Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)

Τι είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ);

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) είναι ένα εργαλείο που καθορίζει ποιος άνθρωπος έχει χαμηλό, ποιος φυσιολογικό βάρος, ποιος είναι υπέρβαρος και ποιος παχύσαρκος. Οι άνθρωποι που είναι κλινικώς παχύσαρκοι έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη, εγκεφαλικού επεισοδίου, καρκίνου, και καρδιαγγειακών νοσημάτων (συννοσηρότητες).

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) έχει ορισμένα μειονεκτήματα. Δεν λαμβάνει υπόψη το λιπώδη ιστό έναντι του μυϊκού ιστού του σώματος. Έτσι για παράδειγμα ένας αθλητής με αυξημένη μυϊκή μάζα έχει μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος σε σχέση με κάποιον άνθρωπο του ίδιου ύψους που δεν ασκείται. Αυτό ασφαλώς δεν σημαίνει ότι ο αθλητής με την αυξημένη μυϊκή μάζα είναι παχύσαρκος.

Ας μελετήσουμε όμως τον δείκτη αυτόν πιο αναλυτικά…

Τι είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ);

Ο δείκτης μάζας του σώματος (ΔΜΣ) είναι ένα εργαλείο, κατά το οποίο διαιρείται το βάρος ενός ατόμου σε κιλά (kg), με το τετράγωνο του ύψους του σε μέτρα (m2), για να καθοριστεί αν έχει χαμηλό σωματικό βάρος (λιποβαρής), φυσιολογικό σωματικό βάρος, αν είναι υπέρβαρος ή αν είναι παχύσαρκος.

Παρότι ο δείκτης μάζας του σώματος χρησιμοποιείται ως ιατρικό εργαλείο προσυμπτωματικού ελέγχου για την αξιολόγηση κινδύνου διαφόρων ιατρικών παθήσεων, δεν μπορεί από μόνος του να οδηγήσει σε διάγνωση. Σε συνδυασμό όμως με άλλα εργαλεία και λαμβάνοντας υπόψη και διάφορους άλλους παράγοντες, μπορεί να αξιολογήσει τον κίνδυνο που διατρέχει ένα άτομο για καταστάσεις υγείας όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο, ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι καρδιαγγειακές παθήσεις.

Σε κάθε περίπτωση όμως, ο δείκτης μάζας του σώματος, χαρακτηρίζεται και από ορισμένα μειονεκτήματα, τα οποία τον κάνουν λιγότερο αντιπροσωπευτικό για κάποιες ομάδες ατόμων, όπως αυτό που προαναφέρθηκε ότι δεν λαμβάνει υπόψη τον λιπώδη ιστό έναντι του μυϊκού ιστού του σώματος. 

Ποιος θεωρείται ο ιδανικός δείκτης μάζας του σώματος;

Ο ιδανικός δείκτης μάζας του σώματος για τους ενήλικες, κυμαίνεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, από 18,5 έως 24,9. Για τα παιδιά και τους εφήβους λαμβάνονται υπόψη και άλλοι παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, μαζί με το ύψος και το βάρος.

Ανάλογα με τον δείκτη μάζας του σώματός του, ο κάθε άνθρωπος τοποθετείται σε μια από τις ακόλουθες κατηγορίες:

• Δείκτης μάζας σώματος κάτω από 18,5: Λιποβαρές άτομο
• Δείκτης μάζας σώματος από 18,5 έως 24,9: Άτομο με φυσιολογικό σωματικό βάρος
• Δείκτης μάζας σώματος από 25 και 29,9: Υπέρβαρο άτομο
• Δείκτης μάζας σώματος 30 και άνω: Παχύσαρκο άτομο

Η κατηγορία των παχύσαρκων ατόμων χωρίζεται στις εξής υποκατηγορίες:

• Παχυσαρκία κατηγορίας Ι: Δείκτης μάζας σώματος 30 έως 34,9
• Παχυσαρκία κατηγορίας II: Δείκτης μάζας σώματος 35 έως 39,9
• Παχυσαρκία κατηγορίας III: Δείκτης μάζας σώματος πάνω από 40

Γιατί θεωρείται σημαντικός ο υπολογισμός του δείκτη μάζας σώματος;

Όπως είπαμε πιο πάνω, ο δείκτης μάζας σώματος είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του συνολικού σωματικού λίπους και ως εκ τούτου μπορεί να αξιολογήσει τη συνολική υγεία και τους κινδύνους που διατρέχει ένα άτομο.

