Μπορεί η απάθεια να έχει θετικό πρόσημο;

Τι είναι η απάθεια;

Η απάθεια θεωρείται μια αρνητική κατάσταση που πρέπει να αποφευχθεί ή να ξεπεραστεί. Στη λαϊκή χρήση, η απάθεια ορίζεται ως απουσία πάθους, συναισθήματος ή ενθουσιασμού ή ως έλλειψη ενδιαφέροντος ή ανησυχίας για πράγματα που οι άλλοι βρίσκουν συγκινητικά. Ένα τυπικό συνώνυμο της απάθειας είναι η αδιαφορία. Η απάθεια έχει διακριθεί από άλλες ανεπιθύμητες καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη. Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από θλίψη, χαμηλή διάθεση και αδυναμία, που συχνά συνδέεται με συμπτώματα όπως διαταραχές ύπνου , της όρεξης και αυτοκτονικό ιδεασμό. Η απάθεια, αντίθετα, διακρίνεται συνήθως από συναισθηματική αδιαφορία.

Είναι σαφές γιατί η κατάθλιψη γίνεται αντιληπτή ως δυσπροσαρμοστική. Η κατάθλιψη παρεμποδίζει την αναζήτηση και την επίτευξη των χαρών και του νοήματος μιας ολοκληρωμένης ζωής. Η ανεπιθύμητη συμπεριφορά της απάθειας είναι λιγότερο σαφής. Πρέπει να περιμένουμε να είμαστε παθιασμένοι ή ακόμη και να νοιαζόμαστε για τα πάντα;

Η αρνητική άποψη για την απάθεια μπορεί να αποδοθεί στην εννοιολόγηση της απάθειας σε κλινικό πλαίσιο. Αντιλαμβανόμενη ως μια διαρκής κατάσταση που διαπερνά μεγάλο μέρος της ζωής ενός ατόμου, η παθολογική απάθεια έχει βρεθεί σε άτομα με παθήσεις όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο, η νόσος του Πάρκινσον και η άνοια. Σε σχέση με αυτές τις διαταραχές, η απάθεια έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με χειρότερη καθημερινή λειτουργικότητα, χαμηλή ενέργεια και έλλειψη ενδιαφέροντος για την αναζήτηση νέων εμπειριών.

Όμως, η παροδική απάθεια στη συνηθισμένη ζωή χαρακτηρίζεται από τέτοιες ανθυγιεινές επιπτώσεις; Η επίμονη προδιαθετική απάθεια έχει συσχετιστεί με φτωχότερη νόηση σε υγιείς ηλικιωμένους ενήλικες. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε γενικευμένη απάθεια στο 22% ενός δείγματος φοιτητών πανεπιστημίου, αλλά η απάθεια δεν σχετιζόταν με μειωμένη γνωστική απόδοση στους νέους φοιτητές.

Αναλογιζόμενος τις εμπειρίες της παιδικής του ηλικίας και του πολέμου, ο βραβευμένος με Νόμπελ συγγραφέας και επιζών του Ολοκαυτώματος Elie Wiesel, αναρωτήθηκε: “Μπορεί κανείς να θεωρήσει την αδιαφορία ως καλή ιδιότητα;“. Ο Wiesel εξήγησε πώς η αδιαφορία για τον πόνο είναι επικίνδυνη. Ισχυρά συναισθήματα όπως ο θυμός και το μίσος μπροστά στο κακό και την αδικία μπορούν να ενεργοποιήσουν μια αντίδραση, αλλά η αδιαφορία δεν προκαλεί καμία αντίδραση, αφήνοντας τα θύματα να αισθάνονται ξεχασμένα και χωρίς ελπίδα. Η αδιαφορία μπορεί να διατηρήσει την αδράνεια που εμποδίζει την επέκταση των προσπαθειών για βοήθεια.

Η αδιαφορία μπορεί να είναι μεταδοτική και έτσι να αυτοδιαιωνίζεται, τυφλώνοντας τους ανθρώπους από τον πόνο και τις ανάγκες των άλλων. Στο δημοφιλές μυθιστόρημα του Jay Asher που αφηγείται την αυτοκτονία μιας έφηβης, “Δεκατρείς λόγοι γιατί”, ο κεντρικός χαρακτήρας παρατηρεί: “Πολλοί από εσάς νοιαστήκατε, απλώς όχι αρκετά”. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η αδιαφορία ενός ατόμου μπορεί να επηρεάσει τους άλλους. Όταν ένα άτομο δείχνει αδιαφορία για την επίτευξη ενός στόχου, άλλοι που δεν είναι πολύ αφοσιωμένοι στον στόχο αποθαρρύνονται από την επιδίωξή του. Ωστόσο, η αδιαφορία κάποιου άλλου δεν είναι τόσο πιθανό να αποθαρρύνει άλλους που είναι πολύ αφοσιωμένοι σε έναν στόχο. Παραδόξως, οι ιδιαίτερα αφοσιωμένοι μαθητές επέμεναν περισσότερο σε ένα έργο επίλυσης προβλήματος όταν τους προκαλούσε αδιαφορία από άλλους. Μεταξύ των υγιών ανθρώπων, η αδιαφορία της απάθειας δεν παρεμποδίζει πάντα την παρακίνηση για την επίτευξη ουσιαστικών στόχων. Ωστόσο, οι άνθρωποι μπορεί να αφομοιώσουν την αδιαφορία των άλλων όταν αυτή συντονίζεται με τις δικές τους αμφιβολίες ή την έλλειψη δέσμευσης. Η αδιαφορία των άλλων μπορεί, στην πραγματικότητα, να προσφέρει μια διέξοδο στους ανθρώπους που δεν έχουν βεβαιότητα ή αφοσίωση σε έναν στόχο.

