Άγχος: ένας αόρατος εχθρός

Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τον “αόρατο εχθρό”

Τι είναι το άγχος;

Το άγχος είναι μια κατάσταση που πυροδοτεί μια συγκεκριμένη βιολογική αντίδραση. Όταν αντιλαμβανόμαστε μια απειλή ή μια μεγάλη πρόκληση, χημικές ουσίες και ορμόνες κατακλύζουν όλο το σώμα μας.

Το άγχος ενεργοποιεί την αντίδραση «πάλη ή φυγή», ώστε να αντιμετωπίσετε το ερέθισμα ή να απομακρυνθείτε από αυτό. Συνήθως, μετά το συμβάν της αγχωτικής αντίδρασης, το σώμα σας πρέπει να χαλαρώσει. Το υπερβολικό άγχος μπορεί να επιφέρει μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία σας.

Είναι επιβλαβείς όλες οι μορφές άγχους;

Το άγχος δεν είναι πάντα κακό ή επιβλαβές. Εξελικτικά έχει διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο, καθώς είναι αυτό που βοήθησε τους προγόνους μας κυνηγούς-συλλέκτες να επιβιώσουν, και είναι εξίσου σημαντικό στον σημερινό κόσμο. Το άγχος είναι ωφέλιμο όταν σας βοηθά να αποφύγετε ένα ατύχημα ή να προλάβετε μια σύντομη προθεσμία.

Όλοι αισθανόμαστε μερικές φορές άγχος, αλλά κάτι το οποίο ένα άτομο θεωρεί αγχωτικό μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που θεωρεί ένα άλλο. Ένα παράδειγμα αυτού είναι ο δημόσιος λόγος. Μερικοί αγαπούν τη συγκίνηση που προσφέρει η ομιλία μπροστά σε κοινό, ενώ άλλοι παραλύουν από την ίδια τη σκέψη.

Το άγχος δεν είναι πάντα κακό. Η ένταση της ημέρα του γάμου σας, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί μια καλή μορφή άγχους.

Το άγχος, όμως, πρέπει να είναι προσωρινό. Μόλις περάσει η στιγμή της «πάλης ή φυγής», ο καρδιακός σας ρυθμός και η αναπνοή θα πρέπει να επιβραδυνθούν και οι μύες σας θα πρέπει να χαλαρώσουν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, το σώμα σας θα πρέπει να επιστρέψει στη φυσική του κατάσταση χωρίς αυτό να έχει μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες.

Από την άλλη πλευρά, το σοβαρό, συχνό ή παρατεταμένο άγχος μπορεί να είναι επιβλαβές για την πνευματική και σωματική σας υγεία. Και είναι αρκετά κοινό. Όταν ερωτήθη, το 80% των Αμερικανών ανέφερε ότι βίωσε τουλάχιστον ένα σύμπτωμα άγχους τον περασμένο μήνα, ενώ το 20% ανέφερε ότι ήταν κάτω από έντονο στρες.

Στη ζωή δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθεί τελείως το άγχος. Αλλά μπορούμε να μάθουμε να το αποφεύγουμε, όταν είναι εφικτό, και να το διαχειριζόμαστε όταν είναι αναπόφευκτο.

Ορισμός του άγχους

Το άγχος είναι μια φυσιολογική βιολογική αντίδραση σε μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση. Όταν εμφανίσετε ξαφνικό άγχος, ο εγκέφαλός σας πλημμυρίζει το σώμα σας με χημικές ουσίες και ορμόνες, όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη.

Αυτό κάνει την καρδιά σας να χτυπά ταχύτερα και να στέλνει αίμα στους μύες και στα ζωτικά όργανα. Νιώθετε ιδιαίτερα ενεργητικοί και έχετε αυξημένα αντανακλαστικά, ώστε να μπορείτε να εστιάσετε στις επείγουσες ανάγκες. Υπάρχουν διαφορετικά στάδια του άγχους και διαφορετικοί τρόποι προσαρμογής των ατόμων σε αυτά.

Ορμόνες του άγχους

Όταν αισθανθείτε κίνδυνο, ο υποθάλαμος στη βάση του εγκεφάλου σας αντιδρά. Στέλνει νευρικά και ορμονικά σήματα στα επινεφρίδιά σας, τα οποία απελευθερώνουν μία πληθώρα ορμονών.

Αυτές οι ορμόνες είναι ο τρόπος του σώματός σας να σας προετοιμάσει για να αντιμετωπίσετε τον κίνδυνο και να αυξήσετε τις πιθανότητες επιβίωσης.

