Mηχανισμός άμυνας: Τι είναι η μετατόπιση και πώς λειτουργεί;

Τι ορίζουμε ως  μετατόπιση στην ψυχολογία;

Η μετατόπιση είναι ένας αμυντικός μηχανισμός που περιλαμβάνει τη μεταφορά αρνητικών συναισθημάτων από ένα άτομο ή πράγμα σε ένα άλλο. Για παράδειγμα, ένα άτομο που είναι θυμωμένο με το αφεντικό του μπορεί να “ξεσπάσει” το θυμό του σε ένα μέλος της οικογένειας φωνάζοντάς του.

Η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA) αναφέρει ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μηχανισμούς άμυνας ασυνείδητα για να αποτρέψουν ή να απελευθερώσουν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα. Παρόλο που αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι χρήσιμη για τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα στις σχέσεις αν συμβαίνει συχνά.

Σύμφωνα με την APA, η μετατόπιση είναι η μεταφορά αρνητικών συναισθημάτων από ένα πρόσωπο ή πράγμα σε ένα άλλο.

Η θεωρία ορίζει ότι το άτομο αντιμετωπίζει την ένταση ή το άγχος που συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα, όπως ο φόβος ή ο θυμός, απελευθερώνοντάς τα σε έναν μη απειλητικό στόχο.

Για παράδειγμα, αν ένα άτομο βιώνει αρνητικά συναισθήματα εξαιτίας του αφεντικού του που του φωνάζει, μπορεί να μεταφέρει αυτά τα συναισθήματα σε κάποιον ή κάτι άλλο, όπως ένα μέλος της οικογένειάς του ή ένα οικιακό αντικείμενο.

Το άτομο μπορεί να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το αφεντικό του από φόβο μήπως χάσει τη δουλειά του. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να ξεσπάσει το θυμό του σε κάποιον που είναι λιγότερο απειλητικός, όπως ο σύντροφος ή ο συγκάτοικός του.

Καθώς η μετατόπιση είναι ένας ασυνείδητος μηχανισμός άμυνας, το άτομο μπορεί να μην αντιλαμβάνεται ότι το κάνει.

Σύμφωνα με την APA, η ψυχανάλυση είναι ένα σύνολο θεωριών σχετικά με τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές και βασίζεται στην ιδέα ότι οι ψυχικές διεργασίες είναι ασυνείδητες. Η APA αναφέρει ότι ο όρος “ασυνείδητο” αναφέρεται στις διεργασίες του νου για τις οποίες το άτομο δεν έχει επίγνωση.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ ήταν Αυστριακός νευρολόγος που ανέπτυξε αυτή την έννοια (ψυχανάλυση) στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Φρόιντ συζήτησε διάφορους μηχανισμούς άμυνας σε όλο το έργο του. Αυτές οι ασυνείδητες ψυχολογικές διεργασίες χρησιμεύουν στην προστασία ενός ατόμου από ανεπιθύμητα συναισθήματα ή απαράδεκτες σκέψεις.

Η κόρη του, η Άννα Φρόιντ, προσδιόρισε αργότερα τους μηχανισμούς με μεγαλύτερη σαφήνεια, δημιουργώντας 10 κύριους αμυντικούς μηχανισμούς και προσθέτοντας περισσότερες λεπτομέρειες.

Πρόσθετοι ερευνητές συνέχισαν να προσθέτουν νέους αμυντικούς μηχανισμούς κατά τη διάρκεια των ετών, συμπεριλαμβανομένου της μετατόπισης.

Ποιες είναι οι συνέπειες της μετατόπισης;

Οι μηχανισμοί άμυνας όπως η μετατόπιση δεν είναι εγγενώς κακοί. Για παράδειγμα, η εκτόπιση μπορεί να επιτρέψει σε ένα άτομο να εκφραστεί και να ανακουφιστεί από το άγχος, ακόμη και αν το κατευθύνει σε λάθος στόχο.

Αυτός ο μηχανισμός επιτρέπει σε ένα άτομο να επεξεργαστεί το άγχος και το στρες με τρόπους που είναι λιγότερο απειλητικοί και περισσότερο κοινωνικά αποδεκτοί από το να αντιμετωπίσει το ζήτημα κατά μέτωπο – για παράδειγμα, φωνάζοντας στο αφεντικό του.

Παρόλο που η μετατόπιση μπορεί να εξυπηρετήσει μια θετική λειτουργία για ένα άτομο, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες που μπορεί να επηρεάσουν τη ζωή και τις σχέσεις του ατόμου.

