Ηχολαλία στον αυτισμό: Τύποι και τρόποι να την διαχειριστείτε

Τι είναι η ηχολαλία;

Η ηχολαλία είναι η ακριβής επανάληψη (ηχώ δυνατά) λέξεων και ήχων. Η ηχολαλία μπορεί να είναι σύμπτωμα αφασίας, άνοιας, τραυματικής εγκεφαλικής βλάβης και σχιζοφρένειας, αλλά πιο συχνά συνδέεται με τη διαταραχή του φάσματος του αυτισμού (ΔΑΦ).

Η ηχολαλία δεν είναι πάντα ένα εργαλείο αυτοκατανόησης για τα αυτιστικά παιδιά, όπως τείνει να είναι το λίκνισμα ή το χτύπημα των χεριών (αυτές οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ονομάζονται stimming). Η ηχολαλία έχει τα δικά της μοτίβα – μπορεί ακόμη και να είναι ο τρόπος με τον οποίο το αυτιστικό σας παιδί χρησιμοποιεί για πρώτη φορά την ομιλία για να προσπαθήσει να επικοινωνήσει μαζί σας.

Ενώ η ηχολαλία μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα του αυτισμού, είναι επίσης ένα σημείο εισόδου για έναν γονέα ή έναν λογοθεραπευτή για να αρχίσει να εργάζεται με το παιδί σας.

Πώς η ηχολαλία σχετίζεται με την ανάπτυξη του παιδιού;

Η ηχολαλία είναι στην πραγματικότητα ένα φυσιολογικό μέρος της παιδικής ανάπτυξης. Καθώς τα νήπια μαθαίνουν να μιλούν, μιμούνται τους ήχους που ακούνε. Με την πάροδο του χρόνου, ένα παιδί τυπικής ανάπτυξης μαθαίνει τη γλώσσα και είναι σε θέση να τη χρησιμοποιεί για να επικοινωνεί τις ανάγκες και τις ιδέες του, συνδέοντας νέες λέξεις μεταξύ τους.

Μέχρι την ηλικία των 3 ετών, τα περισσότερα παιδιά επικοινωνούν με τους άλλους επιλέγοντας λέξεις ή δημιουργώντας φράσεις χρησιμοποιώντας τη δική τους μοναδική φωνή και τονισμό.

Μέχρι την ηλικία των 4 ή 5 ετών, τα παιδιά είναι σε θέση να κάνουν και να απαντούν σε ερωτήσεις, να διεξάγουν συζητήσεις και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα με τον δικό τους τρόπο για να επικοινωνούν με τους άλλους.

Τι μπορεί να σημαίνει η ηχολαλία στον αυτισμό;

Η ηχολαλία μπορεί επίσης να είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό του αυτισμού. Τα αυτιστικά παιδιά δεν είναι πάντα μη λεκτικά – πολλά χρησιμοποιούν λέξεις και μπορεί να χρησιμοποιούν ακόμη και πολύ σύνθετες “ενήλικες” λέξεις. Με την ηχολαλία, αυτές οι λέξεις δεν είναι, κατά μία έννοια, δικές τους.

Ένα παιδί λέει τις λέξεις με την ίδια σειρά -και συνήθως με τον ίδιο τόνο- όπως τις άκουσε σε μια τηλεοπτική εκπομπή, τις διάβασε σε ένα βιβλίο ή τις άκουσε από έναν δάσκαλο ή έναν άλλο ενήλικα στη ζωή του.

Μία από τις δυσκολίες στην κατανόηση της ηχολαλίας στα αυτιστικά παιδιά είναι ότι τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα ομιλίας της ηχολαλίας μπορεί να χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς λόγους. Αυτοί οι σκοποί μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Είναι επίσης πιθανό ένα άτομο να χρησιμοποιεί την ηχολαλία για πολλαπλούς σκοπούς ταυτόχρονα.