Όταν ένα άτομο είναι λιποβαρή, δηλαδή όταν έχει μειωμένο σωματικό λίπος (ΔΜΣ κάτω από 18,5) διατρέχει αυξημένο κίνδυνο:

• Αναιμίας
• Οστεοπόρωσης
• Υπογονιμότητας
• Υποσιτισμού
• Εξασθένησης του ανοσοποιητικού του συστήματος

Τα άτομα με αυξημένο δείκτη μάζας σώματος (υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα) διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο:

• Καρδιακών παθήσεων
• Εγκεφαλικού επεισοδίου
• Υψηλής χοληστερίνης
• Χολολιθίασης
• Υψηλής αρτηριακής πίεσης (υπέρτασης)
• Οστεοαρθρίτιδας
• Καρκίνου (του παχέος εντέρου, του μαστού, του ενδομητρίου και της χοληδόχου κύστης)
• Διαβήτη τύπου 2
• Υπνικής άπνοιας
• Κατάθλιψης
• Πρόωρου θανάτου

Διευκρινίζεται ότι ένα άτομο μπορεί να έχει (ή να διατρέχει αυξημένο κίνδυνο) κάποια από τις πιο πάνω παθήσεις, χωρίς να έχει αυξημένο δείκτη μάζας σώματος. Σε αυτό τον κίνδυνο, εκτός από το σωματικό λίπος, συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες όπως:

• Γενετική
• Κάπνισμα
• Ιστορικό καρδιακών παθήσεων
• Ηλικία
• Φύλο
• Περίμετρος της μέσης
• Επίπεδο φυσικής δραστηριότητας
• Εμμηνόπαυση
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
• Ψυχικές καταστάσεις υγείας που επηρεάζουν τη συνολική υγεία

Ο ΔΜΣ είναι πάντα αντιπροσωπευτικός του βάρους και της συνολικής υγείας;

Το τυπικό διάγραμμα του δείκτη μάζας σώματος, όπως το παρουσιάσαμε πιο πάνω, σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι αντιπροσωπευτικό και ως εκ τούτου δεν πρέπει να του δίνεται υπερβολική βαρύτητα.

Α) Μη αντιπροσωπευτικός ΔΜΣ σε ότι αφορά τον τύπο του σωματικού βάρους

• Μυϊκή μάζα: Ο δείκτης μάζας του σώματος δεν διαφοροποιεί την άλιπη μάζα του σώματος (άλλου είδους σωματικό βάρος εκτός από το λίπος) από τη λιπώδη μάζα. Ως εκ τούτου, ένα άτομο με αυξημένη μυϊκή μάζα μπορεί να έχει τον ίδιο (ή/και μεγαλύτερο) δείκτη μάζας σώματος με ένα παχύσαρκο άτομο, διότι μπορεί να έχουν το ίδιο ύψος και να ζυγίζουν τα ίδια κιλά. Ο μεν λόγω μυών και ο δε λόγω λίπους. Σε αυτά τα άτομα ο δείκτης μάζας σώματος δεν είναι αντιπροσωπευτικός.
• Φύλο: Το τυπικό διάγραμμα του δείκτη μάζας του σώματος χρησιμοποιείται αυτούσιο τόσο για άνδρες, όσο και για γυναίκες. Οι γυναίκες όμως, βιολογικά τείνουν να έχουν περισσότερο σωματικό λίπος από τους άνδρες.
• Διατροφικές διαταραχές: Για τα άτομα που έχουν μειωμένο σωματικό βάρος λόγω κάποιας διατροφικής διαταραχής, ο δείκτης μάζας του σώματος δεν είναι αντιπροσωπευτικός.
• Ύψος και ηλικία: Το διάγραμμα του δείκτη μάζας σώματος, δεν είναι προσαρμοσμένο ανάλογα με την ηλικία και το ύψος ανά ηλικία. Τα παιδιά και οι έφηβοι λοιπόν, που βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης, δεν μπορούν να χρησιμοποιούν το ίδιο εργαλείο υπολογισμού του ΔΜΣ με τους ενήλικες.