Μία από αυτές τις ορμόνες είναι η αδρεναλίνη. Μπορεί να την γνωρίζετε και ως επινεφρίνη ή την ορμόνη της «μάχης ή φυγής». Εν συντομία, η αδρεναλίνη λειτουργεί για να:

• αυξήσετε τον καρδιακό παλμό σας
• αυξήσετε το ρυθμό αναπνοής σας
• διευκολύνετε τους μύες σας να χρησιμοποιήσουν την γλυκόζη
• συσταλούν τα αιμοφόρα αγγεία, έτσι ώστε το αίμα να κατευθυνθεί προς τους μύες
• ενισχυθεί η εφίδρωση
• ανασταλεί η παραγωγή ινσουλίνης

Ενώ είναι χρήσιμο όταν η έκκριση αδρεναλίνης είναι στιγμιαία, η συχνή αύξηση της συγκέντρωσής της μπορεί να οδηγήσει σε:

• κατεστραμμένα αιμοφόρα αγγεία
• υψηλή αρτηριακή πίεση (αλλιώς υπέρταση)
• υψηλότερο κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου
• πονοκεφάλους
• ανησυχία
• αϋπνία
• αύξηση βάρους

Αν και η αδρεναλίνη είναι σημαντική, δεν είναι η κύρια ορμόνη του στρες. Αυτή είναι η κορτιζόλη.

Στρες και κορτιζόλη

Ως κύρια ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη παίζει σημαντικό ρόλο στις αγχωτικές καταστάσεις. Μεταξύ των λειτουργιών της είναι να:

• αυξάνει την ποσότητα γλυκόζης στο αίμα σας
• βοηθάει τον εγκέφαλο να χρησιμοποιεί αποτελεσματικότερα τη γλυκόζη
• αυξάνει την προσβασιμότητα των ουσιών που βοηθούν στην επούλωση των ιστών
• περιορίζει τις λειτουργίες που δεν είναι απαραίτητες σε μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση
• μεταβάλλει την απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος
• αδρανοποιεί το αναπαραγωγικό σύστημα και τις διαδικασίες ανάπτυξης
• επηρεάζει τα μέρη του εγκεφάλου που ελέγχουν το φόβο, την προθυμία και τη διάθεση

Όλα αυτά σας βοηθούν να αντιμετωπίζετε πιο αποτελεσματικά μια κατάσταση υψηλής έντασης. Είναι μια φυσιολογική διαδικασία, κρίσιμη για την ανθρώπινη επιβίωση.

Ωστόσο, αν τα επίπεδα της κορτιζόλης παραμένουν υψηλά για μεγάλο διάστημα, έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία σας. Μπορεί να συμβάλουν:

• στην αύξηση του βάρους
• στην υψηλή πίεση του αίματος
• σε προβλήματα του ύπνου
• στην έλλειψη ενέργειας
• στο διαβήτη τύπου 2
• στην οστεοπόρωση
• στην πνευματική θολερότητα («ομίχλη εγκεφάλου») και σε προβλήματα μνήμης
• στην εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, καθιστώντας σας πιο ευάλωτο σε λοιμώξεις

Τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορεί επίσης να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη διάθεσή σας. Υπάρχουν ποικίλοι τρόποι να μειώσετε τα επίπεδά της με φυσικό τρόπο.

Ειδή του άγχους

Υπάρχουν διάφοροι τύποι άγχους , όπως:

• οξύ άγχος
• επεισοδιακό έντονο άγχος
• χρόνιο άγχος

Οξύ άγχος

Το οξύ άγχος συμβαίνει σε όλους. Είναι η άμεση αντίδραση του σώματος σε μια άγνωστη ή/και δύσκολη κατάσταση. Είναι το είδος του στρες που μπορεί να νιώσετε όταν αποφύγετε ένα παρ’ολίγο αυτοκινητιστικό ατύχημα.

Το οξύ στρες μπορεί να εκδηλωθεί και σε κάτι που πραγματικά απολαμβάνετε. Είναι το κάπως τρομακτικό, αλλά ταυτόχρονα συναρπαστικό συναίσθημα που έχετε όταν ανεβαίνετε σε ένα τρενάκι λούνα παρκ ή όταν κάνετε σκι σε μια απότομη πλαγιά βουνού.

Αυτά τα περιστατικά οξέος άγχους συνήθως δεν προκαλούν κάποια βλάβη. Μπορεί μάλιστα να είναι ωφέλιμα για εσάς. Οι αγχωτικές καταστάσεις προετοιμάζουν το σώμα και τον εγκέφαλό σας στην ανάπτυξη πρακτικών για την καλύτερη αντίδραση σε μελλοντικές παρόμοιες καταστάσεις άγχους.

