Nέα θεραπεία για την Οριακή διαταραχή της προσωπικότητας

Με τα συμπτώματά της να περιλαμβάνουν μακροχρόνιες και βαθιά ριζωμένες δυσκολίες στην ταυτότητα, τις σχέσεις και την αντιμετώπιση των συναισθημάτων, θα μπορούσε να φαίνεται ότι η οριακή διαταραχή προσωπικότητας (BPD) μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα ενός ατόμου να τα καταφέρνει στην καθημερινή ζωή. Αν γνωρίζετε κάποιον με αυτή τη διαταραχή, αναμφίβολα γνωρίζετε καλά αυτές τις προκλήσεις σε καταστάσεις στις οποίες φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο, αδυνατούν να διακρίνουν τις δικές τους εσωτερικές εμπειρίες από εκείνες των άλλων ανθρώπων και είναι πεπεισμένοι για την αναξιότητά τους. Ακόμα και μετά από ψυχοθεραπεία, το άτομο αυτό μπορεί σύντομα να επανέλθει στον προηγούμενο τρόπο λειτουργίας του, ίσως υποκινούμενο από την απόρριψη με τη μορφή ενός κακού χωρισμού μιας σχέσης ή ακόμα και της απώλειας της εργασίας.

Οι διαταραχές της προσωπικότητας, εξ ορισμού, θεωρούνται αμετάβλητες κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Θεωρητικά αντανακλώντας τις διαταραχές τους στην προσκόλληση στην πρώιμη παιδική ηλικία, τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας θα φαίνονταν ιδιαίτερα ανθεκτικά στην αλλαγή. Σύμφωνα με αυτό που αποκαλείται “φαινόμενο δημιουργίας στρες” τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας δημιουργούν ακόμη περισσότερες προκλήσεις στη ζωή τους λόγω της τάσης τους να χρησιμοποιούν τις δυσπροσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης που απλώς επιδεινώνουν τις αρνητικές εμπειρίες που τους έρχονται. Ίσως το έχετε δει αυτό από πρώτο χέρι, καθώς το άτομο στη ζωή σας με οριακή διαταραχή προσωπικότητας εξοργίζεται τόσο εύκολα, όταν, για παράδειγμα, ένας ερωτικός σύντροφος απορρίπτει ακούσια τις προτάσεις του ατόμου αυτού. Αντί να συζητήσει το πρόβλημα με τον σύντροφο, το άτομο αυτό αποσύρεται θυμωμένα και τερματίζει τα πράγματα πριν προλάβει να γίνει οποιαδήποτε προσπάθεια επανόρθωσης.

Τι είναι η θεραπεία με επίκεντρο την οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Σύμφωνα με τη Maaria Kolvisto του Πανεπιστημίου της Ανατολικής Φινλανδίας και τους συνεργάτες της (2021), οι τέσσερις καθιερωμένες μέθοδοι θεραπείας για τη BPD, αν και αποτελεσματικές βραχυπρόθεσμα, παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό ύφεσης ή υποτροπής των συμπτωμάτων. Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά μπορούν να αμφισβητηθούν από την πιθανότητα ότι “οι τυποποιημένες ποσοτικές αναφορές των διαγνωστικών υποχωρήσεων δεν αποτυπώνουν πλήρως την κλινική πραγματικότητα της BPD”. Με άλλα λόγια, μετά τη θεραπεία, τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί στην πραγματικότητα να παρουσιάζουν βελτίωση που οι απλές λίστες ελέγχου συμπτωμάτων ή οι κλίμακες αξιολόγησης δεν μπορούν να καταγράψουν. Όπως υποδεικνύεται από μια σύνθεση προηγουμένως δημοσιευμένων ποιοτικών μελετών, αυτή η βελτίωση μπορεί να λάβει τη μορφή “ενός ανοιχτού ταξιδιού, μιας δυναμικής και σταδιακής διαδικασίας που αποτελείται από μικρά βήματα, συμπεριλαμβανομένων των αποτυχιών αλλά και των επιτευγμάτων”.