Οι λόγοι για τους οποίους τα αυτιστικά παιδιά χρησιμοποιούν τα μοτίβα ομιλίας της ηχολαλίας περιλαμβάνουν:

1. Αυτοδιέγερση: Συχνά αποκαλούμενη “διέγερση“, αυτή η χρήση των μοτίβων ομιλίας της ηχολαλίας προορίζεται ως στρατηγική ηρεμίας. Η επανάληψη βοηθά ένα αυτιστικό παιδί να αντιμετωπίσει τις συντριπτικές αισθητηριακές προκλήσεις
2. Προκατασκευή: Η χρήση επαναλαμβανόμενων φράσεων και σεναρίων βοηθά στην επικοινωνία όταν είναι πολύ δύσκολο ή αγχωτικό για τον ομιλητή να σχηματίσει τις δικές του πρωτότυπες λέξεις
3. Αυτο-ομιλία: Οι απομνημονευμένες φράσεις μπορεί να βοηθήσουν ένα παιδί να μιλήσει στον εαυτό του μέσα από μια δύσκολη διαδικασία. Μπορεί να χρησιμοποιήσει φράσεις που έχει ακούσει από τους γονείς, τους δασκάλους ή στην τηλεόραση

Για πολλά αυτιστικά παιδιά, η ηχολαλία αποτελεί σημαντικό μέρος της ανάπτυξης της προφορικής επικοινωνίας.

Για παράδειγμα, αν ένας δάσκαλος πει σε ένα αυτιστικό παιδί να “πει ευχαριστώ”, το παιδί μπορεί να επαναλάβει το “πες ευχαριστώ” σε εκείνον αντί να πει απλώς “ευχαριστώ”. Μπορεί να μην είναι η απάντηση που ήθελε ο δάσκαλος, αλλά είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Ποιοι είναι οι τύποι της ηχολαλίας;

Υπάρχουν διάφορα είδη ηχολαλίας. Οι όροι μπορεί να είναι λίγο συγκεχυμένοι επειδή η κατανόηση της ηχολαλίας έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που κάποτε θεωρούνταν ένα πρόβλημα που έπρεπε να “διορθωθεί”, τώρα θεωρείται ως μια πιθανή οδός για την ανάπτυξη του λόγου.

Τα διάφορα είδη της ηχολαλίας περιλαμβάνουν:

1. Λειτουργική ή διαδραστική ηχολαλία, η οποία κατευθύνεται προς την επικοινωνία με τους άλλους
2. Μη διαδραστική ηχολαλία, η οποία εμφανίζεται για λόγους άλλους από την επικοινωνία
3. Μετριασμένη ηχολαλία, η οποία επαναλαμβάνει ορισμένες λέξεις αλλά με αλλαγές
4. Άμεση ή καθυστερημένη ηχολαλία, οι οποίες περιγράφουν το χρόνο των επαναλαμβανόμενων λέξεων
5. Διαδραστική και λειτουργική ηχολαλία

Τα παιδιά που μιλούν με διαδραστικό τρόπο προσπαθούν να επικοινωνήσουν με ένα άλλο άτομο και χρησιμοποιούν απομνημονευμένες φράσεις για έναν πραγματικό σκοπό – η πρόκληση είναι να καταλάβουν το νόημα.

Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να ακούσει μια ατάκα από μια τηλεοπτική διαφήμιση, όπως “έχεις γάλα;”. Αργότερα, όταν διψάει, μπορεί να πει “έχεις γάλα;” με τον ίδιο ακριβώς τόνο με τη διαφήμιση στην τηλεόραση, αντί να ζητήσει απευθείας ένα ρόφημα ή νερό.

Ένα άλλο παράδειγμα: Ένα παιδί μπορεί να πει “Κάνε πίσω, υπολοχαγέ!” όταν θυμώνει, επειδή άκουσε έναν θυμωμένο χαρακτήρα να το λέει αυτό σε μια ταινία. Το παιδί έχει συνδέσει τις λέξεις με το συναίσθημα του θυμού και χρησιμοποιεί τη φράση για να δείξει ότι είναι θυμωμένο.

Ως ακροατής, αυτό μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στην αρχή. Θα πρέπει να προσπαθήσετε να καταλάβετε πώς το παιδί έχει “συνδέσει” αυτές τις λέξεις με τις ιδέες του.

Είναι περίπου ο ίδιος τρόπος με τον οποίο οι ιδιωματισμοί –περιγραφικές φράσεις– χάνονται μεταξύ των γλωσσών. Κανείς δεν εννοεί κυριολεκτικά ότι “βρέχει καρέκλες ” – αλλά ξέρουμε τι εννοείται όταν λέγεται.

2. Μη διαδραστική ηχολαλία

Στη μη διαδραστική ηχολαλία, το παιδί δεν προσπαθεί να μιλήσει σε κανέναν άλλο. Μπορεί να επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις στον εαυτό του για τους δικούς του σκοπούς – για παράδειγμα, για να “εξασκηθεί” σε μια ιδέα ή ως μηχανισμός ηρεμίας.