Μόλις περάσει ο κίνδυνος, η εγρήγορση του σώματός σας θα πρέπει να επανέλθει στο φυσιολογικό.

Το κρίσιμο οξύ άγχος είναι μια διαφορετική ιστορία. Αυτό το είδος άγχους, όπως όταν αντιμετωπίζετε μια απειλητική για τη ζωή σας κατάσταση, μπορεί να οδηγήσει σε μετατραυματική διαταραχή άγχους (PTSD) ή σε άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας.

Επεισοδιακό οξύ άγχος

Το επεισοδιακό οξύ στρες είναι όταν εμφανίζετε συχνά επεισόδια έντονου άγχους.

Αυτό μπορεί να συμβεί αν είστε συχνά ανήσυχοι και αγχώνεστε για πράγματα που υποψιάζεστε ότι μπορεί να συμβούν. Ίσως να αισθάνεστε ότι η ζωή σας είναι χαοτική και βιώνετε την μία κρίση μετά την άλλη.

Ορισμένα επαγγέλματα, όπως αυτά τις επιβολής του νόμου ή της πυρόσβεσης, ενδέχεται επίσης να οδηγήσουν σε συχνές καταστάσεις έντονου άγχους.

Όπως και με το οξύ άγχος, το επεισοδιακό οξύ στρες μπορεί να επηρεάσει τη σωματική σας υγεία και την ψυχική σας ευεξία.

Χρόνιο άγχος

Όταν έχετε υψηλά επίπεδα άγχους για μεγάλο χρονικό διάστημα, έχετε χρόνιο άγχος. Το μακροχρόνιο άγχος μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία σας και συγκεκριμένα μπορεί να συμβάλει:

• στην αγωνία
• σε καρδιαγγειακές νόσους
• στην κατάθλιψη
• στην υψηλή πίεση του αίματος
• στην εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος

Το χρόνιο στρες μπορεί επίσης να οδηγήσει σε παθήσεις, όπως πονοκεφάλους, στομαχικές διαταραχές και δυσκολίες στον ύπνο. Η απόκτηση γνώσεων σχετικά με τους διαφορετικούς τύπους στρες και το πώς μπορείτε να τους αναγνωρίσετε μπορεί να σας βοηθήσει.

Αγχώδης κεφαλαλγία

Οι πονοκέφαλοι του άγχους, επίσης γνωστοί ως πονοκέφαλοι εντάσεως, οφείλονται στην ένταση των μυών στο κεφάλι, στο πρόσωπο και στον αυχένα. Μερικά από τα συμπτώματα μιας αγχώδους κεφαλαλγίας είναι:

• ήπιο έως μέτριο ανεκτό πόνο στο κεφάλι
• μια «ζώνη πίεσης» γύρω από το μέτωπό σας
• ευαισθησία του τριχωτού της κεφαλής και του μετώπου σας

Πολλά πράγματα μπορούν να προκαλέσουν πονοκέφαλο έντασης. Αλλά αυτό το σφίξιμο των μυών μπορεί να οφείλεται σε συναισθηματικό στρες ή αγωνία.

Έλκος από άγχος

Ένα έλκος στομάχου – ένας τύπος πεπτικού έλκους – είναι μια πληγή στην επένδυση του στομάχου σας που προκαλείται από:

• μόλυνση από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Η. pylori)
• μακροχρόνια χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων
• σπάνιους καρκίνους και όγκους

Έρευνες για το πώς αλληλεπιδρά το σωματικό στρες με το ανοσοποιητικό σύστημα βρίσκονται σε εξέλιξη. Θεωρείται ότι το σωματικός άγχος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που θεραπεύεται ένα έλκος. Το σωματικό στρες μπορεί να οφείλεται σε:

• τραυματισμό του εγκεφάλου ή του κεντρικού νευρικού συστήματος
• σοβαρή μακροχρόνια ασθένεια ή τραυματισμός
• χειρουργική επέμβαση

Με τη σειρά του, η καούρα και ο πόνος ενός έλκους στομάχου μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικό στρες.

Αγχώδης υπερφαγία

Μερικοί άνθρωποι αντιδρούν στο στρες τρώγοντας, ακόμα κι αν δεν πεινούν. Αν διαπιστώσετε ότι τρώτε χωρίς να σκέφτεστε, τρώτε στη μέση της νύχτας, ή γενικά τρώτε περισσότερο από ό,τι συνηθίζατε, τότε ίσως να πάσχετε από αγχώδη υπερφαγία.

Όταν τρώτε εξαιτίας του άγχους, παίρνετε πολύ περισσότερες θερμίδες από ό,τι χρειάζεστε και πιθανότατα δεν επιλέγετε τα πιο υγιεινά τρόφιμα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορη αύξηση βάρους και σε πλήθος προβλημάτων υγείας και, σαφώς, δεν βοηθάει πουθενά στη αντιμετώπιση του άγχους σας.

