Κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες στη χημειοθεραπεία: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε!

Κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες (port-a-cath): Πώς εισάγονται; Πώς αφαιρούνται; Πότε χρησιμοποιούνται;

Η χημειοθεραπεία, η θεραπεία που χορηγείται κατά βάση για την αντιμετώπιση του καρκίνου και διάφορες άλλες θεραπείες, απαιτούν μακροχρόνια ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκων και ταυτόχρονες τακτικές αιματολογικές εξετάσεις. Για την αποφυγή των επαναλαμβανόμενων τρυπημάτων του δέρματος με βελόνες, οι γιατροί προτείνουν την τοποθέτηση κεντρικού φλεβικού καθετήρα (CVC), ο οποίος βοηθά στη μείωση της ταλαιπωρίας. Ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας, δεν είναι μόνιμος και αφαιρείται όταν πια δεν είναι χρήσιμος. (Πόσο επώδυνη είναι η χημειοθεραπεία; Τι πρέπει να ξέρετε;)

Τι είναι ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας και σε τι χρησιμεύει;

Ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας, γνωστός και ως κεντρική γραμμή, είναι ένας εύκαμπτος, μακρύς και λεπτός σωλήνας, ο οποίος εισάγεται στο εσωτερικό μιας μεγάλης φλέβας του λαιμού, του στήθους, της βουβωνικής χώρας ή του χεριού και καταλήγει στην καρδιά. Μέσω αυτού, χορηγούνται θεραπείες, όπως η χημειοθεραπεία, λαμβάνεται αίμα για αιματολογικές εξετάσεις ή πραγματοποιούνται μεταγγίσεις αίματος. Με την τοποθέτηση του κεντρικού φλεβικού καθετήρα, εξαλείφεται πλέον η ανάγκη επανειλημμένων τρυπημάτων του δέρματος. Ανάλογα με τον τύπο του, ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας παραμένει τοποθετημένος στο ανθρώπινο σώμα για μήνες ή/και χρόνια. 

Παρά το γεγονός ότι οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες διευκολύνουν τη ζωή των ατόμων που αναγκάζονται να δίνουν τακτικά αίμα για εξετάσεις ή που υποβάλλονται σε συχνές θεραπείες που απαιτούν τη χρήση βελόνων, εγκυμονούν ταυτόχρονα και ορισμένους κινδύνους, όπως η μόλυνση, η απόφραξη του καθετήρα και η δημιουργία θρόμβων αίματος. (Χημειοθεραπεία Vs Ακτινοβολία: Σε τι διαφέρουν οι δύο θεραπείες μεταξύ τους;)

Ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας είναι το ίδιο πράγμα με την κλασική ενδοφλέβια γραμμή IV;

Ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας (κεντρική φλεβική γραμμή) μοιάζει με την κλασική ενδοφλέβια γραμμή (IV), αλλά υπάρχουν κάποιες βασικές διαφορές μεταξύ των δύο. Συγκεκριμένα, ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας είναι μεγαλύτερος από την κλασική ενδοφλέβια γραμμή και εκτείνεται μέχρι την μεγάλη καρδιακή φλέβα ή τοποθετείται ακριβώς μέσα στην καρδιά.

Ποιες είναι οι πιο κοινές θέσεις του σώματος στις οποίες τοποθετούνται οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες;

Οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες, εισάγονται σε μεγάλες φλέβες του σώματος, με τις πιο κοινές να είναι οι ακόλουθες:

• Έσω σφαγίτιδα
• Μηριαίες φλέβες
• Υποκλείδιες φλέβες

Πότε θεωρείται χρήσιμη η τοποθέτηση κεντρικού φλεβικού καθετήρα;

Οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες είναι χρήσιμοι για περιπτώσεις όπως οι ακόλουθες:

• Όταν υπάρχει ανάγκη μακροχρόνιας θεραπείας που απαιτεί χρήση βελόνων.
• Όταν οι φλέβες του ασθενή είναι μικρές ή κατεστραμμένες, με αποτέλεσμα να υπάρχει πρόβλημα με την εξαγωγή αίματος και την ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκων.
• Όταν ο ασθενής επιθυμεί να λάβει κατ΄ οίκον θεραπεία, η οποία απαιτεί ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκων.
• Όταν επιβάλλεται η ταυτόχρονη χορήγηση διαφορετικών φαρμάκων.
• Όταν τα φάρμακα που χορηγούνται στον ασθενή προκαλούν φλεγμονή και βλάπτουν τον ιστό του δέρματος σε περίπτωση που διαρρεύσουν έξω από την φλέβα.

