Νευροεκφυλιστικές παθήσεις: Μπορεί η άσκηση να είναι σωτήρια;

Υπάρχουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η τακτική σωματική δραστηριότητα μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της γνωστικής μας λειτουργίας στην τρίτη ηλικία. Μελέτες δείχνουν ότι η άσκηση όχι μόνο μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως η άνοια και η νόσος του Πάρκινσον, αλλά μπορεί επίσης να επιβραδύνει την εξέλιξη αυτών των ασθενειών μετά τη διάγνωση. Πώς όμως λειτουργεί;

Κατά μέσο όρο, ζούμε περισσότερο, αλλά μπορεί να μην ζούμε πιο υγιεινά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι γυναίκες μπορούν να περιμένουν, κατά μέσο όρο, 64,5 υγιή έτη ζωής (HLY) και οι άνδρες 63,5. Ωστόσο, το προσδόκιμο ζωής στην ΕΕ είναι λίγο πάνω από 83 έτη για τις γυναίκες και 77,5 έτη για τους άνδρες. Έτσι, κατά μέσο όρο, ένα άτομο μπορεί να περιμένει να περάσει περίπου 15-20 χρόνια με κάποιο πρόβλημα υγείας. Και τα περισσότερα από αυτά τα χρόνια κακής υγείας είναι πιθανό να είναι τα τελευταία χρόνια της ζωής, και πολλοί άνθρωποι θα αναπτύξουν μια νευροεκφυλιστική ασθένεια. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι το 14-18% των ατόμων ηλικίας άνω των 70 ετών στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάποια μορφή γνωστικής εξασθένησης. Και περίπου το 10% των ατόμων της ίδιας ηλικιακής ομάδας στις ΗΠΑ έχουν άνοια, αριθμός που αυξάνεται στο 33% των ατόμων άνω των 90 ετών. Υπάρχουν όμως τρόποι για να βοηθήσετε στην παράταση των υγιών ετών ζωής σας, και τα στοιχεία δείχνουν όλο και περισσότερο ότι η τακτική σωματική δραστηριότητα μπορεί να είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να βοηθήσετε το σώμα και τον εγκέφαλό σας να παραμείνουν υγιή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Πώς συμβάλλει η άσκηση στην ψυχική και σωματική υγεία;

Η άσκηση μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα – τα υψηλότερα επίπεδα συνδέονται με χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και πιστεύεται ότι αυτό οφείλεται σε μια φυσική “φτιαξιά” από την απελευθέρωση ενδορφινών και ενδοκανναβινοειδών, η οποία μπορεί να διαρκέσει για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την άσκηση – αλλά τα σωματικά αποτελέσματα διαρκούν περισσότερο. Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), η τακτική σωματική δραστηριότητα είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για την υγεία και το σώμα σας.

Η άσκηση:

• συμβάλλει στην προστασία από πολλές ασθένειες
• διατηρεί την καρδιά, τους μυς, τα οστά και τον εγκέφαλο σε βέλτιστη κατάσταση.
• προάγει την οξυγόνωση του εγκεφάλου και τη διέγερση πολλαπλών νευροχημικών ουσιών
• μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο, μεταξύ άλλων, καρδιαγγειακών παθήσεων, διαφόρων τύπων καρκίνου και διαβήτη τύπου 2
• σε συνδυασμό με μια υγιεινή διατροφή, αποτελεί βασικό μέρος της διατήρησης ενός υγιούς σωματικού βάρους – άλλος ένας τρόπος μείωσης του κινδύνου εμφάνισης ασθενειών.

Η έρευνα έχει δείξει ότι οι ενδορφίνες μπορούν να ανακουφίσουν τον πόνο και μπορεί να μειώσουν τόσο τη φλεγμονή όσο και τις αντιδράσεις του στρες. Επιπλέον, η άσκηση μπορεί να αυξήσει τα ευεργετικά αποτελέσματα των φαρμάκων και άλλων θεραπειών για καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη. Η άσκηση είναι ιδιαίτερα ευεργετική για την ψυχική υγεία λόγω των χημικών αλλαγών που συμβαίνουν στον εγκέφαλο και το σώμα, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης των χημικών ουσιών που προκαλούν “ευεξία”, των ενδορφινών και της σεροτονίνης.

Ποιες είναι οι πιο κοινές νευροεκφυλιστικές ασθένειες;

Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας, επηρεάζοντας περισσότερους από 5 εκατομμύρια ενήλικες μόνο στις ΗΠΑ και περισσότερους από 55 εκατομμύρια παγκοσμίως. Περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι στις ΗΠΑ πάσχουν από τη νόσο του Πάρκινσον, ενώ επιπλέον 90.000 περιπτώσεις διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο. Καθώς οι πληθυσμοί γερνούν, ο αριθμός των ατόμων και με τις δύο ασθένειες προβλέπεται να αυξηθεί. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δηλώνει ότι μέχρι το 2050 θα υπάρχουν σχεδόν 140 εκατομμύρια άνθρωποι με Αλτσχάιμερ παγκοσμίως. Και ο αριθμός των ατόμων με Πάρκινσον θα μπορούσε να αυξηθεί σε 17 εκατομμύρια μέχρι το 2040. Τόσο η νόσος του Αλτσχάιμερ όσο και η νόσος του Πάρκινσον είναι προοδευτικές ασθένειες που είναι, τελικά, θανατηφόρες. Τα συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ περιλαμβάνουν απώλεια μνήμης, σύγχυση, γνωστικές αλλαγές και αλλαγές στην προσωπικότητα ή τη συμπεριφορά. Η νόσος του Πάρκινσον χαρακτηρίζεται από τρόμο, διαταραχή του συντονισμού, κατάθλιψη και άλλες αλλαγές στη γνωστική λειτουργία. Επί του παρόντος, τόσο η νόσος του Αλτσχάιμερ όσο και η νόσος του Πάρκινσον είναι προς το παρόν ανίατες, αλλά οι θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στην επιβράδυνση της εξέλιξής τους, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των ατόμων με τις νόσους. Όλο και περισσότερο, η έρευνα δείχνει ότι η άσκηση μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη τόσο στην καθυστέρηση της εμφάνισης όσο και στην επιβράδυνση της εξέλιξης αυτών και άλλων νευροεκφυλιστικών ασθενειών. Επιπλέον, η άσκηση μπορεί να είναι αποτελεσματική ως πρόσθετη θεραπεία παράλληλα με τα τρέχοντα φάρμακα. Δυστυχώς, δεν διαθέτουμε θεραπείες που να τροποποιούν τη νόσο ή θεραπείες για την πρόληψη ή την επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου του Alzheimer ή του Parkinson. Ωστόσο, υπάρχουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία που δείχνουν ότι η τακτική άσκηση μπορεί να βοηθήσει στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου. Η τακτική άσκηση έχει επίσης θεραπευτικά και άλλα οφέλη για την υγεία. Οι ασθενείς που ασκούνται, αισθάνονται και τα καταφέρνουν καλύτερα.

Μπορεί η άσκηση να βοηθήσει τον εγκέφαλο;

Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες που αξιολογούν τη σχέση μεταξύ της άσκησης και της μείωσης του κινδύνου εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων αιτιών άνοιας και είναι επιτακτική ανάγκη να συνεχιστεί αυτή η έρευνα. Με κάθε μελέτη μαθαίνουμε περισσότερα για την ασθένεια, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων θεραπειών. Γιατί όμως η άσκηση μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη ή στην επιβράδυνση αυτών των νευροεκφυλιστικών ασθενειών; Υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Η φλεγμονή, που προκαλείται από την υπερδραστηριότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος -που ονομάζονται μικρογλοία- στον εγκέφαλο, είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό τόσο της νόσου του Αλτσχάιμερ όσο και της νόσου του Πάρκινσον. Αυτή η φλεγμονή οδηγεί στην απώλεια νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο, με τη χρόνια υπερδραστηριότητα της μικρογλοίας να οδηγεί σε σωρευτική απώλεια νευρώνων. Η άσκηση μπορεί να μειώσει τη δραστηριότητα των κυττάρων της μικρογλοίας, τα οποία είναι τα ανοσοποιητικά κύτταρα του νευρικού συστήματος. Μια μελέτη του 2021 σε ηλικιωμένους με Αλτσχάιμερ έδειξε ότι η τακτική άσκηση προστάτευε τη γνωστική λειτουργία περιορίζοντας τη δραστηριότητα των μικρογλοιακών κυττάρων. Ένας άλλος πιθανός μηχανισμός μπορεί να είναι ότι η άσκηση αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος μεταβολίζει τον σίδηρο. Η συσσώρευση σιδήρου σχετίζεται με την ανάπτυξη πλακών β-αμυλοειδούς, χαρακτηριστικό της νόσου Αλτσχάιμερ. Μια μελέτη από τη Φινλανδία διαπίστωσε ότι, σε ποντίκια, η τακτική άσκηση μείωσε την αποθήκευση σιδήρου στον εγκέφαλο μειώνοντας τα επίπεδα μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται ιντερλευκίνη-6, η οποία συνδέεται επίσης με τη φλεγμονή. Τα ποντίκια με χαμηλότερα επίπεδα σιδήρου είχαν επίσης λιγότερες πλάκες β-αμυλοειδούς. Στη νόσο του Πάρκινσον, η άσκηση μειώνει αποδεδειγμένα τα συσσωματώματα α-συνουκλεΐνης που σχετίζονται με τον νευροεκφυλισμό. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η ιριζίνη, ένα μόριο που εκκρίνεται στο αίμα κατά τη διάρκεια της άσκησης αντοχής, μείωσε αυτά τα συσσωματώματα, αλλά δεν είχε καμία επίδραση στα μονομερή της α-συνουκλεΐνης που είναι σημαντικά για τη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων. Η σωματική δραστηριότητα έχει επίσης αποδειχθεί ότι αυξάνει τα επίπεδα δύο άλλων σημαντικών χημικών ουσιών: Η άσκηση διεγείρει την παραγωγή χημικών ουσιών όπως ο BDNF (νευροτροφικός παράγοντας που προέρχεται από τον εγκέφαλο) και ο IGF (αυξητικός παράγοντας ινσουλίνης) Αυτές συμβάλλουν στην τόνωση της ανάπτυξης νέων κυττάρων σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου και στην ενίσχυση των συνδέσεων. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο BDNF, χορηγούμενος εξωτερικά ή παραγόμενος μέσω αυξημένης σωματικής δραστηριότητας, μπορεί να είναι χρήσιμος ως μέρος ενός θεραπευτικού σχήματος για τη νόσο του Πάρκινσον. Και η θεραπευτική χρήση του IGF έχει προταθεί για πολλές διαταραχές του νευρικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένης της νόσου του Alzheimer, της νόσου του Parkinson, της αμυοτροφικής πλευρικής σκλήρυνσης (ALS ή νόσος των κινητικών νευρώνων) και της πολλαπλής σκλήρυνσης (MS). Η άσκηση θεωρείται ότι ενθαρρύνει την ανάπτυξη και την επιβίωση των εγκεφαλικών κυττάρων, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης άνοιας. Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι η άσκηση αυξάνει το μέγεθος της δομής του εγκεφάλου που συνδέεται με τη μνήμη και τη μάθηση.

Ποια άσκηση είναι η καλύτερη για τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα;

Περισσότερες έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη σχετικά με την ένταση της άσκησης και τα συμπτώματα της νόσου του Πάρκινσον, αλλά τα δεδομένα δείχνουν ότι η μέτρια έως έντονη αερόβια άσκηση, όπου οι άνθρωποι ανεβάζουν τον καρδιακό τους ρυθμό, μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου. Το είδος της άσκησης με το μεγαλύτερο όφελος είναι ανοικτό σε ερωτήματα. Μια μελέτη υποδηλώνει ότι μόλις 6 λεπτά άσκησης υψηλής έντασης μπορεί να βοηθήσουν στην καθυστέρηση της εμφάνισης τόσο της νόσου του Αλτσχάιμερ όσο και της νόσου του Πάρκινσον, αυξάνοντας τα επίπεδα του BDNF. Μια άλλη μελέτη επιβεβαίωσε τα ευρήματα πολλών άλλων μελετών, δείχνοντας ότι τόσο η ποδηλασία όσο και οι διατάσεις μείωσαν τη γνωστική έκπτωση σε ηλικιωμένους. Ενώ και οι δύο τύποι άσκησης ήταν καλύτεροι από τη μη άσκηση, κανένας από τους δύο δεν είχε σημαντικό πλεονέκτημα έναντι του άλλου. Εάν η άσκηση υψηλής έντασης δεν αποτελεί επιλογή, οι ασκήσεις χαμηλής έντασης μπορεί επίσης να είναι ευεργετικές. Το Pilates έχει αποδειχθεί ότι έχει θετικό αντίκτυπο στην ισορροπία, τη φυσική κατάσταση και τη σωματική λειτουργία σε άτομα με νόσο του Πάρκινσον. Η γιόγκα δεν ωφελεί μόνο την ψυχική και σωματική υγεία, αλλά μελέτες δείχνουν ότι μπορεί επίσης να έχει φυσιολογικά και ψυχολογικά οφέλη για άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ, πολλαπλή σκλήρυνση και άλλες νευρολογικές διαταραχές.

Είναι η τακτική σωματική δραστηριότητα το κλειδί για τα νευροεκφυλιστικά προβλήματα;

Το πιο σημαντικό είναι να διασφαλιστεί ότι η άσκηση, σε οποιαδήποτε μορφή, γίνεται μέρος της τακτικής ρουτίνας του ατόμου. Σύμφωνα με μελέτη του 2022, η τακτική άσκηση μπορεί να αλλάξει την εξέλιξη της νόσου του Πάρκινσον. Τα άτομα που έκαναν έως και 4 ώρες άσκηση την εβδομάδα παρουσίασαν βραδύτερη μείωση της ισορροπίας και της σταθερότητας από εκείνους που δεν έκαναν. Και η τακτική σωματική δραστηριότητα είναι σίγουρα ευεργετική ως μέρος της πρόληψης και της θεραπείας της νόσου Αλτσχάιμερ. Μια ολοκληρωμένη ανασκόπηση έδειξε ότι η τακτική άσκηση μπορεί τόσο να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας όσο και να επιβραδύνει την εξέλιξή της. Αλλά ένα βασικό εύρημα της ανασκόπησης ήταν ότι η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ. Έτσι, υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις ότι η τακτική άσκηση μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη των νευροεκφυλιστικών διαταραχών και στην επιβράδυνση της εξέλιξής τους. Η άσκηση μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη δύναμης, στη μείωση του στρες, στη βελτίωση του ύπνου και της κόπωσης και μπορεί να βελτιώσει την κοινωνικοποίηση. Όλα αυτά τα οφέλη μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της γνωστικής παρακμής. Τελικά, κάθε άσκηση είναι ωφέλιμη και οι καλύτεροι τύποι άσκησης είναι αυτοί που οι άνθρωποι μπορούν να δεσμευτούν, να διατηρήσουν και να απολαύσουν!