Πόσο δυνατός είναι ο δεσμός μητέρας και κόρης;

“Αυτός που έχει ξεπεράσει τους φόβους του θα είναι πραγματικά ελεύθερος“. – Αριστοτέλης

Η αυθεντικότητα είναι ένα βασικό αναπτυξιακό επίτευγμα, που από την αρχαιότητα θεωρούνταν αρετή και δείκτης της καλοζωισμένης, “ευδαιμονικής” ζωής, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Ιδιαίτερα από τα μέσα του περασμένου αιώνα, οι δυτικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, κυρίως εκείνες που βασίζονται στην ψυχαναλυτική σκέψη, έχουν αναδείξει τον κεντρικό ρόλο της αυθεντικότητας για την ικανοποίηση στις σχέσεις, στην εργασία, στη σχέση με τον εαυτό μας ως απαραίτητη προϋπόθεση μιας ουσιαστικής, δεσμευμένης ύπαρξης.

Χωρίς αυθεντικότητα, νιώθουμε αποκομμένοι από τον αληθινό μας εαυτό (ή τους εαυτούς μας για όσους από εμάς έχουν πολλαπλές πλευρές του ποιοι πραγματικά είμαστε), χαμένοι στην αμφιβολία και αμφισβητώντας τις ίδιες μας τις πράξεις. Αυτή η “κακή πίστη” στον εαυτό μας συνδέεται με μια κακή αίσθηση του εαυτού, έλλειψη ολοκλήρωσης και ευαισθησία στην κατάθλιψη, το άγχος, τις δυσκολίες στις σχέσεις και την υπαρξιακή πάλη.

Γιατί είναι σημαντική η αυθεντικότητα του χαρακτήρα στον πολιτισμό;

Η έρευνα υποστηρίζει τη διαισθητική και φιλοσοφική αναγνώριση του κρίσιμου ρόλου της αυθεντικότητας στην ανθρώπινη ευτυχία και τον πόνο. Για παράδειγμα, η αυθεντικότητα αποδείχθηκε ότι αποτελεί σημαντικό προγνωστικό παράγοντα της ψυχικής υγείας (Grijak, 2017): η μη αυθεντικότητα συσχετίστηκε με υψηλότερα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης και η αυθεντικότητα με την ψυχική υγεία και την ψυχολογική ευημερία.

Ομοίως, η αυθεντικότητα αμβλύνει τις επιπτώσεις των στρεσογόνων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της μοναξιάς, της κατάχρησης αλκοόλ, των σωματικών συμπτωμάτων και της κατάθλιψης και του άγχους (Bryan, Baker & Tou, 2015). Τέλος, μια μελέτη σε καρκινοπαθείς διαπίστωσε ότι η μεγαλύτερη αυθεντικότητα συνδέεται με μειωμένο άγχος για το θάνατο (Nazari et al., 2021).

Δεδομένου ότι η αυθεντικότητα αποτελεί τον πυρήνα της ανάπτυξης, η καλλιέργεια της αίσθησης του “αληθινού” έναντι του “ψεύτικου” εαυτού (Winnicott, 1960) αποτελεί κλειδί. Αναφερόμενοι στο περιοδικό Psychoanalytic Psychology, οι ερευνητές Goldner και οι συνεργάτες τους εστίασαν στη σχέση μητέρας-κόρης στην ανάπτυξη της αυθεντικότητας των νεαρών γυναικών. Εξέτασαν την επίδραση της μητρικής “γονικοποίησης” και της επακόλουθης “αυτό σιωπήσεως” των θυγατέρων στην αίσθηση της αυθεντικότητάς τους.

Ιδιαίτερα σε προβληματικά σπίτια, η γονεοποίηση είναι μια διαδικασία κατά την οποία οι γονείς αδυνατούν να διατηρήσουν τους σωστούς ρόλους και τα όρια με τα παιδιά- αναζητούν συναισθηματική και υλική υποστήριξη από τα παιδιά τους αντί να βασίζονται στους δικούς τους πόρους και της κοινότητας. Προηγούμενες εργασίες έχουν δείξει ότι η γονεοποίηση των παιδιών συνδέεται με χειρότερη ψυχική υγεία και λειτουργία των σχέσεων όταν αυτά είναι ενήλικες.

Τα παιδιά αυτά συχνά αισθάνονται ικανοποίηση, υπερήφανα αυτόνομα, τόσο ιδιαίτερα όσο και ενοχλημένα αν γνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να έχουν χάσει αναπτυξιακές ευκαιρίες που είναι διαθέσιμες σε άλλους. Επιπλέον, τα parentified παιδιά συχνά αντιμετωπίζουν την κατάσταση με “αυτό σιωπήσεις”, κρατώντας τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για τον εαυτό τους μπροστά στους φροντιστές που ανταποκρίνονται ανεπαρκώς στις επιθυμίες και τις ανάγκες τους.

