Αυτισμός: Τι είναι και τι προσφέρει η θεραπεία με LEGO στα παιδιά;

Τα παιδιά που έχουν αυτισμό τείνουν να αγαπούν μερικά πράγματα πολύ έντονα. Οι παιγνιοθεραπευτές, εδώ και πολλά χρόνια, βασίζονται σε αυτά τα πάθη για να βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν δεξιότητες όπως η συνεργασία, η επικοινωνία και η συμβολική σκέψη. Τώρα, μια ομάδα ερευνητών διαπιστώνει ότι τα παιχνίδια κατασκευής LEGO είναι ένα ιδιαίτερα γόνιμο εργαλείο για τη θεραπεία του αυτισμού – και ένας πολύ καλός τρόπος για να βοηθηθούν τα παιδιά με αυτισμό να αναπτύξουν ένα ενδιαφέρον που μπορούν να μοιραστούν με τους τυπικούς συνομηλίκους τους.

Υπάρχει διαφορά στο παιχνίδι των τυπικών και των αυτιστικών παιδιών;

Η Μαρία Μοντεσσόρι είπε ότι “το παιχνίδι είναι το έργο της παιδικής ηλικίας“, με το οποίο εννοούσε ότι τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από το παιχνίδι. Τα τυπικά παιδιά χρησιμοποιούν το παιχνίδι για να διευρύνουν και να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο τους μέσω του πειραματισμού, του συμβολικού (φανταστικού) παιχνιδιού, της σωματικής δραστηριότητας, του αθλητισμού, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της παρατήρησης.

Προσποιούμενα ότι είναι ενήλικες, τηλεοπτικές προσωπικότητες ή υπερήρωες, τα παιδιά εξασκούνται στη χρήση του προφορικού λόγου και στη συμπεριφορά με αναμενόμενους τρόπους. Παίζοντας οργανωμένα παιχνίδια, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να ακολουθούν κανόνες, να συνεργάζονται με τους συμπαίκτες τους, να εναλλάσσονται και να εργάζονται για έναν κοινό στόχο.

Τα παιδιά που έχουν αυτισμό παίζουν πολύ διαφορετικά από τους τυπικούς συνομηλίκους τους. Έχουν την τάση να παίζουν μόνα τους ή να συμμετέχουν σε παράλληλο-παθητικό παιχνίδι (δύο παιδιά που κάνουν το ίδιο πράγμα, αλλά το καθένα μόνο του).

Ενώ τα παιδιά με αυτισμό μπορεί να απομνημονεύουν και να απαγγέλλουν ατάκες ή πράξεις από ταινίες ή την τηλεόραση, σπάνια επεκτείνουν αυτά που έχουν ακούσει με τις δικές τους πρωτότυπες ερμηνείες των χαρακτήρων ή των ιστοριών. Και ενώ μπορεί να παίζουν παιχνίδια, συχνά δυσκολεύονται πολύ με τη συνεργασία, τη λήψη σειράς ή την προσπάθεια για την επίτευξη ενός κοινού στόχου.

Εκτός από το ότι παίζουν διαφορετικά, τα περισσότερα παιδιά με αυτισμό έχουν συγκεκριμένα μοτίβα παιχνιδιού ή ρουτίνες που επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά με πανομοιότυπο τρόπο.

Για παράδειγμα, μπορεί να τραγουδούν το ίδιο τραγούδι από την ίδια τηλεοπτική εκπομπή με τον ίδιο τρόπο και τις ίδιες κινήσεις των χεριών, ξανά και ξανά. Ή μπορεί να χτίζουν και να ξαναχτίζουν το ίδιο κτίριο από τουβλάκια, να δημιουργούν την ίδια διάταξη της σιδηροδρομικής γραμμής ή να τρέχουν με ένα αυτοκινητάκι μπρος-πίσω στην ίδια διαδρομή. Όταν τους ζητηθεί να δοκιμάσουν κάτι καινούργιο, μπορεί να αναστατωθούν, επειδή βρίσκουν το παιχνίδι τους ηρεμιστικό, ενώ η αλλαγή μπορεί να προκαλέσει άγχος.

Πολλά είδη παιγνιοθεραπείας προσπαθούν να βοηθήσουν τα παιδιά με αυτισμό να ξεπεράσουν τις προκλήσεις, αξιοποιώντας τα υπάρχοντα ενδιαφέροντα για να επεκτείνουν την επικοινωνία, τη φαντασία και τις κοινωνικές δεξιότητες. Αντί να απαγορεύουν στα παιδιά να συνεχίσουν τις επαναλαμβανόμενες δραστηριότητές τους, οι παιγνιοθεραπευτές χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για να εμπλουτίσουν και να ενισχύσουν τις δραστηριότητές τους.

Για παράδειγμα, αν ένα παιδί τρέχει επαναλαμβανόμενα με ένα φορτηγό πάνω στο ίδιο σημείο του χαλιού, ένας παιγνιοθεραπευτής μπορεί να τοποθετήσει ένα εμπόδιο στο χαλί – έτσι το παιδί πρέπει να διαπραγματευτεί την αλλαγή και να αλληλεπιδράσει με τον θεραπευτή. Μέσα από τη διαδικασία της παιγνιοθεραπείας, πολλοί θεραπευτές έχουν δει σημαντική βελτίωση στη γλώσσα, την επικοινωνία, τη συνεργασία, ακόμη και στις σωματικές δεξιότητες.