Η επανάληψη μπορεί να είναι διεγερτική, αλλά μπορεί να μην έχει κανένα νόημα. Δεν είναι πάντα σαφές αν το παιδί επιλέγει σκόπιμα λέξεις ή επαναλαμβάνει λέξεις που δεν καταλαβαίνει.

Όπως και να έχει, αυτό που έχει σημασία είναι ότι ένα αυτιστικό παιδί δανείζεται τις λέξεις των άλλων και χρειάζεται ακόμα βοήθεια για να βρει τις δικές του. Η αξιοποίηση αυτών των μοτίβων ηχολαλίας μπορεί να προσφέρει ένα σωσίβιο για τους φροντιστές και τους αναπτυξιολόγους να αξιοποιήσουν το μοναδικό στυλ του παιδιού και να εργαστούν προς την κατεύθυνση της πρωτότυπης χρήσης της γλώσσας.

3. Μετριοπαθής ηχολαλία

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη μετριοπαθή ηχολαλία, κατά την οποία το παιδί κάνει μικρές αλλαγές στην αρχική διατύπωση.

Για παράδειγμα, αν ρωτήσετε ένα παιδί ποιο μπισκότο θα ήθελε να κεράσει τους φίλους του, μπορεί στην αρχή να απαντήσει απλώς “μπισκότο”. Καθώς αποκτά περισσότερες γλωσσικές δεξιότητες και κατανόηση, μπορεί στο μέλλον να απαντήσει χρησιμοποιώντας μια φράση που άκουσε σε μια διαφήμιση μπισκότων -όπως “Ω, ω, Oreo!”- για να απαντήσει με πιο συγκεκριμένο τρόπο.

Σε αυτό το παράδειγμα, μπορεί τελικά να παραλείψουν το “Ω, ω” και να επαναλάβουν απλώς τη λέξη “oreo” για να δηλώσουν την προτίμησή του.

4. Άμεση και καθυστερημένη ηχολαλία

Μερικές φορές η ηχολαλία είναι άμεση και το παιδί απηχεί τις λέξεις που ακούει. Για παράδειγμα, ένας φροντιστής ρωτά το παιδί: “Θέλεις κάτι να πιείς;” και το παιδί απαντά με “Θέλεις κάτι να πιείς;”.

Η αδυναμία εναλλαγής αντωνυμιών είναι συχνή. Το παιδί μπορεί να ανταποκρίνεται κατάλληλα και να θέλει πράγματι κάτι να πιεί. Ωστόσο, αντί να χρησιμοποιήσει μια πρωτότυπη φράση στη ροή της κανονικής συζήτησης (όπως “ναι, παρακαλώ” ή “θα ήθελα λεμονάδα”), το παιδί απηχεί την ίδια ακριβώς πρόταση.

Η ηχολαλία μπορεί επίσης να καθυστερήσει. Για παράδειγμα, ένα παιδί παρακολουθεί ένα επεισόδιο του “Μπομπ σφουγγαράκι” και αργότερα την ίδια μέρα απαγγέλλει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του Μπομπ και του Πάτρικ ή τραγουδάει μια ατάκα από το τραγούδι του τίτλου.

Ένα παιδί μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί τις λέξεις του Μπομπ σκόπιμα ή οι λέξεις είναι απλώς επαναλαμβανόμενοι ήχοι. Στην καθυστερημένη ηχολαλία, υπάρχει μια απόσταση μεταξύ της ακρόασης και της χρήσης των λέξεων.

Υπάρχουν κι άλλες σχετικές συμπεριφορές και καταστάσεις με την ηχολαλία;

Υπάρχουν κάποιες άλλες συμπεριφορές και καταστάσεις που είναι παρόμοιες με την ηχολαλία και μπορεί να εμφανιστούν στον αυτισμό.

• Παλιλαλία

Η παλιλαλία είναι μια διαταραχή του λόγου που χαρακτηρίζεται από την ακούσια επανάληψη λέξεων και φράσεων. Υπό αυτή την έννοια, μοιάζει με την ηχολαλία, αλλά υπάρχουν κάποιες βασικές διαφορές.

