Γιατί δυσκολευόμαστε τόσο να βγούμε απο την Comfort Zone μας;

Αν αισθάνεστε κάπως στάσιμοι στη ζωή σας, έχετε σκεφτεί τι μπορεί να συμβάλλει σε αυτό το κόλλημα; Όσο ειρωνικό ή λανθασμένο κι αν φαίνεται, το να μένετε στη λεγόμενη ζώνη άνεσής σας (Comfort Zone)-την περιορισμένη ζώνη ασφάλειας και σιγουριάς- μπορεί να σας παγιδεύσει με τρόπους που καταλήγουν να κάνουν τη ζωή σας πιο δύσκολη απ’ ό,τι φανταζόσασταν ποτέ.

Παρόλα αυτά, η ίδια η ιδέα μιας ζώνης άνεσης – όπως η ήρεμη καθήλωση σε μια κατάσταση του μυαλού που προλαμβάν τους ανησυχητικούς φόβους της αποτυχίας και της απόρριψης – μπορεί να είναι απίστευτα δελεαστική. Τουλάχιστον ακούγεται σαν κάτι που όλοι θα μπορούσαμε να επιδιώξουμε: Η ζωή μας θα ήταν πολύ πιο εύκολη αν μπορούσαμε να αποκρούουμε τακτικά οτιδήποτε προκαλούσε ενοχλητικά συναισθήματα άγχους ή κατάθλιψης.

Μπορεί κάλλιστα η πλειονότητα από εμάς να υποκύπτει τελικά σε αυτή τη γοητεία, παρά το γεγονός ότι σας εμποδίζει να επιτύχετε τους στόχους σας – τόσο όσον αφορά την προσωπική σας επίτευξη όσο και τη δημιουργία ισχυρών, διαρκών και ικανοποιητικών σχέσεων.

Επιπλέον, το να υποκύψετε στη γοητεία του μπορεί να καταλήξει σε ατελείωτη απογοήτευση με τον εαυτό σας και με τη ζωή γενικότερα. Και η συνήθης προσπάθεια αποφυγής των δυσφοριών συναισθημάτων μπορεί να λειτουργήσει ως ένα δια βίου εμπόδιο, που ουσιαστικά εγγυάται ότι δεν θα πραγματοποιήσετε ποτέ τις πιο τρυφερές ελπίδες και τα όνειρά σας.

Με τη ζώνη άνεσής σας συνδέονται στενά οι ψυχολογικές σας άμυνες. Αν και έχουν σχεδιαστεί για να σας απαλλάξουν από το τέλμα των δυσάρεστων ή αφόρητων σκέψεων και συναισθημάτων, τελικά μπορούν να σας εμποδίσουν να αξιοποιήσετε πλήρως τις δυνατότητές σας.

Αυτοί οι αυτοπροστατευτικοί μηχανισμοί, που συνδέονται με τη σειρά τους με ό,τι συνδέετε με την προσωπική σας επιβίωση, προέκυψαν για πρώτη φορά σε μια εποχή που νιώθατε να κατακλύζεστε από εμπόδια που αντιλαμβανόσασταν, έστω και ανακριβώς, ως θανάσιμα απειλητικά.

Παρ’ όλα αυτά, είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσετε ότι αυτές οι άμυνες, ενώ ενστικτωδώς μετριάζουν ή εξαλείφουν τα οδυνηρά συναισθήματα φόβου ή ευαλωτότητας, μπορεί να είναι εξίσου οδυνηρές όσο, αρχικά, ήταν χρήσιμες.

Όταν ήσασταν παιδιά, ήταν πολύ εύκολο να νιώθατε συγκλονισμένοι. Γιατί δεν είχατε ακόμη αναπτύξει δεξιότητες για να αντιμετωπίσετε με επιτυχία τους (κυρίως παράλογους) φόβους σας. Δεν είχατε την ωριμότητα και τη διορατικότητα για να αξιολογήσετε λογικά τι αποτελούσε σοβαρό κίνδυνο σε σχέση με το τι ήταν απλώς μια προσωρινή αναποδιά ή μια μικρή απόκλιση από το καθημερινό σας περιβάλλον. Επιπλέον, επειδή δεν είχατε ακόμη αναπτύξει μια θεωρία του νου, είχατε την τάση να παίρνετε προσωπικά αρνητικά πράγματα που δεν σας αφορούσαν καθόλου.

Σε αυτές τις τρομακτικές περιπτώσεις, αυτό που υποχρέωνε τη συμπεριφορά σας ήταν η επείγουσα ανάγκη να:

• αποσπάσετε την προσοχή σας από αυτό που αισθανόσασταν επισφαλές,
• να αντικαταστήσετε τα προσωπικά απαράδεκτα συναισθήματα με εκείνα που σας φαίνονταν πιο αποδεκτά, ή
• να αποκλείσετε εντελώς τα συναισθήματά σας.