Ποιοι τύποι κεντρικών φλεβικών καθετήρων υπάρχουν;

Υπάρχουν διάφοροι τύποι κεντρικών φλεβικών καθετήρων, με πιο συχνά χρησιμοποιημένους τον περιφερικά εισαγόμενο κεντρικό φλεβικό καθετήρα (PICC), την υποδόρια εμφυτεύσιμη θύρα (Port-a-cath) και τον καθετήρα σήραγγας (Hickman). Οι συγκεκριμένοι φλεβικοί καθετήρες, χρησιμοποιούνται κυρίως για τη χορήγηση χημειοθεραπείας στους ασθενείς με καρκίνο, για λήψη αίματος για αιματολογικές εξετάσεις και για μεταγγίσεις αίματος.

Ο τύπος του καθετήρα που θα επιλεχθεί από τον γιατρό, εξαρτάται τόσο από τη διάρκεια της θεραπείας, όσο και από τις προτιμήσεις του ασθενή, καθώς, ο καθένας έχει διαφορετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.

1. Περιφερικά εισαγόμενος κεντρικός φλεβικός καθετήρας (PICC)

Ο περιφερειακά εισαγόμενος κεντρικός φλεβικός καθετήρας (γραμμή PICC), είναι ένας μακρύς και εύκαμπτος λεπτός σωλήνας, ο οποίος εισάγεται σε μια από τις μεγάλες φλέβες του βραχίονα, κοντά στον αγκώνα και προχωρά κάτω από την επιφάνεια του δέρματος φτάνοντας στη μεγάλη φλέβα της καρδιάς, την άνω κοίλη φλέβα (SVC). Ο καθετήρας PICC είναι ο πιο συχνά χρησιμοποιημένος τύπος φλεβικού καθετήρα.

Το άκρο του καθετήρα που προεξέχει από το δέρμα, σφραγίζεται με ένα ειδικό καπάκι, το οποίο πρέπει να αλλάζεται κάθε εβδομάδα για αποφυγή μολύνσεων. Στην άκρη του καθετήρα PICC, υπάρχουν δύο με τρεις άλλες μικρότερες γραμμές, οι οποίες παρέχουν τη δυνατότητα ταυτόχρονης χορήγησης διαφορετικών θεραπειών. Εκτός από το άκρο του καθετήρα, είναι ορατός στο δέρμα και ο σωλήνας που διέρχεται της φλέβας του βραχίονα.

Οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες PICC χρησιμοποιούνται για:

• Μεταγγίσεις αίματος
• Χημειοθεραπεία
• Εξετάσεις αίματος
• Ενδοφλέβια χορήγηση υγρών
• Χορήγηση αντιβιοτικών
• Χορήγηση τροφής σε υγρή μορφή σε άτομα που δεν μπορούν να τραφούν κανονικά

Τι πρέπει να κάνει ο ασθενής πριν την διαδικασία εισαγωγής του καθετήρα PICC;

Ο κεντρικός φλεβικός καθετήρας PICC εισάγεται στο εσωτερικό του δέρματος μέσω μιας μικρής τομής, που πραγματοποιείται στην περιοχή του βραχίονα, μετά τη χορήγηση τοπικής αναισθησίας. Νοουμένου λοιπόν, ότι ο ασθενής δεν υποβάλλεται σε γενική αναισθησία, πριν από τη διαδικασία μπορεί να:

• Φάει και να πιει κανονικά. Η καλή ενυδάτωση θεωρείται απαραίτητη διότι σε περίπτωση αφυδάτωσης καθίσταται δύσκολη η εύρεση των φλεβών.
• Λάβει κανονικά τα φάρμακά του, εκτός και αν έχει διαφορετικές οδηγίες από τον γιατρό του.