Για παράδειγμα, αν ένα άτομο έχει μια αρνητική εμπειρία στη δουλειά, μπορεί να αντιδράσει φωνάζοντας στο σύντροφό του για ένα μικρό λάθος όταν επιστρέφει στο σπίτι.

Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να κάνει τον σύντροφό του να θυμώσει και να απογοητευτεί και εκείνος να εκτονώσει αυτά τα συναισθήματα φωνάζοντας στο παιδί του. Το παιδί μπορεί να ανταποκριθεί στον θυμό και την αδυναμία που νιώθει εκφοβίζοντας άλλα παιδιά στο σχολείο με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας επιζήμιος και ανθυγιεινός κύκλος.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της μετατόπισης;

Η μετατόπιση μπορεί να έχει διάφορες επιπτώσεις τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Ακολουθούν παραδείγματα ορισμένων από τις συνέπειες που μπορεί να προκύψουν από την μετατόπιση:

• Προβλήματα σχέσεων: Ένα άτομο που μετατοπίζει πάντα τον εργασιακό του θυμό στους άλλους μπορεί να αρχίσει να δυσκολεύεται να δημιουργήσει μακροχρόνιες σχέσεις. Κατευθύνοντας την επιθετικότητα και την απογοήτευσή του στους φίλους και την οικογένειά του, μπορεί να τους απομακρύνει.
• Προβλήματα με την κατάχρηση ουσιών και τον εθισμό: Σε μια μελέτη του 2017, οι άνθρωποι που ζουν με διαταραχή χρήσης αλκοόλ σημείωσαν υψηλότερες βαθμολογίες σε “ανώριμους αμυντικούς μηχανισμούς”, όπως η μετατόπιση, από εκείνους που δεν είχαν αυτή την κατάσταση. Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι η αντιμετώπιση αυτών των αμυντικών μηχανισμών στα άτομα που ζουν με διαταραχή χρήσης αλκοόλ μπορεί να βοηθήσει στην παροχή θεραπείας.
• Προκατάληψη: Η μετατόπιση μπορεί να κάνει ένα άτομο να μεταφέρει το θυμό που προκύπτει από ένα πράγμα προς μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο δυσκολεύεται να βρει μια νέα δουλειά μετά από μια απόλυση, μπορεί να αρχίσει να κατηγορεί τους μετανάστες για την έλλειψη απασχόλησης.
• Αποδιοπομπαίος τράγος: Ομοίως με το παραπάνω παράδειγμα, η μετατόπιση μπορεί να βοηθήσει στην εξήγηση του γιατί οι άνθρωποι μερικές φορές επιρρίπτουν την ευθύνη για οικονομικά ή κοινωνικά ζητήματα μεγάλης κλίμακας σε άλλους. Μπορεί επίσης να συμβεί σε μικρή κλίμακα σε καθημερινές καταστάσεις. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να ήταν κουρασμένο από την κίνηση που μπορεί να είχε στον δρόμο και να γύρισε σε ένα ακατάστατο σπίτι. Μπορεί τότε να κατηγορήσει τον σύντροφο ή τον συγκάτοικο του για την ακαταστασία, ακόμη και αν αυτή προήλθε από κάποιον ή κάτι άλλο.

Μπορεί ένα άτομο να εντοπίσει και να αποτρέψει την μετατόπιση;

Μπορεί να είναι δύσκολο για ένα άτομο να εντοπίσει την μετατόπιση στον εαυτό του. Ωστόσο, όποιος αντιλαμβάνεται ότι αντιδρά συναισθηματικά σε κάποιον ή κάτι μπορεί να ξεκινήσει ρωτώντας τον εαυτό του αν η αντίδρασή του είναι ανάλογη με το γεγονός που την προκάλεσε.

Για παράδειγμα, αν ένα άτομο φωνάζει σε έναν σερβιτόρο επειδή του έφερε το λάθος πιάτο, μπορεί να εκτοπίζει το θυμό του από ένα άλλο γεγονός. Αν αναλύσουν την κατάσταση, μπορεί να συνειδητοποιήσουν ότι ο θυμός τους προέκυψε από κάτι που συνέβη αλλού νωρίτερα μέσα στην ημέρα.

