Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Πώς επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία;

Στις μέρες μας, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) είναι εξαιρετικά διαδεδομένη, σε σημείο που πλέον αποτελεί μέρος της καθημερινότητας πολλών ανθρώπων. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center, το 2021, μόνο στις ΗΠΑ, το ποσοστό των ανθρώπων που ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν κάποιο είδος μέσων κοινωνικής δικτύωσης ανερχόταν στο 72%.

Παρόλο που υπάρχουν πολλές αναφορές σχετικά με τον πιθανό αρνητικό αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη ψυχική υγεία, είναι προφανές πως η χρήση τους προσφέρει και πλεονεκτήματα, αρκεί αυτά να χρησιμοποιούνται συνετά και με μέτρο.

Ποια είναι τα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη ψυχική υγεία ενός ατόμου με διάφορους τρόπους. Μερικοί από αυτούς είναι οι εξής:

• Δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν πολλές ευκαιρίες σύγκρισης με άλλα άτομα και δημιουργούν συναισθήματα ζήλιας, καθώς συνήθως σε αυτά προβάλλονται φαινομενικά τέλειες σχέσεις, αψεγάδιαστα σώματα, υπερπολυτελείς διακοπές, κλπ. Η καθημερινή έκθεση σε «φιλτραρισμένες» εικόνες άλλων ατόμων, που δίνουν την εντύπωση πως ζουν σε πλήρη ευδαιμονία, δημιουργεί ανασφάλειες και ενισχύει αρνητικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχική υγεία.

• Επηρεάζει τον ύπνο

Μια έρευνα του 2019 κατέληξε στο συμπέρασμα πως άτομα που χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά το βράδυ, τείνουν να πηγαίνουν για ύπνο αργότερα, αλλά και να κοιμούνται λιγότερο ή χειρότερα.

Μια πιθανή εξήγηση για την υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες, είναι ο φόβος της απώλειας (fear of missing out ή FOMO). Ο όρος αυτός αναφέρεται στην ανάγκη που νιώθουν μερικά άτομα να μην χάνουν κάποια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα την οποία βιώνουν οι άλλοι. Αυτό μπορεί ενδεχομένως να συμβάλει στη διαταραχή του ύπνου και εμφάνιση διαφόρων προβλημάτων. Επιπλέον, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τη νύχτα μπορεί να διεγείρει τον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύει την έλευση του ύπνου.

• Συμβάλει στην εμφάνιση άγχους & κατάθλιψης

Διάφορες μελέτες των τελευταίων ετών υποδηλώνουν πως η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να συνδέεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης. Μια μελέτη του 2017 έδειξε πως τα άτομα που χρησιμοποιούν 7 έως 11 πλατφόρμες κοινωνικών μέσων είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης σε σύγκριση με άτομα που χρησιμοποιούν μέχρι 2 πλατφόρμες. Ωστόσο, οι ερευνητές επισήμαναν πως η σχέση αυτή μπορεί να είναι αμφίδρομη, δηλαδή μερικοί άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιούν σε υπερβολικό βαθμό τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ως μέσο αντιμετώπισης των ήδη υπαρχόντων συναισθημάτων άγχους και κατάθλιψης.

Μια ακόμη μελέτη του 2018 διαπίστωσε πως ο περιορισμός της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε 30 λεπτά ημερησίως θα μπορούσε να βοηθήσει στη βελτίωση της ευημερίας των φοιτητών.

• Μειώνει το χρόνο απασχόλησης με άλλες δραστηριότητες

Η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου απασχόλησης με άλλες δραστηριότητες, που ωφελούν περισσότερο τη ψυχική υγεία, όπως για παράδειγμα η ενασχόληση με κάποιο άθλημα. Συνήθως τα άτομα που περνάνε μεγάλο χρονικό διάστημα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ημερησίως, ξοδεύουν πολύ λιγότερο χρόνο κάνοντας πράγματα που βοηθούν στην καλή ψυχική υγεία, όπως ο χρόνος με αγαπημένα τους πρόσωπα, οι βόλτες στη φύση και η φροντίδα του εαυτού τους.

Ποια είναι τα οφέλη της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;

Παρόλο που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θεωρείται πως επηρεάζουν, ως επί τω πλείστον, αρνητικά τη ψυχική υγεία, υπάρχουν και πλεονεκτήματα στη χρήση τους για την προώθηση της ευημερίας.

• Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση σε διάφορους πόρους. Για παράδειγμα, προσφέρουν τη δυνατότητα εύρεσης επαγγελματιών ψυχικής υγείας, εγγραφής σε ομάδες υποστήριξης, λήψη πληροφοριών για κοντινές εκδηλώσεις, κλπ.
• Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να βοηθήσουν στην ευαισθητοποίηση για διάφορους σκοπούς, μέσω της εύρεσης ευκαιριών εθελοντισμού, της γνωριμίας με άτομα που έχουν παρόμοιες αξίες και στόχους, κλπ.
• Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να βοηθήσουν στη γνωριμία με άτομα που έχουν κοινά ενδιαφέροντα, αξίες, κλπ. Πριν την εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οι επιλογές για κοινωνικοποίηση ήταν περιορισμένες γεωγραφικά, ενώ στις μέρες μας το διαδίκτυο έχει καταστήσει δυνατή την επικοινωνία με άτομα απ’ όλο τον κόσμο και δημιουργία κοινοτήτων ανθρώπων που αγαπούν τα ίδια πράγματα.
• Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ευκαιρία για διεύρυνση των δημιουργικών και γνωστικών οριζόντων. Οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να μοιράζονται σκέψεις, ταλέντα και δημιουργίες με άλλους μέσω των πλατφόρμων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και να βελτιώνουν τις δεξιότητες τους μέσω της αφομοίωσης νέων πληροφοριών.

Τι μπορεί να βοηθήσει στην καλλιέργεια μιας υγιούς σχέσης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχουν σημαντικά οφέλη άμα χρησιμοποιούνται με μέτρο, ενώ στην αντίθετη περίπτωση μπορεί να γίνουν προβληματικά. Μερικές συμβουλές για την εξασφάλιση μιας υγιούς σχέσης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι οι εξής:

• Διερεύνηση των μοτίβων χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για ελαχιστοποίηση της άσκοπης χρήσης τους
• Αποφυγή της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως πρώτο πράγμα το πρωί και πριν τον ύπνο το βράδυ
• Αποκλεισμός οποιουδήποτε περιεχομένου επηρεάζει αρνητικά τη ψυχική υγεία του ατόμου
• Αποσύνδεση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για κάποιο χρονικό διάστημα ως μια μορφή αποτοξίνωσης
• Αναζήτηση άλλων δραστηριοτήτων αντί για σπατάλη του χρόνου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Πότε είναι απαραίτητη η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η βοήθεια από κάποιο ειδικό μπορεί να είναι ευεργετική. Συγκεκριμένα, αυτές περιλαμβάνουν:

• Σπατάλη υπερβολικού χρόνου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και παραμέληση των προσωπικών αναγκών
• Αντιμετώπιση δυσκολιών σε προσωπικές σχέσεις, λόγω της υπέρμετρης χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
• Συνεχής σύγκριση με άλλα άτομα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε σημείο που να επηρεάζεται η αυτοεκτίμηση του ατόμου
• Αδυναμία απομάκρυνσης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρόλο που είναι φανερές οι αρνητικές επιπτώσεις της χρήση τους