Είναι μάλιστα πολύ σημαντική η χρήση χαλαρής και φαρδιάς μπλούζας, ώστε η περιοχή του βραχίονα να είναι ελεύθερη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, για να μην χρειαστεί η αφαίρεσή της. Σε διαφορετική περίπτωση η μπλούζα αφαιρείται.

Ποιες επιπλοκές ενδέχεται να προκύψουν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εισαγωγής του καθετήρα PICC;

Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία εισαγωγής του καθετήρα PICC είναι ασφαλής, με μειωμένο κίνδυνο επιπλοκών. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι δύσκολη η ανακατεύθυνση του εύκαμπτου σωλήνα προς την καρδιά, οπότε και πραγματοποιείται δεύτερη και τρίτη προσπάθεια από διαφορετική φλέβα.

Για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να παραμείνει ο καθετήρας PICC στο ανθρώπινο σώμα;

Ο καθετήρας PICC μπορεί να παραμείνει στο ανθρώπινο σώμα για περίπου ένα μήνα ή/και περισσότερο εάν θεωρείται απαραίτητος, νοουμένου ότι δεν υπάρχει μόλυνση ή άλλα προβλήματα. Ο τακτικός έλεγχος για μολύνσεις, θρόμβους και άλλα ζητήματα είναι πολύ σημαντικός όταν η χρήση του ξεπεράσει τον ένα μήνα. Σε αντίθετη περίπτωση επιβάλλεται η άμεση αφαίρεσή του.

Σημειώνεται ότι προς αποφυγή μολύνσεων και άλλων προβλημάτων, ο καθετήρας PICC πρέπει να ξεπλένεται μία φορά την εβδομάδα με 10 ml χλωριούχο νάτριο (0,9%).

Πώς αφαιρείται ο καθετήρας PICC;

Με την ολοκλήρωση της θεραπείας και γενικά όταν ο καθετήρας PICC δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης στο ανθρώπινο σώμα, αφαιρείται μέσω μιας σχετικά εύκολης διαδικασίας, που διαρκεί μόλις λίγα λεπτά. Συγκεκριμένα, ο γιατρός τραβά απαλά τον καθετήρα από τη θέση του και τον αφαιρεί. Ακολούθως, ασκώντας ελαφριά πίεση στο σημείο εξαγωγής του, σταματά την οποιαδήποτε αιμορραγία και τοποθετεί μια αποστειρωμένη γάζα στην πληγή, η οποία πρέπει να παραμείνει στη θέση της για τουλάχιστον 24 ώρες. Ο ασθενής, μετά το πέρας των 24^ων ωρών μπορεί να συνεχίσει κανονικά τις δραστηριότητές του, με λίγο πιο ήπιους ρυθμούς στην αρχή (όχι έντονη άσκηση και άρση βαρέων αντικειμένων).

2. Υποδόρια εμφυτεύσιμη θύρα (Port-a-cath)

Η υποδόρια εμφυτεύσιμη θύρα, γνωστή ως portacath, είναι ένας μαλακός και εύκαμπτος λεπτός σωλήνας από σιλικόνη, στην άκρη του οποίου τοποθετείται μια θύρα, μετά την εισαγωγή του στο ανθρώπινο σώμα. Η θύρα χρησιμεύει ως μέσω χορήγησης της χημειοθεραπείας και άλλων φαρμακευτικών αγωγών και ως μέσω λήψης αίματος για αιματολογικές εξετάσεις.

Ο καθετήρας portacath, εισάγεται  μέσω μιας μικρής τομής στο στήθος, μετά από αναισθησία και διέρχεται κάτω από το δέρμα του στήθους για να φτάσει τελικά σε μια από τις μεγάλες φλέβες της καρδιάς. Στο άκρο που προεξέχει του στήθους, τοποθετείται η θύρα, η οποία στερεώνεται ελάχιστα εκατοστά κάτω από το κέντρο της κλείδας. Η θύρα, η οποία πρέπει να καθαρίζεται κάθε τέσσερις με έξι εβδομάδες προς αποφυγή μολύνσεων, είναι ορατή στο κέντρο του στήθους, το ίδιο και ο καθετήρας που διέρχεται της φλέβας, ο οποίος γίνεται αισθητός κυρίως μέσω της αφής.