Με βάση τα πιο πάνω, το τυπικό διάγραμμα του δείκτη μάζας του σώματος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τις πιο κάτω ομάδες ανθρώπων:

• Παιδιά και έφηβοι (τα παιδιά και οι έφηβοι βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης βάρους και ύψους)
• Αθλητές και bodybuilders (οι αθλητές έχουν αυξημένη μυϊκή μάζα που τους προσθέτει βάρος)
• Έγκυες γυναίκες (κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι γυναίκες παίρνουν βάρος, οπότε τα αποτελέσματα από τον υπολογισμό του ΔΜΣ τους, σε αυτή τη φάση της ζωής τους δεν είναι αντιπροσωπευτικά)
• Άτομα άνω των 65 ετών
• Άτομα που έχουν μυϊκή ατροφία (απώλεια μυών) λόγω υποκείμενων ιατρικών καταστάσεων
• Άτομα με διατροφικές διαταραχές

Β) Μη αντιπροσωπευτικός ΔΜΣ ως εργαλείο προσυμπτωματικού ελέγχου

Ο δείκτης μάζας του σώματος έχει σε ορισμένες περιπτώσεις μη αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα και ως εργαλείο προσυμπτωματικού ελέγχου, δηλαδή όταν  χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του κινδύνου που διατρέχει ένα άτομο για παθήσεις όπως ο διαβήτης και οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Συγκεκριμένα:

• Ο δείκτης μάζας του σώματος δεν λαμβάνει υπόψη τη θέση του συσσωρευμένου λίπους στο σώμα. Η κατανομή του λίπους στο σώμα είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη, διότι η συσσώρευση λίπους σε ορισμένα σημεία του σώματος, όπως η κοιλιά και η μέση, αυξάνει τον κίνδυνο καταστάσεων, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Για να διαπιστώσετε αν έχετε υπερβολικό λίπος στην κοιλία, ακόμη και αν έχετε φυσιολογικό δείκτη μάζας σώματος, μπορείτε να μετρήσετε τη μέση σας και να διαιρέσετε τον αριθμό που θα βρείτε με το ύψος σας. Η αναλογία μέσης προς ύψος που είναι 0,5 ή μεγαλύτερη, υποδηλώνει δυνητικά αυξημένο κίνδυνο διαβήτη, καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικού επεισοδίου.
• Ο αυξημένος δείκτης μάζας του σώματος, συνδέεται με αυξημένα ποσοστά θανάτων. Ωστόσο, αυτό δεν λαμβάνει υπόψη άλλες καταστάσεις υγείας που συμβάλλουν σε αυτούς τους θανάτους, όπως ο διαβήτης, η υπέρταση, η υψηλή χοληστερίνη, το οικογενειακό ιστορικό κ.α

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) έχει ορισμένα μειονεκτήματα. Δεν λαμβάνει υπόψη το λιπώδη ιστό έναντι του μυϊκού ιστού του σώματος. Έτσι για παράδειγμα ένας αθλητής με αυξημένη μυϊκή μάζα έχει μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος σε σχέση με κάποιον άνθρωπο του ίδιου ύψους που δεν ασκείται. Αυτό ασφαλώς δεν σημαίνει ότι ο αθλητής με την αυξημένη μυϊκή μάζα είναι παχύσαρκος.