Όταν όλα τα έμβια όντα συμβάλλουν στην υγεία και θεραπεία μας

Μπορούμε εύκολα να αναγνωρίσουμε την αξία των πειραμάτων που σχετίζονται με την θεραπεία του καρκίνου, νόσων του γήρατος ή χρόνιες νόσους. Οποιαδήποτε έρευνα αφορά την υγεία μας άμεσα και υπόσχεται βελτίωση αυτής, είναι ευρέως καλοδεχούμενη. Τι συμβαίνει όμως όταν κάποιοι ερευνητές συγκεντρώνονται στην προστασία του ενδημικού βατράχου της Καρπάθου και όχι στην θεραπεία του Αλτσχάιμερ; Ποια είναι τελικά η αξία επιστημονικών πεδίων όπως η ζωολογία, βοτανική και οικολογία για την υγεία μας;

Πόσο σημαντικά είναι τα φαρμακευτικά βότανα και η παρατήρηση των έμβιων όντων από την αρχαιότητα έως και σήμερα;

Ήδη από την αρχαιότητα είχε αναδειχθεί η αξία της βιοποικιλότητας για την υγεία του ανθρώπου. Συγκεκριμένα, στην Αρχαία Ελλάδα ο Θεόφραστος, ο πατέρας της Βοτανικής, είχε ταξινομήσει εκατοντάδες είδη φυτών και καταγράψει τις φαρμακευτικές ιδιότητές τους. Σήμερα, με την χρήση νέων τεχνολογιών, όπως την πολλά υποσχόμενη τεχνολογία CRISPR, δεν παίρνουμε απλά το απόσταγμα ενός άνθους ή τους σπόρους ενός φυτού για να το χρησιμοποιήσουμε σε μια θεραπεία: εντοπίζουμε συγκεκριμένες ουσίες, λόγου χάρη πεπτίδια ή ένζυμα, τα τροποποιούμε και ενισχύουμε την αποτελεσματικότητά τους.

Ωστόσο, για να φτάσουμε στο σημείο να ανακαλύψουμε ουσίες που μπορεί να μας ωφελήσουν, πρέπει πρώτα να παρατηρήσουμε πολύ προσεκτικά τους ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς γύρω μας. Μπορούμε να αναρωτηθούμε,  ποιοι κυτταρικοί μηχανισμοί βρίσκονται πίσω από το φαινομενικά μικρό ποσοστό καρκίνων των καρχαριών; Ποιες πρωτεΐνες ευθύνονται για την επαναφορά κυριολεκτικά στην ζωή εντόμων που πάγωσαν ολόκληρο το σώμα τους σε μηδενικές θερμοκρασίες; Γιατί οι νυχτερίδες, ενώ είναι φορείς εξαιρετικά επικίνδυνων ιών και βακτηρίων, οι ίδιες δεν αρρωσταίνουν; Βλέπουμε πως ακόμα και οι πιο κοινοί οργανισμοί κρύβουν μυστικά στην φυσιολογία τους, τα οποία μπορούμε να αξιοποιήσουμε προς όφελος της δικής μας υγείας.

Ο ηλίανθος έχει παυσίπονες ιδιότητες;

Μια ομάδα επιστημόνων του MedUni Vienna’s Institute of Pharmacology άρχισε να εξερευνά γονιδιακές ‘’βιβλιοθήκες’’ πεπτιδίων ζωικών και φυτικών οργανισμών, με την ελπίδα να βρουν κάποια εύκολα τροποποιήσιμη και ωφέλιμη για τον άνθρωπο πρωτεΐνη, κατέληξαν να χρησιμοποιήσουν μια ουσία, έναν αναστολέα της θρυψίνης (Sunflower thrypsin inhibitor, SFTI1) από το ηλιοτρόπιο (Helianthus annuus). Με βάση την μοριακή δομή στου SFTI1, συνέθεσαν 19 πεπτίδια, με στόχο να εξετάσουν αν αυτές οι ουσίες μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως εναλλακτικές των οποιειδών. Τα οπιοειδή, με γνωστότερη την μορφίνη, προήλθαν αρχικά και εκείνα από φυτά. Δυστυχώς κάποιες από τις παρενέργειες της λήψης μορφίνης για μείωση του πόνου περιλαμβάνουν κίνδυνο εθισμού, και σε υπερβολική δόση ακόμα και θάνατο. Το νέο πεπτίδιο από το ηλιοτρόπιο, παρότι επιφέρει μείωση του πόνου ειδικότερα σε νόσους που σχετίζονται με το γαστρεντερικό σύστημα, όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, δεν διαπερνά τον αιμοτοεγκεφαλικό φραγμό, επομένως δεν επιδρά στον εγκέφαλο. Ουσιαστικά αξιοποιεί τα κυτταρικά μονοπάτια του οργανισμού μας για να φτάσει στο σημείο της φλεγμονής, δίχως τις παρενέργειες των κοινών οπιοειδών.

Τι κοινό έχουν οι σαύρες Leopard gecko με το μελάνωμα της επιδερμίδας στον άνθρωπο;

Άλλη μια ενδιαφέρουσα περίπτωση αξιοποίησης ζωικού οργανισμού αφορά τα leopard geckos, και τους φαινότυπους τους, κοινώς morph, τα διαφορετικά δηλαδή πρότυπα σχεδίων και χρωμάτων που παρατηρούνται στο δέρμα τους. Το 2017, δύο ερευνητές από το University of California, Los Angeles (ULCA) θέλησαν να αποκωδικοποιήσουν το γονιδίωμα των σαυρών αυτών, και να ερευνήσουν την γενετική πίσω από τους διαφορετικούς χρωματισμούς τους. Το αρχικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε σε ένα συγκεκριμένο morph, το Lemon Frost, ένας έντονος κίτρινος χρωματισμός. Τα leopard geckos αυτού του morph ανέπτυσσαν μεγάλους και θνησιγόνους όγκους στο δέρμα τους όταν έφταναν σε ηλικία 1-5 ετών. Η ανάλυση των γονίδιων που εμπλέκονταν με το συγκεκριμένο χρώμα δέρματος, και ο κύριος υπαίτιος ήταν τελικά το γονίδιο SPINT1, το οποίο ευθύνεται για το μελάνωμα της επιδερμίδας στον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει πως μελλοντικά, οι σαύρες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην έρευνα κατά του μελανώματος στον άνθρωπο.

Ακόμα και στο κοινό ηλιοτρόπιο, και σε μια σαύρα που βρίσκουμε εύκολα στα pet shop, συνεχίζουμε να ανακαλύπτουμε γονίδια και ουσίες που μπορούν να μας ωφελήσουν. Η προστασία της βιοποικιλότητας δεν γίνεται με σκοπό να σωθεί ο πλανήτης, οι μαζικές εξαφανίσεις ειδών γίνονταν και θα συνεχίσουν να γίνονται με ή χωρίς εμάς, αυτό που τελικά προστατεύουμε είναι το ανθρώπινο είδος.