Λόγοι που μας οδηγούν στην χαμηλή ενσυναίσθηση

“Αν σου πρόσφερα 20.000 λίρες για κάθε τελεία που σταματάει, αλήθεια, γέρο μου, θα μου έλεγες να κρατήσω τα λεφτά μου; Ή θα υπολόγιζες πόσες τελείες θα μπορούσες να διαθέσεις;” -Όρσον Γουέλς.

Το παραπάνω απόσπασμα χτυπά ένα ηθικό και δεοντολογικό ανθρώπινο δίλημμα. Η ταινία του Όρσον Γουέλς, Ο τρίτος άνθρωπος, αναφέρεται στη μεταπολεμική εγκληματική κερδοσκοπία. Στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια οξεία διαταραχή της ευρωπαϊκής αλυσίδας εφοδιασμού προκάλεσε έλλειψη σωτήριων φαρμάκων. Στη Βιέννη, δεν υπήρχε αρκετή πενικιλίνη για όλους. Σε πολλές περιπτώσεις, η αποδυναμωμένη πενικιλλίνη είναι ιατρικά ισοδύναμη με τη μηδενική πενικιλλίνη. Με άλλα λόγια, κάποιοι άνθρωποι θα πεθάνουν και κάποιοι άλλοι θα τα καταφέρουν. Το απόσπασμα, ωστόσο, έχει μεταφορικό χαρακτήρα, καθώς ισχύει για όλα τα πράγματα που αφαιρούν την ανθρώπινη φύση για να μας κάνουν πιο αναίσθητους.

Η απομάκρυνση των φρικιαστικών γεγονότων είναι ένας αποχωρισμός από το ενδιαφέρον;

Οι άνθρωποι δείχνουν αυξημένη ειλικρινή συμπόνια για τους άλλους όταν βρίσκονται πρόσωπο με πρόσωπο με τους πάσχοντες από τραγωδία. Αυτός μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο τα τηλεφωνικά ή γραπτά μηνύματα ή οι επιστολές δεν μεταδίδουν την ενσυναίσθηση τόσο καλά όσο θα μπορούσαν οι άμεσες συνομιλίες. Το άκουσμα ειδήσεων για τραγωδία προκαλεί κάποια συμπάθεια, όπως σε περιπτώσεις μαζικών πυροβολισμών- ωστόσο, όταν ένα άτομο γνωρίζει κάποιον που έχει συγκλονιστεί από ένα φρικτό γεγονός, παρατηρείται έντονη διόγκωση της συμπόνιας. Δυστυχώς, με τις ολοένα και πιο συχνές ειδήσεις για μαζικούς πυροβολισμούς, τείνουμε να διολισθαίνουμε σε μια ανησυχητική αδιαφορία για το θέμα. Μοναδικές ειδήσεις που προκαλούν έκπληξη μας θορυβούν. Όταν επαναλαμβάνονται, χάνουμε την έκπληξη και το σοκ. Γινόμαστε όλο και πιο αδιάφοροι, ενώ το αφύσικο μετατρέπεται σύντομα σε κόπωση συμπόνιας.

Τελικά η επανάληψη αποστασιοποιείται;

Η επανάληψη φαίνεται να κατευνάζει την οργή ενός ατόμου. Μαθαίνουμε από την επανάληψη των ειδήσεων, αλλά ο εγκέφαλος μας προστατεύει από τη συσσώρευση ανησυχητικών γεγονότων. Έτσι οι υπερφορτώσεις προβληματικών αναμνήσεων μέσω της επανάληψης γίνονται πιο υποτονικές για χάρη της υγείας του σώματος. Τείνουμε τότε να λέμε υποσυνείδητα: “Αυτό είναι αρκετά μεγάλο για να κάνουν κάτι οι άλλοι γι’ αυτό”.

Τι επιτρέπει σε κάποιον να κάνει ανυπόφορο κακό στους άλλους ;

Πριν από τον ατομικό βομβαρδισμό της Χιροσίμα, πολλοί άνθρωποι που συνδέονταν με το Πρόγραμμα Μανχάταν ανησυχούσαν για το πώς θα χρησιμοποιούνταν η δουλειά τους. Ορισμένοι πίστευαν ότι οι συνέπειες της ανθρώπινης δυστυχίας θα ήταν πολύ μεγάλες για να πέσει η βόμβα πράγματι σε μια μεγάλη πόλη.

Κι όμως, έγινε. Η βόμβα έπεσε με αλεξίπτωτο και εξερράγη στον αέρα για να δημιουργήσει τις πιο αδιάκριτες ζημιές στην ανθρώπινη ζωή. Δύο αναγνωριστικά αεροπλάνα συνόδευαν το Enola Gay με το πλήρωμά τους να παρακολουθεί τις κουκίδες που κινούνταν κατά μήκος του τοπίου της πόλης το πρωί της Δευτέρας 6 Αυγούστου 1945. Γνώριζαν τα μέλη του πληρώματος, ενώ παρακολουθούσαν τις κινούμενες κουκκίδες από κάτω, ότι στα επόμενα 43 δευτερόλεπτα, 80.000 θα σταματούσαν να κινούνται; Ήταν απλά κουκκίδες που τις έβλεπαν σαν να ήταν σωματίδια σκόνης σε ένα χαλί.