Η φινλανδική ερευνητική ομάδα, ενθαρρυμένη από αυτά τα στοιχεία, πιστεύει ότι εμβαθύνοντας στις υποκειμενικές εμπειρίες των ασθενών με BPD κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία, θα μπορούσαν να καταγράψουν τις πιο αποχρώσες, ποιοτικές αλλαγές που δεν εμφανίζονται απαραίτητα στις κλίμακες αξιολόγησης των συμπτωμάτων. Σκοπός της έρευνάς τους ήταν να διερευνήσουν αυτές τις λιγότερο μετρήσιμες αλλαγές με τα λόγια των ίδιων των ατόμων. Αυτή η προσέγγιση, υποστηρίζουν οι συγγραφείς, θα μπορούσε να βοηθήσει να φωτιστούν τα είδη των παρεμβάσεων που τα άτομα αντιλαμβάνονται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές και, ως εκ τούτου, να δώσει πληροφορίες για εμπειρικές μελέτες μεγαλύτερης κλίμακας στο μέλλον. Ταυτόχρονα, οι συγγραφείς πίστευαν ότι θα ήταν σημαντικό να τεκμηριωθεί η αλλαγή των συμπτωμάτων με την πιο παραδοσιακή έννοια για να συνοδεύσει αυτή την λιγότερο παραδοσιακή ποιοτική προσέγγιση της μέτρησης.

Κατά τη διάρκεια μιας σειράς 40 εβδομαδιαίων δίωρων ψυχοεκπαιδευτικών συνεδριών που διεξήχθησαν σε ομαδική μορφή, ένα σύνολο οκτώ ασθενών με οριακή διαταραχή προσωπικότητας από την πόλη Jyväskylä της Νορβηγίας, ηλικίας από 18 έως 65 ετών, μελετήθηκαν εντατικά κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Από τη μελέτη απουσίαζε ο πειραματικός έλεγχος, όπως επεσήμαναν οι συγγραφείς, υπέρ του νατουραλιστικού σχεδιασμού, οπότε αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχουμε κατά νου κατά την ερμηνεία των ευρημάτων. Ωστόσο, αυτό το μειονέκτημα θα πρέπει να σταθμιστεί έναντι των πλεονεκτημάτων του σχεδιασμού της μελέτης, ο οποίος περιελάμβανε συνεντεύξεις ανοικτού τύπου που αποσκοπούσαν στην αξιοποίηση σημαντικών υποκείμενων θεμάτων. Επιπλέον, η ίδια η θεραπευτική μέθοδος περιελάμβανε έναν συνδυασμό καθιερωμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων και η ίδια είχε δοκιμαστεί προηγουμένως.

Για την ίδια τη συνέντευξη, οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν μια ημιδομημένη σειρά ερωτήσεων που επικεντρώθηκαν στην εμπειρία κάθε ασθενούς σχετικά με την “προσωπική ανάπτυξη ή την ουσιαστική αλλαγή” κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους στην ομαδική θεραπεία. Οι ασθενείς περιέγραψαν επίσης τα στοιχεία που θεωρούσαν ότι ήταν πιο χρήσιμα για την προώθηση της αλλαγής. Αξίζει να σημειωθεί, πριν περάσουμε στα αποτελέσματα, ότι δύο από τους οκτώ ασθενείς παρέμειναν αμετάβλητοι όσον αφορά τα επίπεδα των συμπτωμάτων της BPD, δύο παρουσίασαν “αξιόπιστη” αλλαγή και οι υπόλοιποι τέσσερις θεωρήθηκαν στην πραγματικότητα ότι υπέστησαν ύφεση.

