Καφές: Το καθημερινό μαγικό ελιξίριο

“Θέλουμε να κάνουμε πολλά πράγματα,  αλλά δεν είμαστε σε καλή κατάσταση. Δεν κοιμηθήκαμε καλά. Είμαστε λίγο στεναχωρημένοι. Ο καφές λύνει όλα αυτά τα προβλήματα σε ένα απολαυστικό φλιτζάνι”. -Τζέρι Σάινφελντ

Ο καφές, ένα από τα αρχαιότερα αφεψήματα του κόσμου, θεωρείται σήμερα από πολλούς ως μια ισχυρή υπερτροφή. Κάθε φλιτζάνι καφέ υπόσχεται να σας κάνει πιο υγιείς και ίσως και πιο ευτυχισμένους.

Γιατί ο καφές έχει μπει τόσο δυναμικά στην καθημερινότητα του Έλληνα;

• Ο καφές ανοίγει τα μάτια και προσφέρει μια δυναμωτική ώθηση σε κάθε νέα μέρα.
• Ένα φλιτζάνι καφέ είναι ένα ζεστό και πολυτελές τονωτικό τις κρύες μέρες του χειμώνα.
• Τα διαλείμματα για καφέ είναι ένας ισχυρός παράγοντας συλλογικότητας στο γραφείο.
• Ο καφές δίνει κίνητρο στις οικογένειες να συγκεντρωθούν και να συζητήσουν τους μαιάνδρους της καθημερινότητας.
• Οι καφετέριες, για πολλούς, έχουν αντικαταστήσει το τοπικό μπαρ. Σε όλο τον κόσμο, αποτελούν έναν κοινοτικό κόμβο, ένα τοπικό ποτιστήρι όπου οι γείτονες διασταυρώνονται και κάθονται τακτικά να συζητήσουν με έναν latte, dark roast ή espresso στο χέρι.

Πώς έγινε γνωστός ο καφές στην ανθρωπότητα;

Ο μύθος λέει ότι ο καφές ξεκίνησε από το μικρό χωριό Kaffa στην Αιθιοπία κατά τη διάρκεια του 9ου αιώνα. Εκεί ένας βοσκός κατσικιών παρατήρησε ότι σε ένα συγκεκριμένο βοσκοτόπι, οι κατσίκες ήταν ασυνήθιστα ζωηρές. Ερεύνησε και έμαθε ότι τσιμπολογούσαν μωβ-καφέ μούρα από ένα δέντρο.

Ενδιαφερόμενος, ο βοσκός των αιγών έφτιαξε ένα παρασκεύασμα από τα μούρα και αμέσως ενθουσιάστηκε από τη γεύση τους. Ο μύθος λέει ότι σύντομα μοιράστηκε αυτό το πρωτότυπο ποτό με έναν μοναχό σε ένα κοντινό μοναστήρι. Ο μοναχός συμμερίστηκε τη χαρά του βοσκού όταν ανακάλυψε ότι το ρόφημα του επέτρεπε να παραμείνει ξύπνιος για τις νυχτερινές προσευχές.

Καφετέριες όπως τα Starbucks, τα Coffee Island και οι μεγάλες φαντασμαγορικές καφετέριες που βλέπουμε στις σημερινές ταινίες και σειρές δεν είναι σύγχρονες εφευρέσεις. Τα πρώτα καφενεία, που προέρχονταν από τον μουσουλμανικό κόσμο κατά τον 14ο και 15ο αιώνα, ονομάζονταν “σχολεία των σοφών”. Έγιναν σημαντικά κέντρα ανταλλαγής πληροφοριών, όπου μπορούσε κανείς να απολαύσει αυτό το μυστηριώδες, τονωτικό ρόφημα ενώ παράλληλα συζητούσε, άκουγε μουσική, έπαιζε σκάκι και κουβέντιαζε για τα νέα της ημέρας.

Από εκείνο το σημείο, ο καφές εκτοξεύτηκε σε δημοτικότητα σε όλο τον κόσμο, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι βίωναν τις φαινομενικά μαγικές του ιδιότητες. Όμως ο καφές δεν ήταν απαλλαγμένος από αντιπαραθέσεις. Σε κάθε επόμενο αιώνα, οι άνθρωποι τόσο απολάμβαναν όσο και φοβόντουσαν αυτό το μυστικιστικό ρόφημα.

Η διαμάχη διευθετήθηκε λίγο-πολύ όταν στις αρχές του 2015, το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) απένειμε στον καφέ μια ισχυρή, ουσιαστική έγκριση, δηλώνοντας: “Ισχυρά και συνεπή στοιχεία δείχνουν ότι η κατανάλωση καφέ εντός του μέτριου εύρους δεν συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σημαντικών χρόνιων ασθενειών, όπως καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνου και πρόωρου θανάτου σε υγιείς ενήλικες”.

Επίσης, το 2015, το USDA χαρακτήρισε τον καφέ ως “ένα λειτουργικό τρόφιμο με οφέλη για την υγεία”. Η Συμβουλευτική Επιτροπή Διατροφικών Κατευθυντήριων Γραμμών του 2015 προχώρησε ακόμη περισσότερο, δηλώνοντας ότι “η κατανάλωση καφέ έχει θετικά οφέλη για την υγεία και επομένως μπορεί να ενσωματωθεί σε ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο”.