Μια διαφορά είναι ότι στην ηχολαλία, η επανάληψη ή η ηχώ εστιάζεται στα λόγια άλλων ανθρώπων και λαμβάνεται όταν τα ακούει το παιδί.

Η παλιλαλία συχνά περιλαμβάνει όλο και πιο γρήγορη ομιλία με τους ίδιους επαναλαμβανόμενους ήχους.

Η ηχολαλία και η παλιλαλία δεν περιορίζονται στον αυτισμό- στην πραγματικότητα, η παλιλαλία τείνει να παρατηρείται περισσότερο στο σύνδρομο Tourette, στη νόσο του Πάρκινσον και στις διαταραχές επιληπτικών κρίσεων. Η παλιλαλία μπορεί να είναι ακόμη και παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων.

• Ηχοπραξία

Η ηχολαλία συγχέεται μερικές φορές με έναν όρο που ακούγεται παρόμοιος – την ηχοπραξία.

Στην ηχοπραξία, ένα άτομο επαναλαμβάνει μια κίνηση που βλέπει να κάνει ένα άλλο άτομο. Ωστόσο, δεν το κάνει σκόπιμα – είναι περισσότερο σαν μια αντανακλαστική ενέργεια που μπορεί να μην έχει καν πλήρη συνείδηση.

Για παράδειγμα, βλέπουν ένα άτομο να ξύνει το κεφάλι του και αυτομάτως κινούνται για να ξύνουν κι εκείνοι το κεφάλι τους.

Ένα αυτιστικό παιδί μπορεί να έχει ηχοπραξία, αλλά εμφανίζεται επίσης στο σύνδρομο Tourette.

• Scripting

Το scripting είναι ένα άλλο εργαλείο που χρησιμοποιούν πολλά αυτιστικά άτομα. Μοιάζει λίγο με την ηχολαλία, αφού λένε λέξεις ή φράσεις που έχουν ακούσει κάπου.

Ωστόσο, το scripting είναι γενικά μια σκόπιμη στρατηγική. Για παράδειγμα, ένα αυτιστικό παιδί μπορεί να επαναλάβει μια ατάκα από έναν χαρακτήρα μιας τηλεοπτικής εκπομπής όταν μιλάει με τους συμμαθητές του επειδή δεν είναι σίγουρο τι να πει.

Πώς να βοηθήσετε ένα παιδί να διαχειριστεί την ηχολαλία;

Όσο κι αν επιθυμείτε να περιορίσετε την ηχολαλία του παιδιού σας, ειδικά σε δημόσιο χώρο, η πραγματικότητα είναι ότι η ηχολαλία μπορεί να εξυπηρετεί μια πολύτιμη λειτουργία. Μπορεί να είναι μια πολύ θετική συμπεριφορά υπό τις κατάλληλες συνθήκες.

Ακόμη και αν η ηχολαλία είναι λιγότερο λειτουργική, αποτελεί ένα καλό σημείο εκκίνησης για παρεμβάσεις όπως η λογοθεραπεία. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να απομνημονεύσει ολόκληρα τμήματα ενός αγαπημένου βίντεο και να τα απαγγείλει επανειλημμένα ως έναν τρόπο να ηρεμήσει και να μειώσει το άγχος.

Η απαγγελία μπορεί επίσης να υποδηλώνει μια πραγματική γοητεία για πτυχές του βίντεο, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα τυπικά παιδιά.

Η ηχολαλία που είναι λειτουργική είναι ένας λόγος για να γιορτάσετε – σημαίνει ότι το παιδί σας έχει αναπτύξει ένα εργαλείο για να επικοινωνεί λεκτικά τις επιθυμίες και τις ανάγκες του.

Μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσει δεξιότητες με τη βοήθεια ενός λογοθεραπευτή και θα ωφεληθεί από το να έχει γύρω του ενήλικες που φροντίζουν και χρησιμοποιούν σκόπιμα τις λέξεις όταν μιλούν μαζί του

Βελτίωση της επικοινωνίας

Ενώ μπορεί να είναι δύσκολο να επικοινωνήσετε αποτελεσματικά με το παιδί σας όταν παρουσιάζει ηχολαλία, υπάρχουν πολλές ασκήσεις που χρησιμοποιούν οι λογοθεραπευτές και μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα στην εξάσκηση στο σπίτι, την αλληλεπίδραση και τη συμμετοχή. Ορισμένες από αυτές τις τεχνικές περιλαμβάνουν:

1. Περιορισμός των ερωτήσεων “Ποιος”, “τι”, “πότε”, “πού” και “γιατί”

Μπορεί να κάνετε συστηματικά ερωτήσεις “ποιος”, “τι”, “πότε”, “πού” και “γιατί” απλώς ως θέμα καθημερινής αλληλεπίδρασης με το παιδί σας, και αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό. Δυστυχώς, όμως, μπορεί να μην καταλαβαίνει ή να μην εσωτερικεύει τη φύση της ερώτησης και να συνεχίζει να την επαναλαμβάνει.