Οι έρευνες υποδεικνύουν, λοιπόν, ότι η απάθεια δεν είναι αναπόφευκτα αντιπαραγωγική, όταν αφορά ένα έργο ή έναν συγκεκριμένο στόχο. Μπορεί η αδιαφορία να είναι ωφέλιμη σε ορισμένες περιπτώσεις; Οι συνθήκες υπό τις οποίες η απάθεια προς συγκεκριμένους στόχους μπορεί να είναι μάλλον χρήσιμη παρά επιβλαβής παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητες. Βυθισμένοι στα θλιβερά και τραγικά πρωτοσέλιδα και αναπόφευκτα επηρεασμένοι από δυσμενείς εμπειρίες στη δική μας ζωή, μπορεί να υποκύψουμε σε εξάντληση της συμπόνιας καθώς οι συναισθηματικοί μας πόροι εξαντλούνται και απευαισθητοποιούμαστε σε όλο και πιο φρικτά γεγονότα. Η αδιαφορία για πράγματα που μας αποσπούν την προσοχή από αυτά που πραγματικά έχουν σημασία μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της ικανότητάς μας να συμπάσχουμε με τον πόνο των άλλων και να ανακατευθύνουμε τις ενέργειές μας για να προσφέρουμε υποστήριξη στους άλλους.

Ποια είναι η διάκριση μεταξύ της υγιούς και της ανθυγιεινής απάθειας;

Εξετάστε τα ακόλουθα όταν αναγνωρίζετε την απάθεια ως προβληματική:

• Έχει γίνει η απάθεια διάχυτη, με αποτέλεσμα τη γενική έλλειψη κινήτρων και την απώλεια της χαράς ακόμη και σε καταστάσεις που κάποτε προκαλούσαν ενθουσιασμό;
• Παραμελείτε τους άλλους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εξαρτώνται από εσάς για υποστήριξη και βοήθεια
• Έχουν υποφέρει οι σχέσεις σας εξαιτίας της απάθειάς σας;
• Η απάθεια έχει διαταράξει τις επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές σας επιδόσεις;
• Έχετε αποφύγει να αντιμετωπίσετε και να επιλύσετε σημαντικές συγκρούσεις ή ζητήματα;
• Η απάθεια αντανακλά έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό σας ή φόβο αποτυχίας;

Για να αποφασίσετε πότε η απάθεια είναι ωφέλιμη, λάβετε υπόψη σας τα εξής:

• Σας προστατεύει η απάθεια από τη συναισθηματική εξάντληση από θέματα που δεν επιτρέπουν εποικοδομητικές απαντήσεις;
• Η απάθεια σας ανακατευθύνει σε ό,τι είναι πιο σημαντικό και ουσιαστικό για εσάς;
• Σας απαλλάσσει η απάθεια από το ανθυγιεινό άγχος ή τη δυστυχία;
• Έχουν γίνει οι σχέσεις σας πιο υγιείς καθώς εστιάζετε την ενέργειά σας με λιγότερους περισπασμούς;
• Σας επιτρέπει η απάθεια να αφιερώνετε περισσότερο χρόνο και ενέργεια σε πιεστικές ανησυχίες και σε ανθρώπους που βασίζονται σε εσάς;
• Έχει βοηθήσει η απάθεια να μειωθεί η δύναμη των εμποδίων που εμποδίζουν την ευημερία και την προσωπική σας ανάπτυξη;

Η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας δικαιολογείται όταν η απάθεια έχει γίνει μια κυρίαρχη έλλειψη συναισθηματικής ανταπόκρισης που έχει εξαντλήσει τα κίνητρα και τη συμμετοχή στις καθημερινές δραστηριότητες της ζωής. Η ανθυγιεινή απάθεια μπορεί να γίνει εμπόδιο στην προσωπική ανάπτυξη και στην επιδίωξη φιλόδοξων στόχων. Από την άλλη πλευρά, η συνετή μετατόπιση των συναισθηματικών μας πόρων μακριά από περισπασμούς που απορροφούν την ενέργειά μας με μη παραγωγικούς τρόπους και η ανακατεύθυνσή τους σε ανησυχίες που αξίζουν τις προσπάθειές μας μπορεί να βελτιώσει τη ζωή μας και τη ζωή των άλλων.