Ορισμένες άλλες μέθοδοι που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη ή στην ελαχιστοποίηση της μετατόπισης. Ένα άτομο θα μπορούσε να δοκιμάσει:

• Να κρατάει ημερολόγιο: Ένα ημερολόγιο μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να αναλύσει τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του και να κρατήσει κάποια απόσταση από την κατάσταση. Μπορεί επίσης να του επιτρέψει να εκτονώσει τυχόν αρνητικά συναισθήματα ιδιωτικά.
• Να διαλογίζεται: Ο διαλογισμός και άλλες πρακτικές προσοχής, όπως η γιόγκα, μπορεί να βοηθήσουν επιτρέποντας στο άτομο να προσέχει τα συναισθήματα και τις πράξεις του.
• Άσκηση: Μια έρευνα υποδεικνύει ότι η τακτική άσκηση μπορεί να μειώσει το στρες και να αυξήσει τη συναισθηματική ανθεκτικότητα.

Ποιοι είναι οι υπόλοιποι αμυντικοί μηχανισμοί;

Αφού η Άννα Φρόιντ αναγνώρισε τους αμυντικούς μηχανισμούς και επέκτεινε το τι είναι, οι ερευνητές συνέχισαν να προσθέτουν στον κατάλογο των τύπων με την πάροδο των ετών.

Αν και κάθε τύπος είναι διαφορετικός, όλοι οι μηχανισμοί άμυνας παρέχουν τρόπους στο άτομο να αντιμετωπίζει δύσκολα συναισθήματα. Μπορεί να βοηθήσουν ένα άτομο να αποφύγει να νιώσει δυσάρεστες σκέψεις, όπως η θλίψη και η ενοχή.

Είναι δυνατόν να βιώνει κανείς πολλαπλούς αμυντικούς μηχανισμούς.

Ένα άτομο μπορεί να έχει ή να μην έχει επίγνωση ότι χρησιμοποιεί αυτούς τους μηχανισμούς άμυνας.

Ποιοι είναι οι τρόποι για να αλλάξετε την μετατόπιση;

Όταν ένα άτομο εξαρτάται υπερβολικά από την μετατόπιση – ή από οποιονδήποτε άλλο αμυντικό μηχανισμό – για την αντιμετώπιση του στρες και των συναισθημάτων του, μπορεί να γίνει μια προβληματική συμπεριφορά γι’ αυτό.

Ένας θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να αναγνωρίσει τη μετατόπιση στις συμπεριφορές του και να συνεργαστεί μαζί του για να διαμορφώσει διαφορετικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση των δύσκολων συναισθημάτων.

Ορισμένες θεραπευτικές επιλογές που μπορεί να παρέχει ένας θεραπευτής περιλαμβάνουν:

• Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT)

Η CBT είναι μια τεχνική βραχυπρόθεσμης θεραπείας που μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αναγνωρίσουν και να επαναπροσδιορίσουν τα μοτίβα σκέψης τους. Κατά τη διάρκεια της CBT, ένας θεραπευτής θα συνεργαστεί με ένα άτομο για να εντοπίσει τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα που μπορεί να προκύψουν από συγκεκριμένα γεγονότα. Ο στόχος της CBT είναι να επαναπροσδιορίσει τις αρνητικές σκέψεις και ενέργειες σε πιο ωφέλιμους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς.

• Ψυχοδυναμική θεραπεία

Αυτή η πιο μακροπρόθεσμη μορφή ομιλητικής θεραπείας μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να κατανοήσουν καλύτερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Η ψυχοδυναμική θεραπεία δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις ασυνείδητες σκέψεις και συμπεριφορές. Για το λόγο αυτό, μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για την εξέταση και την κατανόηση των ασυνείδητων μηχανισμών άμυνας.

1. Φαρμακευτική αγωγή

Οι μηχανισμοί άμυνας είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε δύσκολες σκέψεις και συναισθήματα. Ωστόσο, αν ένα άτομο αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, μπορεί να είναι πιο δύσκολο να αποφύγει τους ανθυγιεινούς μηχανισμούς άμυνας.

Τα φάρμακα, όπως τα αντικαταθλιπτικά, μπορούν να είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία της κατάθλιψης και άλλων καταστάσεων ψυχικής υγείας.

Ένα άτομο θα πρέπει να μιλήσει με έναν γιατρό αν πιστεύει ότι μπορεί να έχει κάποια ψυχολογικής φύσεως πάθηση.  Ο γιατρός μπορεί να συνεργαστεί με το άτομο για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού σχεδίου θεραπείας.