Σημειώστε εδώ τους πρωτόγονους ψυχαναλυτικούς μηχανισμούς άμυνας του διαχωρισμού, της εκτόπισης, της άρνησης και της καταπίεσης, οι οποίοι υποδηλώνουν πώς καταφέρατε να ανακουφίσετε αυτό που, σε νεαρή ηλικία, δεν διαθέτατε τη γνωστική ικανότητα να επιλύσετε.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να βγείτε από τη ζώνη άνεσής σας;

Η ζώνη άνεσης είναι μια παγίδα που μεταμφιέζεται ως λύση, αλλά στην πραγματικότητα επιδεινώνει το αρχικό πρόβλημα. Εδώ θα επεκταθώ απλώς στο γιατί μπορεί να είναι τόσο μεγάλος αγώνας να ξεφύγετε από μια τέτοια σαγηνευτική κατάσταση ψεύτικης ηρεμίας – που είναι πολύ λιγότερο πιθανό να οδηγήσει σε ικανοποίηση αλλά σε απογοήτευση, λύπη ή τύψεις.

Ένα σημείο που δεν μπορεί να υπερτονιστεί είναι ότι, όταν εγκαθίστανται, οι μηχανισμοί άμυνας διαρκούν επ’ αόριστον. Όταν τα υποσυνείδητα μέρη της ύπαρξής σας “προσφέρονται εθελοντικά” να σας προστατεύσουν από αγχωτικά ή απελπισμένα συναισθήματα που δεν είστε ψυχικά αρκετά ανθεκτικοί για να αντέξετε, η άμεση μείωση αυτών των δυσμενών συναισθημάτων βιώνεται ως ενισχυτική. Και αυτό, δυστυχώς, τους επιτρέπει να σας “κυριεύσουν”.

Ο Richard Schwartz, ο ιδρυτής της Εσωτερικής Οικογενειακής Συστημικής Θεραπείας (IFS), υποστηρίζει ότι μέσα σε όλους μας υπάρχουν διάφορες καλοπροαίρετες υπο-προσωπικότητες που έχουν ως στόχο να μας βοηθήσουν να προσαρμοστούμε σε συνθήκες που θεωρούμε ανησυχητικές. Αυτό το επιτυγχάνουν επινοώντας στρατηγικές για να καταστήσουν τις συνθήκες αυτές πιο ανεκτές. Και επειδή στο εδώ και τώρα είναι επιτυχείς στην εκτέλεση της αποστολής τους, είναι πιθανό να εξαρτηθείτε από αυτές – ακόμη και να νιώσετε εθισμένοι σε αυτές.

Παραδόξως, στις αφοσιωμένες προσπάθειές τους να σας προστατεύσουν, οι ίδιοι παγιδεύονται. Η γενίκευσή τους για όσα πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να σας καταστήσουν μη λειτουργικούς γίνεται επικίνδυνα υπερβολικά γενικευμένη, και αυτά τα αυτοαμυντικά μέρη γίνονται άκαμπτα. Με ζήλο και ευσυνειδησία, όσο και αν είναι, δεν σας επιτρέπουν να τολμήσετε να προχωρήσετε με τρόπους που, πράγματι, θα ήταν καλοί για την υγιέστερη ανάπτυξή σας.

Με την απέχθειά τους προς το ρίσκο, σας εμποδίζουν να αυξάνετε τους πόρους σας και να παίρνετε συνετά ρίσκα – εν ολίγοις, να ζείτε μια φιλόδοξη, περιπετειώδη, δημιουργική και γεμάτη ζωή (σε αντίθεση με μια ζωή που είναι επιρρεπής στο να αισθάνεται άψυχη και ανούσια).

Σας εμποδίζουν να είστε όλα όσα, ιδανικά, θα μπορούσατε να είστε. Δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν ότι το παιδί που κάποτε επενέβησαν για να προστατεύσουν είναι τώρα ένας ενήλικας με πολύ περισσότερες γνώσεις και εμπειρία από ό,τι ίσχυε στο παρελθόν.

Όταν οι θεραπευτές μιλούν για το “εσωτερικό σας παιδί“, συνήθως αναφέρονται στο πληγωμένο παιδικό κομμάτι του εαυτού σας που σας άφησε τον ενήλικα με σοβαρές (και σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητες) αμφιβολίες για το αν ήσασταν -ή θα μπορούσατε να είστε- αρκετά καλός. Και προφανώς, αν ο ενήλικας σας κουβαλάει ακόμα τέτοιες εσωτερικές παιδικές αμφιβολίες, δεν θα επιτρέψετε στον εαυτό σας (ή μάλλον, οι άμυνές σας δεν θα σας επιτρέψουν) να “το επιδιώξετε”. Θα ταλαιπωρείστε από το ένα “ναι, αλλά…” μετά το άλλο. Θα γίνετε μετρ της αναβλητικότητας, θα καθυστερείτε ή θα τα παρατάτε πρόωρα ή θα επικρίνετε τις συμπεριφορές σας ως κατά κάποιο τρόπο ελλιπείς.

Έτσι, τελικά, δεν είστε πραγματικά εσείς αυτοί που κρατάτε τον εαυτό σας πίσω. Είναι οι υπο-προσωπικότητές σας -ή οι μηχανισμοί άμυνας- που σας απαγορεύουν, γιατί σας προφυλάσσουν αδιάκριτα από οτιδήποτε αξιολογούν (κυρίως λανθασμένα) ως επικίνδυνη ανάληψη ρίσκου.

Αναρωτηθείτε, λοιπόν, στον εαυτό σας: Θα προτιμούσατε να ζήσετε μια ζωή με προσοχή, όσο κι αν περιορίζει τον εαυτό σας, ή μια ζωή (όχι ακίνδυνη αλλά ούτε και τόσο απειλητική) με ενθουσιασμό, νέα εγχειρήματα, περιπέτεια και ανακαλύψεις;