η εξάρτηση από ουσίες;

Η εξάρτηση είναι η αδυναμία ελέγχου της ψυχαναγκαστικής αναζήτησης ναρκωτικών ουσιών. Το DSM-5 διαγιγνώσκει περίπου δέκα κατηγορίες ουσιών σε τέσσερις ομαδοποιήσεις:

1. διαταραχή του ελέγχου
2. κοινωνική εξασθένιση
3. επικίνδυνη χρήση
4. φαρμακολογικά χαρακτηριστικά

Το κεντρικό θέμα είναι η ψυχαναγκαστική συμπεριφορά αναζήτησης ναρκωτικών και η συνεχής χρήση παρά τα σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται με την ουσία. Η συνεχιζόμενη χρήση συσχετίζεται με την υπερβολή πέρα από τον εύλογο έλεγχο. Σε παλαιότερα διαγνωστικά συστήματα, η φυσιολογική εξάρτηση ως δείκτης της προσαρμογής του εγκεφάλου στην επίδραση του φαρμάκου ήταν κρίσιμη για την αναγνώριση της εξάρτησης, ή αλλιώς του εθισμού. Στο σημερινό DSM-5, η ανοχή και η στέρηση ικανοποιούν δύο από τα έντεκα κριτήρια διαταραχής χρήσης για την πιο κοινή διαταραχή ναρκωτικών, την κατάχρηση αλκοόλ. Τα κίνητρα και η συμπεριφορά έχουν αντικαταστήσει αυτούς τους εμφανώς φυσιολογικούς δείκτες, οι οποίοι πλέον δεν είναι ούτε αναγκαίοι ούτε επαρκείς για τη διάγνωση. Η εξάρτηση από τα ναρκωτικά έχει αντικαταστήσει τον εθισμό επειδή η λέξη “εθισμός” έχει αβέβαιο ορισμό και αρνητική χροιά.

Οι Διαταραχές Χρήσης Ουσιών (ΔΧΟ) περιγράφουν ένα σύμπλεγμα γνωστικών, συναισθηματικών, συμπεριφορικών και φυσιολογικών συμπτωμάτων που δείχνουν ότι το άτομο συνεχίζει να χρησιμοποιεί την ουσία παρά τα σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται με την ουσία. Αυτός ο ψυχιατρικός ορισμός είναι μια ιατρική προοπτική που λαμβάνει υπόψη βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν με επιβλαβείς συνέπειες.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που έχει η εξάρτηση από ναρκωτικά ή ουσίες;

1. Η συμπεριφορική εξάρτηση είναι η υπερβολική αναζήτηση ναρκωτικών και η παθολογική χρήση
2. Η ψυχολογική εξάρτηση πηγάζει από τη χρόνια, επαναλαμβανόμενη ή διαλείπουσα επιθυμία και την επιθυμία λήψης του φαρμάκου που έχει γίνει προτιμώμενο για την αποφυγή μιας δυσφορικής κατάστασης
3. Η φυσιολογική εξάρτηση είναι λιγότερο ξεκάθαρη, αλλά έχει χαρακτηριστεί από χαρακτηριστικά ανοχής στο φάρμακο (δηλ. ανάγκη για αυξανόμενες δόσεις για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος) και σύνδρομο στέρησης (δηλ. φυσιολογική και ψυχολογική δυσφορία κατά την απουσία λήψης του φαρμάκου). Η εξάρτηση και η στέρηση δεν χρησιμοποιούνται πλέον ως απαραίτητα κριτήρια του DSM

Το DSM ταξινομεί τρία διαγνωστικά επίπεδα εξάρτησης από ουσίες: ήπιο, μέτριο και σοβαρό. Μόνο η σοβαρή Διαταραχή Χρήσης Ουσιών  συσχετίζεται με τον κοινό όρο “εθισμός”, που υποδηλώνει καταναγκαστική χρήση, μειωμένο έλεγχο και επιβλαβείς συνέπειες.

Στον τομέα της απεξάρτησης από τα ναρκωτικά, η ΔΧΟ συνδέεται συχνά με :

• Συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών παρά τα επιβλαβή αποτελέσματα
• Αναγκασμός και μειωμένος έλεγχος των παρορμήσεων σε σχέση με την επανειλημμένη λήψη του ναρκωτικού
• Αδυναμία ελέγχου ή περιορισμού της συμπεριφοράς κατά τη χρήση ναρκωτικών

Τι είναι η Διαταραχή χρήσης αλκοόλ; (AUD)

Το DSM-5 απαριθμεί έντεκα κριτήρια για αυτή τη διαταραχή. Κλινικά, περιλαμβάνουν την καθημερινή χρήση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, ένα τακτικό μοτίβο βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ που διαρκεί εβδομάδες ή μήνες, περιόδους νηφαλιότητας διανθισμένες με εξάρσεις βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ, αδυναμία μείωσης ή διακοπής, επανειλημμένες προσπάθειες ελέγχου ή μείωσης της κατανάλωσης, λαχτάρα, κραιπάλη, περιστασιακή κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ σε μία συνεδρίαση, κατανάλωση παρά τη σοβαρή σωματική διαταραχή ή τον κίνδυνο βλάβης, μειωμένες κοινωνικές, διαπροσωπικές ή επαγγελματικές δυσκολίες, ανοχή, στέρηση και νομικά προβλήματα.