Ποιοι είναι οι τομείς αλλαγής των ασθενών με οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Οι 22 τομείς αλλαγής που οι ασθενείς περιέγραψαν ότι υπέστησαν οι ίδιοι, εντάσσονται σε πέντε μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες παρατίθενται παρακάτω μαζί με δείγματα υλικού συνεντεύξεων από τους ασθενείς της μελέτης:

1. Βελτιωμένη ικανότητα παρατήρησης και κατανόησης των ψυχικών γεγονότων στον εαυτό τους και στους άλλους. Όπως δήλωσε ένας συμμετέχων: “Έχω γίνει κατά κάποιο τρόπο πολύ προσεκτικός στο τι αισθάνομαι και γιατί αισθάνομαι έτσι”. Σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, με αυτή την ικανότητα παρατήρησης και επισήμανσης των σκέψεων, κατέστη δυνατό “να είναι κανείς λιγότερο ακινητοποιημένος από αυτές και να μπορεί να συμμετέχει καλύτερα σε λειτουργική συμπεριφορά”. Επιπλέον, η ικανότητα να προσεγγίζουν πιο αντικειμενικά τις σκέψεις τους, τους επέτρεψε στη συνέχεια να κατανοήσουν ότι όλοι έχουν τις δικές τους σκέψεις και συναισθήματα και ότι είναι σημαντικό να τους επιτρέψουμε να συμμετάσχουν στην ίδια ελεύθερη έκφραση. Αντί να απειλούνται από τις ανεξάρτητες σκέψεις ενός συντρόφου ως σημάδια προδοσίας, για παράδειγμα, η θεραπεία επέτρεψε στα άτομα με BPD να αποφύγουν “τις μη ρυθμισμένες σπασμωδικές αντιδράσεις που συνήθως χειροτέρευαν τα πράγματα”.
2. Μειωμένη αποσύνδεση από τα συναισθήματα. Αντί να επιδίδονται σε βιωματική αποφυγή των δυνητικά απειλητικών συναισθημάτων, οι ασθενείς έμαθαν από τη θεραπεία ότι μπορούσαν να επιτρέψουν στον εαυτό τους να τα εκφράσει. Σύμφωνα με τα λόγια ενός ατόμου: “Μπορώ να ζητήσω συγγνώμη που έκανα κάτι και τώρα τολμώ να παραδεχτώ πραγματικά ότι “έκανα λάθος””.
3. Ανάδυση νέων, προσαρμοστικών συναισθημάτων και μείωση των δυσπροσαρμοστικών συναισθημάτων. Καθώς η θεραπεία συνίστατο εν μέρει στην εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με την πρώιμη ανάπτυξη της διαταραχής, οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ήταν σε θέση να ανασύρουν στη μνήμη τους όχι μόνο τα “κακά πράγματα”, αλλά και την ανάκληση κάποιων “ωραίων αναμνήσεων”. Έμαθαν να βιώνουν θλίψη για όσα τους έλειπαν τότε και τώρα, καθώς και θυμό προς εκείνους που τους στέρησαν μια φυσιολογική παιδική ηλικία. Ταυτόχρονα, μπορούσαν να συγχωρήσουν τον εαυτό τους, καθώς έμαθαν ότι το να έχουν οριακή διαταραχή προσωπικότητας “δεν ήταν δικό τους λάθος… υπάρχει ένας λογικός λόγος γι’ αυτό”. Άλλα νέα συναισθήματα που αναδύθηκαν ήταν η υπερηφάνεια, η αυτοσυμπόνια και η ελπίδα. Αυτό οδήγησε σε “παύση του προηγουμένως αμείλικτου αυτοκτονικού ιδεασμού τους” και σε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν τις καθημερινές τους δυσκολίες.
4. Μείωση της εσωτερικευμένης σκληρότητας και ανάδειξη της δικής τους φωνής. Αντί να καταδικάζουν υπερβολικά τα ελαττώματά τους, ένας ασθενής ανέφερε ότι μπορούσε ακόμη και να δει τον εαυτό μου στον καθρέφτη όπως πραγματικά είναι. Ως αποτέλεσμα, η συγκεκριμένη ασθενής αποφάσισε στη συνέχεια ότι ήρθε η ώρα να φροντίσει καλύτερα τον εαυτό της και να εγκαταλείψει ορισμένες από εκείνες τις συνήθειες του τρόπου ζωής που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με χρόνια προβλήματα υγείας σε άτομα με BPD. Αυτό το άτομο, σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, έδειξε “την εξασθένιση της εσωτερικευμένης τιμωρίας που είχε διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην ενεργοποίηση της αυτοπραγμάτωσής της”.
5. Ο εαυτός ως συνεχής και υπαρκτός. Αυτή η τελευταία κατηγορία αλλαγών είναι ίσως μία από τις πιο εντυπωσιακές, δεδομένης της αστάθειας της αίσθησης του εαυτού που συνδέεται με τη οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Όπως δήλωσε μια συμμετέχουσα, “δεν είμαι πια σαν χαμαιλέοντας… Κατά κάποιον τρόπο αισθάνομαι ότι υπάρχω ή είμαι σε θέση να δω και το μέλλον”. Με μια ισχυρότερη αίσθηση του εαυτού, όπως σημείωσαν οι συγγραφείς, δυσκολευόταν επίσης λιγότερο να μείνει μόνη της.