Αν τρώτε για να ανακουφίσετε το άγχος, ήρθε η ώρα να βρείτε άλλους μηχανισμούς αντιμετώπισης.

Άγχος στη δουλειά

Η εργασία μπορεί να αποτελέσει πηγή μεγάλου άγχους για πολλούς λόγους. Αυτό το είδος του άγχους μπορεί να είναι περιστασιακό ή χρόνιο.

Το άγχος στην εργασία μπορεί να εμφανιστεί με κάποια/ες από τις παρακάτω μορφές:

• να αισθάνεστε την έλλειψη δύναμης ή απώλεια ελέγχου του τι συμβαίνει γύρω σας
• να αισθάνεστε κολλημένοι σε μια δουλειά που δεν σας αρέσει και δεν βλέπετε εναλλακτικές λύσεις
• να αναγκάζεστε να κάνετε πράγματα που θεωρείτε ότι δεν θα έπρεπε να κάνετε
• να έρχεστε σε σύγκρουση με τους συναδέλφους σας
• να έχετε υπερβολικό φόρτο εργασίας

Εάν κάνετε μια εργασία που μισείτε ή ανταποκρίνεστε πάντα στις απαιτήσεις των άλλων χωρίς αυτοέλεγχο, το στρες φαίνεται αναπόφευκτο. Μερικές φορές, η διακοπή ή η διεκδίκηση για περισσότερη ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής είναι η καλύτερη επιλογή.

Φυσικά, ορισμένες θέσεις εργασίας είναι πιο επικίνδυνες από άλλες. Μερικές μάλιστα, όπως οι πρώτοι ανταποκριτές έκτακτης ανάγκης (διασώστες, πυροσβέστες,  κλπ.), σας καλούν να βάλετε τη ζωή σας σε κίνδυνο. Επιπροσθέτως, υπάρχουν επαγγέλματα, όπως αυτά στον ιατρικό τομέα (ενός γιατρού ή ενός νοσηλευτή, για παράδειγμα) όπου κρατάτε τη ζωή κάποιου άλλου στα χέρια σας. Η εξεύρεση ισορροπίας και η διαχείριση του άγχους σας είναι σημαντική για τη διατήρηση της ψυχικής σας υγείας.

Άγχος και αγωνία

Το άγχος και η αγωνία συχνά συμβαδίζουν. Το άγχος είναι οποιαδήποτε ζήτημα επιβαρύνει τον εγκέφαλό σας ή το σώμα σας και υφίσταται όταν αισθάνεστε υψηλά επίπεδα ανησυχίας, έγνοιας ή φόβου.

Η αγωνία μπορεί να είναι σίγουρα μια παραλλαγή του επεισοδιακού ή χρόνιου στρες.

Το να έχετε άγχος και αγωνία μαζί μπορεί να έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία σας, καθιστώντας σας πιο πιθανό να αναπτύξετε:

• υψηλή αρτηριακή πίεση
• καρδιοπάθειες
• διαβήτη
• κρίσεις πανικού
• κατάθλιψη

Το άγχος και η αγωνία μπορούν να αντιμετωπιστούν. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές στρατηγικές και μέσα που μπορούν να βοηθήσουν και στα δύο.

Ξεκινήστε με μια επίσκεψη στο γιατρό σας (τον παθολόγο σας, για παράδειγμα), ο οποίος μπορεί να ελέγξει τη γενική υγεία σας και να σας παραπέμψει για συμβουλευτική. Εάν έχετε σκεφτεί να βλάψετε τον εαυτό σας ή τους άλλους, αναζητήστε βοήθεια αμέσως.

Άγχος και κατάθλιψη

Εάν έχετε μια αγχώδη διαταραχή, μπορεί επίσης να έχετε κατάθλιψη. Ενώ το άγχος και η κατάθλιψη μπορούν να εμφανιστούν ξεχωριστά, δεν είναι ασυνήθιστο για αυτές τις διαταραχές ψυχικής υγείας να συμβούν μαζί.
Το άγχος μπορεί να είναι σύμπτωμα κλινικής ή μείζονος κατάθλιψης. Παρομοίως, η επιδείνωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης μπορεί να προκληθεί από μια διαταραχή άγχους.
Τα συμπτώματα και των δύο συνθηκών μπορούν να αντιμετωπιστούν με πολλές από τις ίδιες θεραπείες: ψυχοθεραπεία (συμβουλευτική), φάρμακα και αλλαγές στον τρόπο ζωής.