Κορωνοϊός: Γιατί οι άνθρωποι χρειάζονται τις τελετουργίες, ειδικά σε περιόδους αβεβαιότητας;

Όλα τα πανεπιστήμια στον κόσμο, ανταποκρινόμενα στην ανάγκη αναχαίτησης του κορωνοϊού, έχουν αναστείλει τις δραστηριότητες τους και όπως η ζωή όλων μας, έτσι και η ζωή των φοιτητών έχει αλλάξει ριζικά. Ένας καθηγητής λοιπόν, ανθρωπολογίας, στην τελευταία του συνάντηση με τους φοιτητές του, άκουσε επανειλημμένα την ερώτηση, αν θα μπορούσαν να γίνουν τελετές αποφοίτησης. Η απάντηση βέβαια ήταν όχι, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στους φοιτητές του. Αυτή η ερώτηση, όπως ο ίδιος ανέφερε, δεν του προκάλεσε καμία έκπληξη. Όπως εξήγησε, οι πιο σημαντικές στιγμές της ζωής μας – από γενέθλια και γάμους έως τελετές αποφοίτησης- σηματοδοτούνται με μια τελετή, διότι τα τελετουργικά δίνουν νόημα και κάνουν τις εμπειρίες μας αξέχαστες και ξεχωριστές.

Γιατί οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν περισσότερες τελετουργίες σε περιόδους αβεβαιότητας;

Οι ανθρωπολόγοι έχουν παρατηρήσει εδώ και καιρό, ότι οι άνθρωποι διαφορετικών πολιτισμών, τείνουν να κάνουν περισσότερες τελετουργίες σε περιόδους αβεβαιότητας. Αγχωτικά γεγονότα, όπως ο πόλεμος, η περιβαλλοντική απειλή και η οικονομική ανασφάλεια συνδέονται συχνά με τελετουργικές δραστηριότητες. Μάλιστα, σε μια εργαστηριακή μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2015, διαπιστώθηκε ότι κάτω από συνθήκες άγχους, η συμπεριφορά των ανθρώπων τείνει να είναι πιο επαναλαμβανόμενη, με άλλα λόγια, πιο τελετουργική. Αυτή η τάση, οφείλεται στο γνωστικό μας «μακιγιάζ». Ουσιαστικά, ο εγκέφαλος μας είναι προγραμματισμένος να κάνει προβλέψεις για διάφορες καταστάσεις. Χρησιμοποιώντας την προηγούμενη μας γνώση και εμπειρία προσπαθεί να κατανοήσει την τρέχουσα κατάσταση. Όταν όμως, η γνώση είναι περιορισμένη και η πρόβλεψη αδύνατη, τότε δημιουργείται άγχος και αγωνία και εκεί ακριβώς είναι που έρχεται το τελετουργικό, το οποίο θα δούμε πιο κάτω πώς ακριβώς βοηθά.

1. Τα τελετουργικά καταπολεμούν το άγχος

Τα τελετουργικά είναι εξαιρετικά δομημένα και πρέπει πάντα να γίνονται με τον «σωστό» τρόπο. Με άλλα λόγια τα τελετουργικά είναι προβλέψιμα και γνωστά. Έτσι, ακόμη και αν δεν έχουν καμία άμεση επίδραση στην κατάσταση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, μας προσδίδουν μια αίσθηση ελέγχου και σύμφωνα με τους ειδικούς δεν έχει μεγάλη σημασία αν αυτή η αίσθηση είναι ψευδής. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι αυτή η αίσθηση ανακουφίζει, κατά κάποιο τρόπο, το άγχος για το εκάστοτε αβέβαιο γεγονός.

Αυτό μάλιστα, επιβεβαιώνεται και από δύο δημοσιευμένες μελέτες. Η μια πραγματοποιήθηκε σε ινδουιστές του Μαρόκου και διαπίστωσε ότι οι Ινδουιστές είχαν λιγότερο άγχος αφού τελείωναν τις ιερατικές τελετουργίες τους. Για να διαπιστωθεί αυτό μετρήθηκε η καρδιακή τους συχνότητα κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των τελετουργιών. Η δεύτερη μελέτη, πραγματοποιήθηκε σε φοιτητές των Η.Π.Α., διαπιστώνοντας ότι οι Εβραίοι φοιτητές που συμμετείχαν σε περισσότερα τελετουργικά της θρησκείας τους, είχαν χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης (της ορμόνης του στρες) στο σώμα τους.

2. Τα τελετουργικά δημιουργούν την αίσθηση του ανήκειν

Όταν πραγματοποιείται μια τελετή, οι άνθρωποι ντύνονται ομοιόμορφα, συγχρονίζουν τις μετακινήσεις τους ή ψάλλουν από κοινού. Με αυτό τον τρόπο ενεργούν σαν μια οντότητα. Αυτός ο συντονισμός και η δημιουργία κοινών εμπειριών κάνει τους ανθρώπους να εμπιστεύονται περισσότερο ο ένας τον άλλον, δένει περισσότερο τους ανθρώπους και τους δημιουργεί την αίσθηση του ανήκειν, που με τη σειρά της, γεννά το αίσθημα της ασφάλειας.

Μια μελέτη μάλιστα, διαπίστωσε ότι ο συντονισμός που χρειάζεται για να πραγματοποιηθεί μια τελετουργία αυξάνει την απελευθέρωση των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και συγχρονίζει τους καρδιακούς τους ρυθμούς.

3. Ένδειξη αλληλεγγύης

Δεν προκαλεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι άνθρωποι από όλο τον κόσμο δημιουργούν νέες τελετουργίες ως απάντηση στην κρίση του κορωνοϊού. Αυτές οι τελετουργίες έχουν σκοπό να δημιουργήσουν την αίσθηση της δομής και του ελέγχου, όπως το περιγράψαμε πιο πάνω.  Για παράδειγμα, ο κωμικός Jimmy Kimmel και η σύζυγός του, ενθάρρυναν τους ανθρώπους να ντύνονται επίσημα τις Παρασκευές, όπως θα ντύνονταν αν είχαν σκοπό να βγουν για δείπνο, ακόμη και αν είναι μόνοι στο σπίτι. Επίσης, οι κηδείες των θυμάτων του κορωνοϊού γίνονται μέσω βιντεοκλήσεων, οι εκκλησιαστικές λειτουργίες μεταδίδονται μέσω σελίδων στο facebook, ενώ άνθρωποι από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες βγαίνουν στα μπαλκόνια τους, συντονισμένα την ίδια ώρα και χειροκροτούν όσους εργάζονται στα νοσοκομεία. Όλα αυτά είναι τελετουργίες, που όπως είπαμε και προηγουμένως, θέλουν να προσδώσουν στους ανθρώπους την αίσθηση ότι έχουν τον έλεγχο, ανεξάρτητα εάν δεν έχουν άμεσα τον έλεγχο στην ίδια την κατάσταση που τους ταλαιπωρεί εκείνη την στιγμή.

Συμπερασματικά

Οι τελετουργίες αποτελούν αρχαίο και αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Εμφανίζονται με διάφορους τρόπους ανάλογα με την κουλτούρα του κάθε λαού, αλλά όλες αποτελούν το σημείο αναφοράς, την σταθερά πάνω στην οποία πατούν οι άνθρωποι για να οικοδομήσουν την ψυχική τους δύναμη.