Λειτουργεί η θεραπεία για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Αυτά τα συναρπαστικά σύνολα αλλαγών προέκυψαν μετά από σχεδόν ένα χρόνο δίωρων εβδομαδιαίων συνεδριών. Αν και αυτό ήταν ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, είναι επίσης σχετικά σύντομο αν αναλογιστεί κανείς τους ισόβιους αγώνες που μπορεί να βιώνουν τα άτομα με οριακή διαταραχή, ακόμη και κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Τα διδάγματα σχετικά με το τι λειτούργησε μπορεί να είναι χρήσιμα, καθώς σκέφτεστε τα άτομα της δικής σας ζωής με BPD και τι θα μπορούσε να τους ωφελήσει.

Τα δύο βασικά στοιχεία, όπως διαπίστωσαν οι συγγραφείς από τις συνεντεύξεις, ήταν η μάθηση και η εξομάλυνση. Μοιραζόμενοι με τους συμμετέχοντες κάποιες βασικές πληροφορίες για το ιστορικό της BPD και την ανάπτυξή της, οι θεραπευτές μπορούσαν να τους εμπλέξουν σε έναν πιο ώριμο τύπο διαδικασίας αυτο-αλλαγής, κατά την οποία θα μπορούσαν, όπως σημείωσε ένας συμμετέχων, να αποκτήσουν μια σαφέστερη αίσθηση των εμπειριών τους. Η ομαλοποίηση, ομοίως, βοήθησε τους ασθενείς να είναι σε θέση να εμπλακούν σε μια “πιο συμπονετική αυτοπαρατήρηση”. Θα μπορούσαν, δεδομένης της ομαδικής μορφής της θεραπείας, να μάθουν επίσης ο ένας από τον άλλο.

Αυτά τα ευρήματα δεν παρέχουν μόνο ελπίδα για τη δυνατότητα αλλαγής στα άτομα με BPD, αλλά και κάποιες ενδείξεις για το πώς θα μπορούσατε να βοηθήσετε να καθοδηγήσετε τα άτομα στη ζωή σας με αυτή τη διαταραχή σε θεραπευτικές κατευθύνσεις που ίσως δεν είχατε προηγουμένως εξετάσει. Η ψυχοεκπαίδευση μπορεί να είναι μια νέα προσέγγιση που θα μπορούσατε να δοκιμάσετε, συμπεριλαμβανομένης μιας προσέγγισης που περιλαμβάνει μια ομαδική μέθοδο.

Συνοψίζοντας, όσο αποθαρρυντικό και αν είναι να φανταστεί κανείς τη μείωση των συμπτωμάτων που εμφανίζει κάποιος με BPD, η φινλανδική μελέτη δείχνει ότι υπάρχει περιθώριο ελπίδας. Η αλλαγή μπορεί να μην είναι γρήγορη ή εύκολη, αλλά εξακολουθεί να είναι δυνατό τα άτομα με BPD να βρουν ικανοποίηση, καθώς μαθαίνουν όχι μόνο για τη φύση της διαταραχής τους, αλλά και για το πώς να βλέπουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους υπό ένα νέο και διαφορετικό πρίσμα.