Η υποδόρια εμφυτεύσιμη θύρα χρησιμοποιείται:

• Για χορήγηση αντιβιοτικών
• Για χορήγηση χημειοθεραπείας
• Για επαναλαμβανόμενες μεταγγίσεις αίματος
• Για τακτικές εξετάσεις αίματος
• Για ενδοφλέβια χορήγηση υγρών
• Όταν υπάρχει δυσκολία στην εύρεση των φλεβών

Τι πρέπει να κάνει ο ασθενής πριν από την διαδικασία εισαγωγής του καθετήρα portacath;

Η διαδικασία εισαγωγής του καθετήρα portacath είναι σχετικά ανώδυνη και ο ασθενής επιστρέφει την ίδια μέρα στο σπίτι του. Ωστόσο, για να είναι απόλυτα ασφαλής, θα πρέπει να γνωρίζει και να εφαρμόσει τα ακόλουθα:

• Αιματολογικές εξετάσεις: Ο ασθενής, πριν από τη διαδικασία εισαγωγής του καθετήρα portacath, πρέπει να υποβληθεί σε αιματολογικές εξετάσεις για έλεγχο της πληρότητας (FBC) και της πήξης του αίματός του. Αν την δεδομένη στιγμή υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία, θα πρέπει να κάνει εξέταση αίματος μια εβδομάδα πριν τη διαδικασία. Αν δεν υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία, θα πρέπει να έχει μαζί του εξετάσεις αίματος, οι οποίες να έχουν πραγματοποιηθεί το πολύ 8 εβδομάδες πριν από τη διαδικασία.
• Φαρμακευτική αγωγή: Αν ο ασθενής παίρνει αραιωτικά αίματος (αντιπηκτικά ή αντιαιμοπεταλιακά) ή έχει καρδιακή βαλβίδα, δεν θα πρέπει να λάβει την φαρμακευτική του αγωγή πριν από τη διαδικασία, πάντα με βάση τις οδηγίες του γιατρού του.
• Φαγητό: Ο ασθενής δεν θα πρέπει να φάει ή να πιει το οτιδήποτε για τουλάχιστον τρεις ώρες πριν από τη διαδικασία.

Πώς χρησιμοποιείται ο καθετήρας portacath;

Ο καθετήρας portacath είναι έτοιμος για χρήση ακριβώς μετά την τοποθέτησή του. Πριν από τη χρήση του και συγκεκριμένα μισή ώρα πριν, τοποθετείται αναισθητική κρέμα στο δέρμα γύρω από τη θύρα και ακολούθως εισάγεται στη θύρα η βελόνα, μέσω της οποίας χορηγείται το φάρμακο ή λαμβάνεται το αίμα. Σημειώνεται ότι στη θύρα πρέπει να τοποθετείται μόνο η ειδική βελόνα Huber, διότι οι κανονικές βελόνες προκαλούν βλάβη.

Πώς αφαιρείται ο καθετήρας portacath;

Όταν πλέον ο καθετήρας portacath δεν είναι χρήσιμος, αφαιρείται μέσω μιας σχετικά απλής, αλλά χειρουργικής διαδικασίας, η οποία πραγματοποιείται μετά από χορήγηση τοπικού αναισθητικού. Συγκεκριμένα, μετά τη χορήγηση του αναισθητικού, γίνεται μια μικρή τομή στο σημείο της θύρας, η θύρα αφαιρείται και ακολούθως τραβιέται απαλά και ο καθετήρας. Η τομή ράβεται και καλύπτεται με αποστερημένη γάζα.

Μετά το τέλος της διαδικασίας, συνήθως παρατηρείται πρήξιμο και ευαισθησία στην περιοχή της επέμβασης, συμπτώματα τα οποία περνούν μόνα του μέσα σε λίγες ημέρες. Για τον πόνο συνιστάται η χρήση παυσίπονων, εάν βέβαια το επιτρέψει ο γιατρός.