Το πλήρωμα του Enola Gay ακολουθούσε διαταγές, πιστεύοντας ότι αυτοί που υπέγραψαν ήταν άνθρωποι με σωστή στρατιωτική κρίση. Αυτοί οι στρατηγοί δεν ήταν αυτοί που θα εκτελούσαν το αποτέλεσμα. Αυτοί ήταν που σχεδίαζαν στρατιωτικές ενέργειες σε τραπέζια με άμμο. Λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν να φύγουν από τη θέαση όσων συνέβησαν στο έδαφος εκείνη την ημέρα, ασυγκίνητοι από το σοκ των όσων είχαν συμβεί. Και όμως, κάποιοι το έκαναν.

Ας μην υπεισέλθουμε στους λόγους που οδήγησαν στην απόφαση για τον βομβαρδισμό. Αυτό είναι ένα διαφορετικό θέμα. Η εικόνα εδώ αφορά περισσότερο τους ανθρώπους που κάνουν κάτι ενώ γνωρίζουν ότι αυτό που κάνουν θα προκαλέσει τεράστια ζημιά σε άλλους.

Οι δολοφόνοι αισθάνονται άνετα μετά το πρώτο χτύπημα. Στην ταινία Bullets Over Broadway, ο David Shayne, ο πρωταγωνιστής, ρωτά έναν εκτελεστή της μαφίας, τον Cheech, πώς είναι να σκοτώνεις έναν άνθρωπο. Εκείνος απαντά: “Νιώθω καλά”. Ο Ντέιβιντ εκπλήσσεται. Ρωτάει ξανά σαν να άκουσε λάθος, αυτή τη φορά ρωτώντας αν αισθάνεται εντάξει ακόμα και την πρώτη φορά. Αλλά ο Cheech δεν δίνει ποτέ μια ευθεία απάντηση. Περιγράφει πώς το έκανε, αλλά όχι πώς ένιωσε. Φυσικά, αυτό είναι μυθοπλασία, αλλά η καλή μυθοπλασία συχνά αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα. Ακόμα και οι εκτελεστές της μαφίας πρέπει να αισθάνονται κάτι την πρώτη φορά.

Ή ίσως όχι. Άνθρωποι που φυλακίστηκαν για φόνο και έδωσαν συνέντευξη για το The Clock Mirage, το βιβλίο του Joseph Mazur για τον χρόνο, παραδέχονται ότι η πρώτη δολοφονία ενός ανθρώπου είναι εξαιρετικά δύσκολη. Όχι ο δεύτερος. Το πλησιέστερο που θα μπορούσα να καταλάβω απο αυτό είναι μέσα από την ανάμνησή μου της πρώτης φοράς που μπήκα σε παιχνίδια που σε υψώνουν ψηλά και σε κατεβάζουν σε ανύποπτο χρόνο στο κενό. Με συνόδευε η ανατριχιαστική σκέψη του φόβου. Εκείνη η πρώτη πτώση μου έδωσε αυτοπεποίθηση- η δεύτερη μου φάνηκε εξαιρετικά άνετη.

Αν έχετε σκοτώσει ποτέ ποντίκι στήνοντας παγίδα, ξέρετε τι σημαίνει αυτό. Είναι απλώς ένα ποντίκι, ένα μικρό πράγμα που κινείται γρήγορα και μπορεί να κάνει πολλές ζημιές μέσα στους τοίχους ενός σπιτιού. Εκείνη η πρώτη φορά, το να βρείτε ένα ποντίκι κολλημένο στην κόλλα της παγίδας είναι η πρόβα που χρειάζεται για να στήσετε μια άλλη παγίδα. Το κάνετε χωρίς δισταγμό, έτσι ώστε το επόμενο νεκρό ποντίκι να πετιέται σχεδόν χωρίς ανησυχία.

Και όμως, μερικοί δολοφόνοι δεν αισθάνονται τίποτα την πρώτη φορά. Δεν ξέρουμε τους αριθμούς, οπότε δεν μπορούμε να πούμε πόσοι άνθρωποι από ένα εκατομμύριο δεν θα μπορούσαν να βλάψουν θανάσιμα έναν άλλο άνθρωπο. Αλλά για καλή μας τύχη, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο αριθμός είναι χαμηλός, επειδή μιλάμε για ένα μικρό ποσοστό ψυχιατρικών πληθυσμών με νευρωνικά ελλείμματα στον πρόσθιο νησιωτικό φλοιό, μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ενσυναίσθηση.

Παρόλα αυτά, με την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που εμφανίζουν τέτοιες νευρικές διαταραχές και με το σημερινό πολιτικό περιβάλλον να μπλέκει με τα μυαλά, η συμπεριφορά συμβάλλει πλέον σε πολλές ψυχιατρικές καταστάσεις που σχετίζονται με αντικοινωνικές και ψυχοπαθητικές διαταραχές προσωπικότητας.