Γιατί δημιουργήθηκε η θεραπεία με LEGO;

Τα παιχνίδια κατασκευής LEGO είναι εξαιρετικά δημοφιλή μεταξύ των παιδιών με αυτισμό. Προσφέρουν μια απλή, προβλέψιμη, επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα που μπορεί να επιτευχθεί μόνη της χωρίς εξωτερική βοήθεια. Αποτελούν επίσης μέρος ενός συστήματος παιχνιδιών που μοιάζουν και λειτουργούν με παρόμοιους τρόπους.

Τα LEGO προσφέρουν επίσης τα πρόσθετα πλεονεκτήματα:

• Απαιτούν λεπτές κινητικές δεξιότητες και σημαντική δύναμη των χεριών
• Απαιτούν χωρικές, οπτικές και αναλυτικές δεξιότητες
• Έχουν εγγενή αξία στον ευρύτερο κόσμο (τα LEGO είναι παγκοσμίως γνωστά και τα μοντέλα και οι κατασκευές LEGO έχουν αναγνωριστεί, όχι μόνο ως μοντέλα παιχνιδιών αλλά και ως μορφές τέχνης)

Παρατηρώντας ότι πολλά αυτιστικά παιδιά ήδη έλκονται και αγαπούν τα LEGO, ο κλινικός νευροψυχολόγος Dr. Daniel LeGoff άρχισε να πειραματίζεται με τη θεραπεία με LEGO το 2003. Η ιδέα του ήταν να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα κοινωνικών δεξιοτήτων που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε πολλαπλά περιβάλλοντα και να είναι μεταβιβάσιμο στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ συνομηλίκων στον πραγματικό κόσμο. Το 2004, δημοσίευσε μια εργασία που έδειχνε θετικά αποτελέσματα από το πρόγραμμα που δημιούργησε.

Σήμερα υπάρχουν πολλαπλοί επαγγελματίες, καθώς και βιβλία και προγράμματα που όλα επικεντρώνονται στη θεραπεία με LEGO. Αν και υπάρχει μια ποικιλία συμπεριφορικών και αναπτυξιακών προσεγγίσεων στη θεραπεία, οι περισσότεροι χρησιμοποιούν παρόμοιες τεχνικές για την εμπλοκή των παιδιών και απαιτούν από αυτά να οικοδομήσουν δεξιότητες προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους που σχετίζονται με το παιχνίδι.

Πώς λειτουργεί η θεραπεία με LEGO;

Ο στόχος της θεραπείας με LEGO είναι η ανάπτυξη των τύπων δεξιοτήτων που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να εμπλακούν καλύτερα με τους συνομηλίκους τους, να μοιραστούν εμπειρίες και να συνεργαστούν. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά που είναι πιθανό να επωφεληθούν από τη θεραπεία LEGO είναι ήδη εν μέρει λεκτικά και ικανά να ακολουθούν τόσο οπτικές όσο και λεκτικές οδηγίες.

Στην πιο βασική μορφή της θεραπείας LEGO, τα παιδιά εργάζονται σε μια ομάδα, αναλαμβάνοντας τους ακόλουθους ρόλους:

• Ο μηχανικός: Έχει ένα σύνολο οδηγιών για το μοντέλο και πρέπει να ζητήσει τα τουβλάκια από τον προμηθευτή και να καθοδηγήσει τον οικοδόμο να συναρμολογήσει το μοντέλο
• Ο προμηθευτής: Έχει τα τουβλάκια Lego και προμηθεύει τον Μηχανικό με τα απαιτούμενα αντικείμενα κατόπιν αιτήματος
• Ο οικοδόμος: Δίνονται τα τουβλάκια από τον προμηθευτή και πρέπει να ακολουθήσει τις οδηγίες του μηχανικού για να κατασκευάσει το μοντέλο

Ένας ενήλικας εργάζεται με την ομάδα ανάλογα με τις ανάγκες για να ενθαρρύνει την επίλυση προβλημάτων, την επικοινωνία και την εμπλοκή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αρκετοί θεραπευτές εργάζονται μαζί, χρησιμοποιώντας τα LEGO για την ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων, τη διευκόλυνση της ομιλίας και την ενίσχυση της κοινωνικής επικοινωνίας. Οι θεραπευτές που ασχολούνται με τη θεραπεία με LEGO μπορεί να είναι εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, θεραπευτές συμπεριφοράς ή ακόμη και ψυχολόγοι.

Η θεραπεία με LEGO μπορεί επίσης να επεκταθεί για να ενθαρρύνει το δημιουργικό παιχνίδι και τη συνεργασία μέσω της αφήγησης ιστοριών, των δραματικών δραστηριοτήτων και της καινοτομίας. Για παράδειγμα, μια εκδοχή της θεραπείας με LEGO βάζει τα παιδιά να συνεργαστούν για να κατασκευάσουν εκδοχές ενός προσποιητού κόσμου που περιγράφεται σε μια ιστορία ή να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν ένα όχημα που έχει συγκεκριμένες ιδιότητες ή μπορεί να πλοηγηθεί σε μια συγκεκριμένη κατάσταση.