3. Καθετήρας σήραγγας (Hickman)

Ο καθετήρας σήραγγας, όπως και οι δυο άλλοι φλεβικοί καθετήρες, είναι ένας μακρύς και εύκαμπτος σωλήνας από καουτσούκ σιλικόνης, στην άκρη του οποίου τοποθετείται μια σήραγγα. Ο εν λόγω τύπος καθετήρα, εισάγεται στο δέρμα του στήθους, μέσω μιας μικρής τομής. Διέρχεται του δέρματος μέσω κάποιας μεγάλης φλέβας του στήθους και συνδέεται με μια μεγάλη καρδιακή φλέβα. Το άκρο του καθετήρα, που εξέρχεται του στήθους, κλείνει με ένα καπάκι, όπως κλείνει και το άκρο του καθετήρα PICC, το οποίο πρέπει να αλλάζεται κάθε εβδομάδα προς αποφυγή μολύνσεων.

Ο καθετήρας Hickman, χωρίζεται και αυτός στην άκρη του σε δύο ή τρεις διαφορετικές γραμμές, επιτρέποντας την ταυτόχρονη χορήγηση διαφορετικών θεραπειών. Ο συγκεκριμένος τύπος καθετήρα είναι κατάλληλος για:

• Μεταγγίσεις αίματος
• Χορήγηση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων
• Λήψη αίματος
• Χορήγηση τροφής σε υγρή μορφή
• Χορήγηση αντιβιοτικών
• Ενδοφλέβια χορήγηση υγρών

Πώς αφαιρείται ο καθετήρας Hickman;

Ο καθετήρας Hickman αφαιρείται μέσω μιας σχετικά απλής διαδικασίας. Με τη χρήση τοπικού αναισθητικού, ο γιατρός κάνει μια μικρή τομή στο σημείο που είναι τοποθετημένη η σήραγγα, την οποία και αφαιρεί μαζί με τον καθετήρα. Μετά την αφαίρεση του καθετήρα, ο ασθενής παραμένει για μερικές ώρες στο νοσοκομείο και παίρνει εξιτήριο όταν ο γιατρός θέσει υπό πλήρη έλεγχο την οποιαδήποτε αιμορραγία. Η διαδικασία αυτή διαρκεί περίπου 30 λεπτά.

Ποια κοινά προβλήματα μπορούν να προκύψουν από τον οποιονδήποτε τύπο κεντρικού φλεβικού καθετήρα;

Δεδομένου ότι όλοι οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες, έχουν ένα στόμιο ή μια θύρα που προεξέχει του δέρματος, υπάρχει ενδεχόμενο να προκύψουν προβλήματα όπως:

• Λοίμωξη: Η λοίμωξη μπορεί να εμφανιστεί στο εσωτερικό του καθετήρα ή στο εξωτερικό του, κάτω από το δέρμα. Αν εμφανίσετε σημάδια μόλυνσης όπως πρήξιμο, πόνο και κοκκίνισμα στην περιοχή του καθετήρα, μαζί με πυρετό, μιλήστε με τον γιατρό σας. Οι λοιμώξεις αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση αντιβιοτικών.
• Εισχώρηση αέρα στο εσωτερικό του κεντρικού φλεβικού καθετήρα: Οι κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες δεν πρέπει να έχουν αέρα στο εσωτερικό τους. Ως εκ τούτου, ο PICC και ο Hickman πρέπει να σφραγίζονται με το ειδικό καπάκι, ακριβώς μετά τη χρήση τους.
• Θρόμβοι αίματος: Στην άκρη των κεντρικών φλεβικών καθετήρων ή στο εσωτερικό της φλέβας, ενδέχεται να σχηματιστούν θρόμβοι αίματος, πράγμα που δυσκολεύει την εξαγωγή αίματος και τη χορήγηση της θεραπείας. Οι θρόμβοι αίματος διαλύονται με φάρμακα. Σε περίπτωση που παρά την προσπάθεια δεν διαλυθούν, ο καθετήρας αφαιρείται και επανατοποθετείται.
• Μετατόπιση καθετήρα: Ο καθετήρας είναι ορατός στην επιφάνεια του δέρματος και το στόμιό του προεξέχει του δέρματος, οπότε υπάρχει μεγάλος κίνδυνος μετατόπισής του. Σε περίπτωση μετατόπισης του καθετήρα, επιβάλλεται η άμεση επανατοποθέτησή του.