Η πανδημία του Covid-19 ως ψυχικό τραύμα

Είκοσι μήνες μετά την πανδημία, και όλοι μας αντιμετωπίζουμε τις ψυχικές, σωματικές και συναισθηματικές επιπτώσεις, όποιες κι αν είναι αυτές για τον καθένα.

Δεν είναι μυστικό ότι η πανδημία COVID-19 έχει επιβαρύνει την ψυχική μας υγεία. Από την έναρξη της καραντίνας το 2020, τα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης, επαγγελματικής εξουθένωσης, θλίψης και όχι μόνο έχουν εκτοξευθεί στα ύψη. Αλλά η συζήτηση για την ψυχική υγεία δεν θα σταματήσει όταν ο κορονοϊός θα αποτελεί μακρινή ανάμνηση. Τι συμβαίνει ψυχικά μετά από μια εμπειρία που συγκλονίζει την πραγματικότητα όπως αυτή; Πώς διαμορφώνει την καθημερινή μας ζωή ή τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας; Και το πιο σημαντικό, πώς μπορούμε να ανακάμψουμε με τρόπο που να λαμβάνει υπόψη τον πρωτοφανή αντίκτυπο αυτής της πανδημίας;

Ένας τρόπος είναι να δούμε το COVID-19 όχι απλώς ως έναν ιό αλλά ως ένα παγκόσμιο τραυματικό γεγονός.

Τι είναι το τραύμα;

Το τραύμα είναι πολλά πράγματα, αλλά το “σαφώς καθορισμένο” σίγουρα δεν είναι ένα από αυτά. Συχνά βλέπουμε το τραύμα να συνδέεται με παλαίμαχους, θύματα σεξουαλικής επίθεσης, πυρόπληκτους κ.λπ.

Συνήθως βλέπουμε επίσης το τραύμα σε διαγνώσεις διαταραχής μετατραυματικού στρες (post-traumatic stress disorder) . Αυτό είναι λογικό, δεδομένου ότι η βίωση του τραύματος είναι ο βασικός παράγοντας για τη διάγνωση της μετατραυματικής διαταραχής. Ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεστε, ωστόσο, είναι πιθανό να βρείτε έναν διαφορετικό ορισμό του τραύματος, των αιτιών και των επιπτώσεών του.

Αν ρωτήσετε την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA), θα σας πουν ότι το τραύμα είναι “μια συναισθηματική αντίδραση σε ένα τρομερό γεγονός, όπως ένα ατύχημα, ένας βιασμός ή μια φυσική καταστροφή.” Ωστόσο, αν ρωτήσετε τον ερευνητή του τραύματος Bessel van der Kolk, μπορεί να σας πει ότι το τραύμα είναι “μια εμπειρία που ουσιαστικά αφήνει τους ανθρώπους εγκλωβισμένους σε μια κατάσταση αδυναμίας και τρόμου… το μυαλό και ο εγκέφαλος κυριεύονται, με αποτέλεσμα να αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τον κίνδυνο και τι θεωρείτε σημαντικό και τι άσχετο με την επιβίωσή σας”.

Βλέπουμε πολλές ομοιότητες σε όλους τους ορισμούς, αλλά υπάρχουν περισσότερες γκρίζες ζώνες. Αυτό απαιτεί να διαχωρίσουμε αυτούς τους ορισμούς αν πρόκειται να κατανοήσουμε τι συμβαίνει σε αμέτρητους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Ουσιαστικά, μπορούμε να σκεφτούμε το τραύμα ως την αντίδραση του σώματος και του νου μας σε ένα γεγονός που μας αφαιρεί την αίσθηση της δράσης και που αλλάζει την αντίληψή μας για την ασφάλεια.

Αυτή η αντίδραση μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το άτομο, τη φύση του τραύματος, το αν ένα τραύμα συνέβη μια φορά ή για πολλά χρόνια κ.ο.κ. Μπορεί να εκδηλωθεί ως :

• υπερ-επιφυλακτικότητα του περιβάλλοντός σας
• σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία ή ναυτία
• αναβίωση της τραυματικής εμπειρίας μέσω αναδρομών ή εφιαλτών
• δυσκολία στη ρύθμιση των συναισθημάτων σας ή ακόμη και να μην αισθάνεστε καθόλου συναισθήματα.

Ορισμένα άτομα δεν θυμούνται καν τα γεγονότα, λόγω της προσπάθειας του εγκεφάλου να μας προστατεύσει από αυτά.

Το COVID-19 ως τραυματικό γεγονός

Βλέπουμε ήδη τις μοναδικές επιπτώσεις αυτής της πανδημίας στην ψυχική μας ευεξία. Οι πρώτες μελέτες αρχίζουν να διερευνούν ποιες πτυχές της πανδημίας θα μπορούσαν να δημιουργήσουν κίνδυνο για διαταραχές τραυματικού στρες, και παρόλο που όλοι μας μπορεί να μην είμαστε επιλέξιμοι για διάγνωση μετατραυματικού στρές, η εμπειρία του COVID-19 έχει αφήσει σίγουρα το σημάδι της.