Πώς ορίζεται η γονεοποίηση στη σχέση μητέρας-κόρης;

Για να ερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο η γονεοποίηση και η αυτό σιώπηση επηρεάζουν την αυθεντικότητα στις σχέσεις μητέρας-κόρης, η Goldner και οι συνεργάτες της εξέτασαν πάνω από 200 έφηβα κορίτσια, μέσης ηλικίας 15 ετών. Οι έφηβες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν:

• Γονεοποίηση (Parentification Questionnaire), μέσω της απάντησης σε δηλώσεις όπως “Βοηθάω πολύ τα αδέλφια μου με τα μαθήματά τους”, “Συχνά νιώθω περισσότερο ενήλικας παρά παιδί στην οικογένειά μου”.
• Αποχωρισμός-απομονωτισμός (Separation-Individuation Test of Adolescence), το οποίο εξετάζει πόσο άγχος και στεναχώρια συνδέονται με την απώλεια σύνδεσης με άλλους και τους φόβους ότι θα χαθούν ή θα “καταβροχθίσουν” οι άλλοι.
• Αληθινός vs. ψεύτικος εαυτός (True/False-Self Questionnaire), που εξετάζει σε ποιο βαθμό οι συμμετέχοντες κρύβουν αυτό που πιστεύουν ότι είναι οι ίδιοι προκειμένου να προσαρμοστούν στους άλλους, στην προκειμένη περίπτωση στη μητέρα (π.χ. “Φοβάμαι ότι δεν θα τους αρέσει ή δεν θα καταλάβουν τον “πραγματικό μου εαυτό””, “Συμπεριφέρομαι έτσι για να τους ευχαριστήσω”).
• Αυθεντικότητα (Κλίμακα Αυθεντικότητας), που εξετάζει τρεις πτυχές, συμπεριλαμβανομένης της αυτο-αποξένωσης, της αποδοχής εξωτερικών επιρροών και της αυθεντικής ζωής.
• Αποσιώπηση του εαυτού (Silencing the Self Scale), εξετάζοντας τέσσερις παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων της αποσιώπησης του εαυτού, της εξωτερικευμένης αυτοαντίληψης (εστίαση στο τι σκέφτονται οι άλλοι), της φροντίδας ως αυτοθυσία (που σχετίζεται με την καταναγκαστική φροντίδα) και του διχασμένου εαυτού (η αίσθηση ότι δύο ή περισσότερα μέρη του εαυτού μας βρίσκονται σε σύγκρουση, για παράδειγμα ασυμφωνία μεταξύ της φροντίδας των άλλων έναντι της τήρησης των δικών μας αναγκών και επιθυμιών).

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η μεγαλύτερη γονιμοποίηση προέβλεπε αυξημένη αυτοσυγκράτηση. Επιπλέον, ο αντίκτυπος της γονιμοποίησης στην αυτο-σιώπηση ενισχύθηκε από τη μεγαλύτερη ατομική δυσφορία του χωρισμού, πιθανώς επειδή η σιωπή για τις πραγματικές ανάγκες θα κρατούσε τη σχέση ενωμένη, αποτρέποντας τη σύγκρουση. Η δυσκολία με τον διαχωρισμό-ατομίκευση από τις μητέρες συσχετίστηκε με μειωμένη αυθεντικότητα και αυξημένη συμπεριφορά ψευδούς εαυτού των θυγατέρων σε σχέση με τις μητέρες.

Συνολικά, η αποσιώπηση του εαυτού ήταν ο μοναδικός προγνωστικός παράγοντας μειωμένης αυθεντικότητας, αναδεικνύοντας τον κρίσιμο ρόλο της σχέσης του ατόμου με τον εαυτό του και της ικανότητας για υγιή αυτοδιάλογο, όπως αντιπροσωπεύεται από το άνοιγμα στα δικά του έγκυρα συναισθήματα, σκέψεις, επιθυμίες, ανάγκες και προσδοκίες.

Πόσο σημαντικό είναι να αναγνωρίσετε τον αντίκτυπο της γονικής μέριμνας;

Τελικά, τα παιδιά που έχουν γονεοποιηθεί τείνουν να αναπτύσσουν αυτοκριτικούς εσωτερικούς διαλόγους, δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν ή να εκφράσουν τις δικές τους ανάγκες ή επιθυμίες και δεν είναι σε θέση να ακούσουν τη φωνή του “εσωτερικού τους παιδιού” – ή να ανταποκριθούν σε αυτό το παιδί με υγιή αυτογονική συμπεριφορά.

Χωρίς την ικανότητα αναγνώρισης και επιδίωξης των δικών τους αναγκών και με τη διαπροσωπική στρατηγική της προτίμησης των αναγκών των άλλων, τα παιδιά που έχουν γονεοποιηθεί υποφέρουν από μειωμένη ικανοποίηση από τη ζωή, μειωμένη ψυχική υγεία και μειωμένη αυθεντικότητα. Δεν είναι σαφές αν τα ευρήματα ισχύουν και με άλλες γονικές σχέσεις, αν και φαίνεται πιθανό ότι παράγοντες όπως η γονεοποίηση και η αυτο-αποσιώπηση επηρεάζουν γενικά την αυθεντικότητα τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά.

Η έρευνα έχει σημαντικές συνέπειες για τη γονική μέριμνα, την οικογενειακή και ατομική θεραπεία και την προσωπική ανάπτυξη γενικότερα. Η αναγνώριση της επίδρασης της γονεοποίησης τόσο για τους εφήβους όσο και για τους ενήλικες είναι απαραίτητη για τη θεραπευτική ανάπτυξη. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα προβλήματα με την εμπλοκή οδηγούν σε υπερβολική αυτοθυσία, συμπεριλαμβανομένης της τάσης να χρησιμοποιούνται στρατηγικές ψεύτικου εαυτού στις σχέσεις, είναι ένα χρήσιμο πρώτο βήμα.

Είναι σαφές ότι το να σταματήσει η αποσιώπηση του εαυτού μας από τον εαυτό μας είναι ζωτικής σημασίας. Η πλήρης ακρόαση του εαυτού μας είναι μια δεξιότητα που θεμελιώνει ισχυρή αυτογνωσία, προάγει την αυθεντικότητα και επιδιορθώνει τις εσωτερικές διαιρέσεις για να επιτύχουμε μεγαλύτερη λειτουργία και ικανοποίηση σε πολλούς διαφορετικούς τομείς.