Υπάρχουν δύο κύριες αξιολογήσεις που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό της εξάρτησης από τη χρήση αλκοόλ. Το τεστ RAPS 4 (δηλαδή, Rapid Alcohol Problem Screen) χρησιμοποιεί απλές περιοχές ερωτήσεων για τη διερεύνηση της χρήσης αλκοόλ.

1. Τύψεις
2. Αμνησία/σβησίματα: απώλεια επεισοδιακής μνήμης
3. Μειωμένη απόδοση
4. Ανάγκη για πρωινή αναζωπύρωση των ματιών (“hair of the dog effect”)

Το στοιχείο “τύψεις” μετά την κατανάλωση αλκοόλ προσδιορίζει το 83% των ατόμων με εξάρτηση από το αλκοόλ και το 44% των ατόμων που πληρούν τα κριτήρια για επιβλαβή κατανάλωση αλκοόλ. Μια θετική απάντηση σε οποιοδήποτε από τα τέσσερα στοιχεία δίνει ευαισθησία 93 τοις εκατό και ειδικότητα 87 τοις εκατό για την εξάρτηση από το αλκοόλ. Η ευαισθησία (πραγματικές θετικές περιπτώσεις) και η ειδικότητα (πραγματικές αρνητικές περιπτώσεις) είναι σταθερά υψηλές σε όλες τις υποομάδες φύλου και εθνότητας.

Το DSM-5 αναφέρει ότι η χρήση αλκοόλ είναι μια συχνή διαταραχή, που κυμαίνεται γύρω στο 10% του πληθυσμού. Ορισμένες αρχές λένε ότι η διαφορά μεταξύ της τρέχουσας και της ισόβιας εξάρτησης, όπως και σε άλλες επιδημιολογικές μελέτες και μακροχρόνιες κλινικές έρευνες, δείχνει την αλλοπρόσαλλη πορεία της εξάρτησης από το αλκοόλ όταν μετράται με την πάροδο των ετών.

Για παράδειγμα, η μη παθολογική χρήση αλκοόλ περιγράφεται με τον ακόλουθο τρόπο: “Ενώ οι περισσότεροι πότες καταναλώνουν μερικές φορές αρκετό αλκοόλ ώστε να αισθάνονται μεθυσμένοι, μόνο μια μειοψηφία (λιγότερο από το 20%) αναπτύσσει ποτέ διαταραχή της χρήσης αλκοόλ. Επομένως, η κατανάλωση, ακόμη και καθημερινά, σε χαμηλές δόσεις και η περιστασιακή μέθη δεν καθιστούν από μόνες τους αυτή τη διάγνωση”. (DSM-5 σελ. 496)

Επομένως, η διάγνωση βασίζεται στον τρόπο μέτρησης του φαινομένου. Η προσέγγιση του DSM-5 παρέχει μια διαστατική άποψη την οποία μπορούν να συμπληρώσουν οι βιοψυχοκοινωνικοί δείκτες. Η συμπεριφορά και οι επιδόσεις μπορούν να αυτοπροσδιορίζονται και να μετρώνται από άλλους ως λειτουργικές ή μειωμένες. Οι εργαστηριακές εξετάσεις μπορούν να αξιολογήσουν την ιατρική κατάσταση ενός ατόμου. Η συνένωση όλων των παραπάνω τα ενσωματώνει σε μια εικόνα που υποδηλώνει την υγεία και τη σχετική ευεξία ή βλάβη. Η αυξανόμενη επικράτηση των θεραπευτικών κέντρων, η κρίση των οπιοειδών και η τρέχουσα έξαρση των καταθλίψεων και των αυτοκτονιών που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών είναι ενδεικτικές.

Η εξάρτηση από τα ναρκωτικά είναι θεραπεύσιμη. Η απόκτηση ενός τόπου ελέγχου περιλαμβάνει κίνητρα, αισιοδοξία, πίστη στην αλλαγή και άνοιγμα στη βοήθεια και την υποστήριξη που διατίθεται σε πολλά επίπεδα ανάγκης.