Από τη μία πλευρά, το COVID-19 ήταν μια συλλογή από ξεχωριστά γεγονότα που είναι πιο κοινά κατανοητά ως τραυματικά. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα από τον κορονοϊό. Για όσους προσβλήθηκαν από τον ιό και επέζησαν, αυτό μπορεί να σήμαινε μακρά, τρομακτική παραμονή στο νοσοκομείο ή εξασθενητικά συμπτώματα που διήρκεσαν και μετά την εντατική. Εκτός από τον πραγματικό ιό, αμέτρητοι άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους όταν χτύπησε ο αποκλεισμός, οδηγώντας σε οικονομική αστάθεια, επισιτιστική ανασφάλεια και ενδεχομένως απώλεια στέγης.

Από την άλλη πλευρά, η πανδημία από μόνη της λειτουργεί με πολλούς τρόπους ως στρεσογόνος παράγοντας. Ας εξετάσουμε τα κοινά κομμάτια του τραύματος: απώλεια της εξουσίας, σωματική και ψυχική εξουθένωση, αλλοιωμένη αντίληψη της ασφάλειας, και φυσικά, μια σημαντική ψυχολογική αντίδραση σε αυτά τα πράγματα.

Είναι ασφαλές να πούμε ότι το COVID-19 ελέγχει αυτά τα πεδία. Πολλοί από εμάς αισθάνονται μια απώλεια ελέγχου, όχι μόνο λόγω της καραντίνας, αλλά επειδή η πορεία της πανδημίας καθορίζεται από τις επιλογές ολόκληρου του κόσμου, όχι μόνο μερικών ατόμων. Αυτό αφήνει αβεβαιότητα σχεδόν σε κάθε στροφή. Το ίδιο ισχύει και για τις αλλοιωμένες αντιλήψεις περί ασφάλειας. Είναι σχεδόν αδύνατο να αισθάνεσαι ασφαλής όταν υπάρχει ένας διαρκής κίνδυνος ασθένειας, απώλειας αγαπημένων προσώπων, οικονομικής δυσχέρειας κ.ο.κ. Όσο για την ψυχική/συναισθηματική αντίδραση σε αυτά τα πράγματα…αφιερώστε λίγο χρόνο και σκεφτείτε τη ζωή πριν από την πανδημία. Πώς συγκρίνεται αυτή με το πώς βλέπετε την καθημερινότητά σας τώρα;

Πρόσφατα, ένας φίλος μου είπε: “Μπορείς να πιστέψεις ότι κάποτε απλά μπαίναμε σε ένα γεμάτο τρένο για να πάμε στη δουλειά, στρυμωγμένοι σαν σαρδέλες. Κάποιος στο πίσω μέρος έβηχε και μπορεί να σκεφτόμουν “α, είναι κρυωμένος”. Δεν είναι τρομαχτικό αυτό; Τις προάλλες πήρα το τρένο και όταν κάποιος έβηξε, ανατρίχιασα. Ήμουν τόσο σφιγμένος σε όλη τη διαδρομή μετά από αυτό.” Αυτή δεν είναι μια ασυνήθιστη εμπειρία. Άνθρωποι που δεν είχαν ποτέ πρόβλημα να κυκλοφορούν έξω, τώρα είναι ανήσυχοι και έχουν υπερ-ευαισθησία για το περιβάλλον τους σε δημόσιους χώρους.

Πολλά άτομα κολλάνε σε εντελώς φυσιολογικά σωματικά συμπτώματα (πρόκειται για αλλεργίες, γρίπη), και άλλοι, τόσο εξαντλημένοι από το ψυχολογικό στρες των τελευταίων 20 μηνών, διαπιστώνουν ότι είτε δεν μπορούν να σταματήσουν να κλαίνε σε κάθε νέα είδηση είτε δεν μπορούν να μπουν στον κόπο να νιώσουν τίποτα απολύτως.

Πώς συνεχίζουμε με την πανδημία; Τι υιοθετούμε ως φυσιολογικό;

Από την αρχή της πανδημίας, τα βλέμματα έχουν στραφεί προς την “επιστροφή στην κανονικότητα” ή ακόμη και προς την επιδίωξη μιας “νέας κανονικότητας”. Το πρόβλημα είναι, πώς πρέπει να μοιάζει το “φυσιολογικό” μετά από μια τέτοια εμπειρία; Σίγουρα, είναι να νιώθουμε άνετοι με τις μάσκες ή να δουλεύουμε από το σπίτι, αλλά θα είναι αυτό αρκετό για να βοηθήσει τον κόσμο να ανακάμψει, νοητικά και συναισθηματικά;

Πιθανώς όχι. Ακόμη και αν μάθουμε να αποδεχόμαστε νέους, πρακτικούς τρόπους προσαρμογής στη ζωή κατά της πανδημία, αυτό δεν αλλάζει τις ψυχολογικές αλλαγές που έχει βιώσει ένα μεγάλο μέρος από εμάς από τότε που ξεκίνησε η καραντίνα.