Alzheimer: Είναι η φλεγμονή του εγκεφάλου το “χαμένο κομμάτι” που αναζητούν οι επιστήμονες;

Η νόσος του Alzheimer είναι μια χρόνια και προοδευτικής μορφή άνοια, κατά την οποία η μνήμη και η γνωστική συμπεριφορά φθίνουν με το πέρασμα του χρόνου. Παρόλο που υπάρχουν ποικίλοι παράγοντες που ευνοούν τη διάγνωση της νόσου, δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα η γενεσιουργός της αιτία. Είναι, όμως, γνωστό στην επιστημονική κοινότητα ότι υπάρχουν δύο πρωτεΐνες που σχετίζονται άμεσα με τη νόσο του Alzheimer: οι τοξικές πρωτεΐνες tau και οι β-αμυλοειδείς, οι οποίες σχηματίζουν μια πλάκα αμυλοειδών στον εγκέφαλο.  Ωστόσο, οι πλάκες αμυλοειδών εντοπίζονται και στον εγκέφαλο ενηλίκων που δεν πάσχουν από τη νόσο, επομένως δεν επαρκούν για την εμφάνιση της νόσου, γεγονός που υποδεικνύει ότι υπάρχει ένας επιπλέον παράγοντας που δίνει το έναυσμα για την ανάπτυξη της νόσου.

Πρόσφατη έρευνα σε ανθρώπους με παρουσία αμυλοειδών στον εγκέφαλο έδειξε ότι το στοιχείο που διαφοροποιείται ανάμεσα σε ασθενείς και μη είναι η ύπαρξη φλεγμονής στον εγκέφαλο. Η παρουσία φλεγμονής είναι αυτή που προκαλεί την εμφάνιση του Alzheimer και γενικότερα της άνοιας σε άτομα στα οποία ήδη εντοπίζονται αμυλοειδή και πρωτεΐνες tau. Σύμφωνα με τους επικεφαλής της έρευνας, δεν ευθύνεται τόσο η παρουσία αμυλοειδών καθαυτή, όσο η αλληλεπίδρασή τους με τη νευροφλεγμονή, η οποία ευνοεί τη διάδοση της τοξικής πρωτεΐνης tau στον εγκέφαλο και τελικά οδηγεί σε εγκεφαλική βλάβη και γνωστική εξασθένηση.

Τι είναι η νευροφλεγμονή;

Παρόλο που οι επιστήμονες είχαν εντοπίσει και στο παρελθόν νευροφλεγμονή σε άτομα με Alzheimer, η συγκεκριμένη έρευνα εστίασε για πρώτη φορά στον καθοριστικό της ρόλο στην ανάπτυξη της νόσου. Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν ότι η ενεργοποίηση των ανοσοκυττάρων του εγκεφάλου, των μικρογλοιακών κυττάρων συμβάλλει στην εξάπλωση των πρωτεϊνών tau που περιέχουν αμυλοειδή. Γενικά, η φλεγμονή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση παθογόνων μικροοργανισμών και λοιμώξεων του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένου του νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου. Πιο συγκεκριμένα, τα μικρογλοιακά κύτταρα βοηθούν στην απομάκρυνση κατεστραμμένων νευρώνων και παθογόνων από τον εγκέφαλο. Ωστόσο, αν η φλεγμονώδης αντίδραση του οργανισμού από οξεία γίνει χρόνια, μπορεί να ευνοήσει την εμφάνιση αρκετών νευροεκφυλιστικών διαταραχών, με μηχανισμό που δεν είναι ακόμα πλήρως γνωστός. Επιπλέον, η φλεγμονώδης αντίδραση από μόνη της δεν συνδέεται με την γνωστική εξασθένηση. Ωστόσο, όταν η φλεγμονή αλληλεπιδρά με τις πλάκες αμυλοειδών, ενισχύει την παθολογική δράση των πρωτεϊνών tau. Έτσι, ο συνδυασμός των τριών αυτών παραγόντων καθορίζει την έναρξη της γνωστικής εξασθένησης.

Οι μέχρι τώρα έρευνες βασίζονταν σε κύτταρα καλλιέργειας και εργαστηριακά πειραματόζωα προκειμένου να βρεθεί ο ρόλος των μικρογλοιακών κυττάρων στην εξάπλωση των πρωτεϊνών tau. Αντίθετα, η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποίησε μαγνητικές τομογραφίες και άλλες εξετάσεις σε 130 άτομα που έπασχαν από τη νόσο του Alzheimer σε ένα ευρύ φάσμα ηλικιών και μελέτησε ταυτόχρονα την παρουσία των τριών παραγόντων στους εγκεφάλους των ασθενών.

Η σημασία της έρευνας σε μελλοντικό χρόνο

Αν και ο εντοπισμός του ρόλου της νευροφλεγμονής αποτελεί ένα σημαντικό βήμα, το να τεθεί υπό έλεγχο με σκοπό την αντιμετώπιση του Alzheimer συνεχίζει να παραμένει πρόκληση. Στόχος πλέον είναι να χρησιμοποιηθούν αντιφλεγμονώδη φάρμακα για να μειώσουν τη νευροφλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού. Ήδη μερικά από αυτά έχουν εφαρμοστεί σε δοκιμαστικές κλινικές μελέτες, χωρίς όμως να σημειωθεί κάποια επιτυχία. Τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν ότι η αποτυχία της δοκιμής των αντιφλεγμονωδών οφείλεται στο λανθασμένο χρόνο εφαρμογής τους. Με άλλα λόγια, είναι πιθανό να υπάρχει συγκεκριμένο στάδιο κατά την εξέλιξη της νόσου στο οποίο μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά, όταν η τοξική πρωτεΐνη tau περιορίζεται στον έσω κροταφικό φλοιό του εγκεφάλου. Επίσης, σύμφωνα με τους ειδικούς της έρευνας, ο συνδυασμός αντι-αμυλοειδών και αντιφλεγμονωδών στα αρχικά στάδια της νόσου θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει την αποτελεσματικότητά τους στην αντιμετώπισή της. Παράλληλα, η Εταιρεία Alzheimer εστιάζει σε εργαστηριακά ευρήματα που μπορούν να εφαρμοστούν σε επίπεδο κλινικής μελέτης ώστε να δημιουργηθεί μια πλήρης θεραπεία φαρμακευτικής αγωγής που θα μπορεί να αντιμετωπίσει τη νόσο στα πρώιμα στάδιά της. Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα έχει κληθεί να υποβάλλει προτάσεις που μπορούν να μεταφραστούν σε ανθρώπινες δοκιμές θεραπειών της νευροφλεγμονής, με στόχο τη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας σε άτομα με νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Μια θεραπεία που στηρίζεται στη μίξη διαφορετικών φαρμάκων είναι ενδεχομένως πιο αποτελεσματική από την ξεχωριστή θεραπεία κάθε μιας από τις τρεις παθογένειες που οδηγούν στην νόσο του Alzheimer.

Τα ευρήματα της έρευνας, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες που ήδη καταβάλλονται από άλλους φορείς, είναι πολύ ελπιδοφόρα για τα άτομα αυτά, τα οποία συχνά παραμελούνται και στερούνται πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη.