Ομάδες αίματος: Πόσες υπάρχουν και γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποια έχουμε;

Οι μεταγγίσεις αίματος είναι απαραίτητες και σωτήριες σε διάφορες καταστάσεις. Για να πραγματοποιηθεί με ασφάλεια όμως μια μετάγγιση αίματος, το αίμα του δότη και του λήπτη πρέπει να είναι συμβατά, αλλιώς το ανοσοποιητικό σύστημα του λήπτη μπορεί να επιτεθεί στο μεταγγιζόμενο αίμα και να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές υγείας.

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος μελέτης της συμβατότητας του αίματος μεταξύ ενός αιμοδότη και ενός ασθενή είναι μέσω του συστήματος ΑΒΟ, που κατηγοριοποιεί το αίμα ενός ανθρώπου με βάση τη γενετική του σύνθεση και το είδος του αντιγόνου που παρουσιάζεται στο εξωτερικό των ερυθρών αιμοσφαιρίων του.

Ποιες είναι οι ομάδες αίματος;

Για μια ασφαλή μετάγγιση αίματος ή μεταμόσχευση οργάνου είναι απαραίτητο να ταιριάζουν οι ομάδες αίματος του δότη και του λήπτη. Εάν κάποιος λάβει αίμα από ένα άτομο με μη συμβατή ομάδα αίματος, τότε μπορεί να υπάρξουν αντιδράσεις που οδηγούν σε νεφρική ανεπάρκεια ή σπάνια ακόμη και στο θάνατο.

Τα αντιγόνα που βρίσκονται στην επιφάνεια των κυττάρων του αίματος είναι αυτά που καθορίζουν το πώς θα αντιδράσει ο λήπτης μιας μετάγγισης αίματος. Η παρουσία ή απουσία συγκεκριμένων αντιγόνων στα αιμοσφαίρια βοηθά στην κατηγοριοποίηση των διαφορετικών ομάδων αίματος.

Με βάση το σύστημα ΑΒΟ υπάρχουν 4 βασικές ομάδες αίματος:

• Ομάδα αίματος Α

Τα άτομα με ομάδα αίματος Α έχουν αντιγόνα Α στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων τους και παράγουν αντισώματα για την καταπολέμηση του αίματος της ομάδας Β. Επομένως, τα άτομα με ομάδα αίματος Α μπορούν να λάβουν αίμα μόνο από άτομα με ομάδα αίματος Ο (που δεν έχει καθόλου αντιγόνα) και Α. Αντιθέτως, ένας δότης με ομάδα αίματος Α μπορεί να βοηθήσει μόνο κάποιον με ομάδα αίματος Α ή ΑΒ (διότι δεν παράγει αντισώματα ούτε για τα αντιγόνα Α ούτε για τα αντιγόνα Β).

• Ομάδα αίματος Β

Τα άτομα με ομάδα αίματος Β έχουν αντιγόνα Β και παράγουν αντισώματα ενάντια στην ομάδα αίματος Α. Επομένως, τα άτομα με ομάδα αίματος Β μπορούν να λάβουν αίμα από άτομα με ομάδα αίματος Ο (που δεν έχει καθόλου αντιγόνα) ή Β και να δώσουν αίμα σε άτομα με ομάδα αίματος Β ή ΑΒ.

• Ομάδα αίματος ΑΒ

Τα άτομα με ομάδα αίματος ΑΒ διαθέτουν αντιγόνα Α και Β, ενώ δεν παράγουν κανένα αντίσωμα. Ως αποτέλεσμα, τα άτομα με ομάδα αίματος ΑΒ ονομάζονται καθολικοί δέκτες, καθώς μπορούν να λάβουν αίμα από όλες τις υπόλοιπες ομάδες (Α,Β και Ο). Ωστόσο, μπορούν να δώσουν αίμα μόνο σε άτομα της ίδιας ομάδας ΑΒ, γι’ αυτό και αυτή η ομάδα αίματος είναι η πιο σπάνια.

• Ομάδα αίματος Ο

Τα άτομα με ομάδα αίματος Ο δεν έχουν κανένα τύπου αντιγόνου, με αποτέλεσμα να μπορούν να δωρίσουν αίμα σε άτομα όλων των ομάδων αίματος (Α,Β, ΑΒ, Ο). Ωστόσο, στην ομάδα αίματος Ο παράγονται αντισώματα Α και Β, με αποτέλεσμα τα άτομα με ομάδα αίματος Ο να μπορούν να δεχτούν αίμα μόνο από άτομα της ίδιας ομάδας.

Εκτός από την παραπάνω κατηγοριοποίηση, υπάρχει ένα ακόμη αντιγόνο στα ερυθρά αιμοσφαίρια που καθορίζει το πόσο συμβατές είναι δύο ομάδες αίματος. Αυτό το αντιγόνο ονομάζεται παράγοντας Rhesus (Rh) και διαχωρίζει τις ομάδες αίματος σε θετικές ή αρνητικές (Α+/Α-, Β+/Β-, ΑΒ+, ΑΒ-, Ο+/Ο-), ανάλογα με το εάν αυτός ο παράγοντας υπάρχει ή λείπει.

Συγκεκριμένα, εάν υπάρχει ο παράγοντας Rhesus, η ομάδα αίματος θεωρείται Rhesus-θετική (+), ενώ εάν αυτός δεν υπάρχει, θεωρείται Rhesus-αρνητική (-). Τα άτομα με Rhesus-αρνητικό αίμα μπορούν να δεχθούν μετάγγιση μόνο από άτομα που έχουν και αυτά Rhesus-αρνητικό αίμα, ενώ αντιθέτως τα άτομα με Rhesus-θετικό αίμα μπορούν να λάβουν Rhesus-θετικό ή Rhesus-αρνητικό αίμα.

Τα άτομα με ομάδα αίματος Ο- θεωρούνται καθολικοί δότες καθώς μπορούν να δωρίσουν αίμα σε οποιαδήποτε άλλη ομάδα, ενώ τα άτομα με ομάδα αίματος ΑΒ+ θεωρούνται καθολικοί δέκτες, καθώς μπορούν να δεχτούν αίμα οποιασδήποτε ομάδας.

Τι είναι η μετάγγιση αίματος;

Η μετάγγιση αίματος είναι μια διαδικασία που πραγματοποιείται όταν κάποιος δεν έχει αρκετό αίμα ή ορισμένα συστατικά αυτού (πχ. πλάσμα, αιμοπετάλια, ερυθρά αιμοσφαίρια). Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας χορηγείται αίμα σε αυτόν που το χρειάζεται μέσω μιας ενδοφλέβιας γραμμής (IV). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι το αίμα που θα μεταγγιστεί να είναι συμβατό για να μην υπάρξουν ανεπιθύμητες επιπλοκές.

Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να χρειάζεται μετάγγιση αίματος;

Μια μετάγγιση αίματος μπορεί να χρειαστεί σε περίπτωση που κάποιος έχει χάσει μεγάλη ποσότητα αίματος, όπως για παράδειγμα κατά τη διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης, λόγω κάποιου τραυματισμού ή κάποιας κατάστασης υγείας, όπως:

• Αναιμία
• Αιμορροφιλία
• Δρεπανοκυτταρική αναιμία
• Ορισμένα είδη καρκίνου

Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει η μετάγγιση μη συμβατής ομάδας αίματος;

Εάν ένα άτομο λάβει αίμα μέσω μετάγγισης από κάποιον με μη συμβατή ομάδα αίματος, τότε μπορεί να προκληθεί αιμολυτική αντίδραση. Η αιμολυτική αντίδραση κατά τη μετάγγιση οφείλεται ξεκάθαρα στην ασυμβατότητα μεταξύ των ομάδων αίματος του δότη και του λήπτη, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τα αντισώματα στο αίμα του λήπτη να προσκολλώνται στα ερυθρά αιμοσφαίρια του δότη και έτσι να τα καταστρέφουν αυτά στο σώμα του λήπτη.

Αυτή η αιμολυτική αντίδραση μπορεί να είναι οξεία ή καθυστερημένη. Η οξεία αιμολυτική αντίδραση συμβαίνει εντός των 24 ωρών από τη στιγμή που έγινε η μετάγγιση, ενώ η καθυστερημένη αιμολυτική αντίδραση μπορεί να εμφανιστεί 2 εβδομάδες έως και ένα μήνα μετά τη μετάγγιση αίματος.

Παρόλο που είναι πιθανό να εμφανιστεί αιμολυτική αντίδραση μετά τη μετάγγιση, οι περιπτώσεις που αυτό συμβαίνει είναι σπάνιες, καθώς στις τράπεζες αίματος γίνεται προσεκτική διασταύρωση (διαδικασία ελέγχου για αντισώματα) των ομάδων αίματος του δότη και του λήπτη.

Μια ακόμη αντίδραση που μπορεί να παρατηρηθεί από μια μετάγγιση αίματος είναι η αλλεργική αντίδραση ή αλλιώς οξεία μη αιμολυτική αντίδραση. Αυτή η αλλεργική αντίδραση δεν οφείλεται σε ασυμβατότητα των ομάδων αίματος του δότη και του λήπτη, αλλά συμβαίνει επειδή το σώμα του λήπτη αναγνωρίζει το αίμα του δότη ως απειλή, με αποτέλεσμα να καταστρέφει τα ερυθρά αιμοσφαίρια σε αυτό.

Τα συμπτώματα αυτής της αλλεργικής αντίδρασης μπορεί να περιλαμβάνουν τον πυρετό, την εμφάνιση εξανθήματος και τη φαγούρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα υποχωρούν μετά από 1-2 ημέρες ή μπορεί να χρειαστεί η χορήγηση αντιισταμινικού.

Σε ποιες άλλες περιπτώσεις είναι σημαντική η συμβατότητα των ομάδων αίματος;

Εκτός από τη μετάγγιση αίματος, η συμβατότητα των ομάδων αίματος είναι εξαιρετικά σημαντική και στην περίπτωση μεταμόσχευσης ενός οργάνου. Συγκεκριμένα, η ομάδα αίματος του δότη ενός οργάνου πρέπει να είναι συμβατή με την ομάδα αίματος του αποδέκτη, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση της μετάγγισης αίματος.

Για παράδειγμα, ένα άτομο με ομάδα αίματος ΑΒ+ μπορεί να δεχθεί ένα όργανο που χρειάζεται από δότες οποιασδήποτε ομάδας αίματος, ενώ ένα άτομο με ομάδα αίματος Α- μπορεί να δεχθεί ένα όργανο μόνο από κάποιον που έχει ομάδα αίματος Α- ή Ο-.