Ακολουθούν μερικά μόνο από τα πιο πρόσφατα ευρήματα που επιβεβαιώνουν τα οφέλη του καφέ για την υγεία, όπως περιγράφονται αναλυτικά στο τελευταίο βιβλίο του Sanjiv Chopra, Coffee! The Magical Elixer, Facts that will astound and Perk Up You:

• Καρδιακές παθήσεις. Τα άτομα που έπιναν πέντε ή περισσότερα φλιτζάνια καφέ την ημέρα μείωσαν τον κίνδυνο θανάτου από καρδιακές παθήσεις κατά 44%. (2008 Nurses’ Health Study, Annals of Internal Medicine)
• Καρκίνος. Οι καταναλωτές καφέ έχουν χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης επτά κοινών καρκίνων: καρκίνου της κεφαλής και του λαιμού, του μαστού, του ενδομητρίου, του παχέος εντέρου, του προστάτη, του δέρματος και του πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος. Μάλιστα, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε το εντυπωσιακό εύρημα ότι όσοι έπασχαν από προχωρημένο και μεταστατικό καρκίνο του παχέος εντέρου και έπιναν τόσο κανονικό όσο και ντεκαφεϊνέ καφέ, είχαν βελτιωμένη επιβίωση χωρίς ασθένεια.
• Διαβήτης τύπου 2. Τα άτομα που πίνουν τακτικά καφέ παρουσιάζουν χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης Διαβήτη τύπου 2, όπως φάνηκε σε μελέτες που εξέτασαν τόσο τον κανονικό όσο και τον καφεϊνούχο καφέ. (Clinical Gastroenterology, 2013)
• Χρόνια ηπατική νόσος. Η κατανάλωση δύο φλιτζανιών κανονικού καφέ την ημέρα προσδίδει μείωση κατά 50% της θνησιμότητας από χρόνια ηπατική νόσο, συμπεριλαμβανομένης της κίρρωσης του ήπατος. Αυτό θα μπορούσε δυνητικά να ωφελήσει τα 1,5 δισεκατομμύρια άτομα στον κόσμο που αντιμετωπίζουν χρόνια ηπατική νόσο. (Κλινική Γαστρεντερολογία και Ηπατολογία, 2013)
• Ουρική αρθρίτιδα. Η συχνότητα εμφάνισης ουρικής αρθρίτιδας ήταν 40% χαμηλότερη σε άτομα που έπιναν τέσσερα φλιτζάνια καφέ την ημέρα και σχεδόν 60% χαμηλότερη σε άτομα που έπιναν έξι φλιτζάνια. (Arthritis Rheumatism, 2007)
• Υγεία των νεφρών. Υπάρχουν έρευνες που κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο καφές έχει ευεργετική επίδραση στη λειτουργία των νεφρών. (Journal of Kidney Diseases, 2019)
• Κατάθλιψη και αυτοκτονία. Ο καφές φαίνεται να έχει μεσολαβητική επίδραση στην κατάθλιψη και τον αυτοτραυματισμό. Διαπιστώθηκε ότι για κάθε φλιτζάνι καφέ που έπινε ένα άτομο, υπήρχε 8% μείωση της κατάθλιψης (New Zealand Journal of Psychiatry). Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η κατανάλωση καφέ σχετιζόταν με σημαντική μείωση του αυτοκτονικού ιδεασμού στις γυναίκες -αλλά όχι στους άνδρες. (Journal of Affective Disorders, 2019)

Ακόμη μια μικρό ελεγχόμενη  μελέτη για placebo φάρμακο ανέφερε ότι μια μέτρια δόση καφεΐνης που καταναλώθηκε πριν και κατά τη διάρκεια ενός γύρου γκολφ βελτίωσε την απόδοση και μείωσε την κόπωση σε έμπειρους παίκτες του γκολφ. (Medicine and Science in Sports and Exercise, 2016)

Αυτά τα ευρήματα λένε μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Οφέλη εντοπίζονται για τις νευροεκφυλιστικές διαταραχές, τη νόσο Αλτσχάιμερ, την άνοια, το εγκεφαλικό επεισόδιο, την υγεία των οστών, ακόμη και τη δημιουργικότητα. Συμπτωματικά, πολλές από αυτές τις μελέτες δηλώνουν αυτό που ονομάζεται “δοσοεξαρτώμενο αποτέλεσμα”, που σημαίνει ότι όσο περισσότερο καφέ πίνει κανείς, τόσο πιο ισχυρό είναι το όφελος.

Δεν μπορεί κανείς παρά να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν όλο και περισσότερο ότι η κατανάλωση καφέ συσχετίζεται με τη βελτίωση της υγείας, τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και ακόμη και τη μεγαλύτερη ευτυχία. Άλλωστε, ποιος από εμάς δεν θα ήταν πιο ευτυχισμένος αν μπορούσε να διατηρήσει την καλή υγεία του, ενώ παράλληλα συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες με φίλους και οικογένεια, για τις οποίες ο καφές αποτελεί συχνά βασικό ρόφημα;

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, υποστηρίζω αυτό που είπε κάποτε ένας σοφός άνθρωπος: “Ο καθένας πρέπει να πιστεύει σε κάτι. Εμείς πιστεύουμε ότι θα πιούμε άλλο ένα φλιτζάνι καφέ”.