Αντί να τους κάνετε γενικές ερωτήσεις, όπως π.χ: “Τι θέλεις για σνακ;” ή “Πώς αισθάνεσαι;”, δώστε τους ερωτήσεις επιλογής, όπως “Θέλεις πορτοκάλι ή τυρί;”.

Μόλις νιώσουν πιο άνετα με αυτή την άσκηση, μπορείτε να αρχίσετε να επαναφέρετε σταδιακά τις ερωτήσεις με τις παραπάνω ερωτηματικές αντωνυμίες.

Αυτό θα βοηθήσει το παιδί σας να μάθει πώς να απαντά στις ερωτήσεις σας και θα μειώσει το ενδεχόμενο επανάληψης.

2. Επικοινωνήστε οπτικά

Όταν κάνετε ερωτήσεις επιλογής, προσπαθήστε να τους δείχνετε τις επιλογές τους (ρούχα, φαγητό, βιβλία κ.λπ.), ώστε να μπορούν να λαμβάνουν οπτικά στοιχεία και να κάνουν την επιλογή τους. Μπορείτε επίσης να εμψυχώνετε τις επιλογές τους κουνώντας το κεφάλι σας “ναι” ή “όχι”, ώστε να μπορούν εύκολα να καταλάβουν.

Η χρήση οπτικών βοηθημάτων βελτιώνει το λεξιλόγιο και την κατανόηση, ενώ δίνει στο παιδί σας μια σαφή και απλή επιλογή, ενώ παράλληλα αναπτύσσει επικοινωνιακές δεξιότητες.

3. Ακολουθήστε αμέσως τις απαντήσεις τους

Μόλις κάνουν την επιλογή τους, ολοκληρώστε το διάλογο προσαρμόζοντας την επιλογή τους. Αυτή η εκπλήρωση αποτελεί από μόνη της μάθημα γλώσσας και τα βοηθά να αναγνωρίζουν τα αντικείμενα με το όνομά τους. Επαναλάβετε το όνομα του αντικειμένου όσο πιο συχνά γίνεται, ώστε να μπορούν να το καταλάβουν.

Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε ειδικούς τονισμούς για να τα ενημερώσετε ποιες επιλογές είναι καλές (τρόφιμα, βιβλία, παιχνίδια, κατοικίδια ζώα) και ποιες είναι επικίνδυνες (φωτιά, μαχαίρια, βελόνες, φάρμακα κ.λπ.).

4. Συνομιλιακή μοντελοποίηση με σχετικούς όρους

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε βασικούς όρους για να βοηθήσετε το παιδί σας να βελτιώσει την επικοινωνία και την κατανόηση ορισμένων αντικειμένων. Δοκιμάστε να αφαιρέσετε την πραγματική ερώτηση από το διάλογο και να επικεντρωθείτε μόνο στην ίδια τη λέξη-κλειδί.

Για παράδειγμα, αν θέλετε να μάθετε αν το παιδί σας είναι κουρασμένο, απλώς ρωτήστε το επαναλαμβάνοντας τη λέξη “κουρασμένος” ή “νυσταγμένος” αντί να το ρωτήσετε αν “είναι” κουρασμένος. Αυτό θα σας βοηθήσει να μειώσετε την επανάληψη των ερωτήσεων, ενώ παράλληλα θα διευρύνει το λεξιλόγιο

Μπορείτε να εξασκηθείτε σε αυτές τις τεχνικές και άλλες για περίπου 10-15 λεπτά την ημέρα ή για όσο χρόνο ή όσο συχνά συνιστά ο λογοθεραπευτής του παιδιού σας. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσετε ότι αυτές οι τεχνικές χρειάζονται χρόνο και επανάληψη. Προσπαθήστε να μην παρασυρθείτε ή να μην αποθαρρυνθείτε αν δεν αποδώσουν αμέσως.