Τα παιδιά μπορούν επίσης να συνεργαστούν για να κατασκευάσουν πολύ πιο περίπλοκα ρομπότ LEGO Mindstorms και να τα προγραμματίσουν. Σε αυτά τα πιο προχωρημένα σενάρια, τα παιδιά συνεργάζονται σε σύνθετες κατασκευές κόσμων, αφηγήσεις ιστοριών ή σχεδιασμό.

Είναι αποτελεσματική η θεραπεία με LEGO;

Η θεραπεία LEGO βασίζεται σε υπάρχουσες, αποτελεσματικές και χωρίς κίνδυνο θεραπείες. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να βλάψει και πιθανότατα θα βοηθήσει το παιδί σας να οικοδομήσει δεξιότητες και ενδεχομένως ουσιαστικές φιλίες γύρω από κοινά ενδιαφέροντα.

Υπάρχει περιορισμένος αριθμός μελετών που επικεντρώνονται στη θεραπεία με LEGO, και οι περισσότερες από αυτές διεξήχθησαν σε μικρές ομάδες από άτομα που είχαν συμφέρον να δουν τη θεραπεία να πετυχαίνει.

Κανένας συγκεκριμένος τύπος θεραπείας δεν είναι πάντα επιτυχής για κάθε παιδί με αυτισμό και πολλά εξαρτώνται από τη χημεία μιας θεραπευτικής ομάδας και του συντονιστή της. Σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πλαίσιο, ορισμένα παιδιά θα φύγουν με βελτιωμένες δεξιότητες, ενώ άλλα όχι.

Αν και το μόνο πράγμα που ρισκάρετε με τη θεραπεία LEGO είναι ο χρόνος και τα χρήματα, είναι πιο πιθανό να δείτε θετικά αποτελέσματα αν το παιδί σας:

• Απολαμβάνει ενεργά την κατασκευή μοντέλων με LEGO
• Βρίσκεται λίγο πολύ στο ίδιο λειτουργικό επίπεδο με τα άλλα παιδιά της ομάδας
• Έχει την ικανότητα να ακολουθεί προφορικές οδηγίες
• Έχει δείξει τουλάχιστον κάποια επιτυχία στο διαδραστικό παιχνίδι στο παρελθόν
• Είναι σε θέση να αλλάζει τις ιδέες του για το σύνολο χωρίς σημαντική συναισθηματική αναστάτωση
• Έχει κίνητρο να δημιουργήσει κοινωνικές σχέσεις με τους συνομηλίκους του

Πριν ξεκινήσετε τη θεραπεία με LEGO, συζητήστε με τους θεραπευτές για να καθορίσετε ποιοι είναι οι στόχοι τους, πώς είναι ο συνδυασμός των παιδιών και ποια είναι η θεραπευτική τους προσέγγιση. Ζητήστε από τον θεραπευτή να συναντήσει και να αξιολογήσει το παιδί σας για να διαπιστώσει αν είναι έτοιμο για αυτή τη σχετικά προχωρημένη μορφή παιγνιοθεραπείας. Αν δεν είστε σίγουροι γι’ αυτό, ίσως θελήσετε να ζητήσετε να συμμετάσχει το παιδί σας για μια δοκιμαστική περίοδο.

Τι γίνεται αν στο παιδί σας δεν αρέσουν τα LEGO;

Δεν υπάρχει τίποτα μαγικό στα LEGO. Στην πραγματικότητα, η ίδια θεραπευτική προσέγγιση μπορεί να λειτουργήσει γύρω από οποιοδήποτε συνεργατικό έργο που περιλαμβάνει τη συνεργασία σε ένα κοινό έργο για την επίτευξη ενός κοινού στόχου.

Με την πάροδο των ετών, οι θεραπευτές έχουν εργαστεί με παιδιά που έχουν αυτισμό χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, παιχνιδιών και χαρακτήρων που τείνουν να είναι ενδιαφέροντα για τα άτομα του φάσματος. Αν και τα άτομα στο φάσμα δεν μοιράζονται απαραίτητα τις ίδιες γοητείες, ορισμένα κοινά ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν:

• Τρένα
• Παιχνίδια φαντασίας όπως το δράκοι
• Διαδικτυακά συνεργατικά παιχνίδια όπως το Minecraft

Ενώ είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια θεραπευτική ομάδα γύρω από αυτά ή οποιοδήποτε άλλο κοινό ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι σημαντικό η ομάδα να είναι σωστά δομημένη και να διευκολύνεται. Είναι επίσης σημαντικό να διεξάγετε προκαταρκτικές αξιολογήσεις, να θέτετε κριτήρια αναφοράς και να παρακολουθείτε συνεχώς την ομάδα για να είστε βέβαιοι ότι σημειώνεται πρόοδος.