Ψυχεδελική θεραπεία: Μπορεί να βοηθήσει άτομα με ψυχικές ασθένειες;

Εδώ και πάνω από μια δεκαετία, οι μελέτες έχουν δείξει όλο και περισσότερο ότι ορισμένα ναρκωτικά που κάποτε θεωρούνταν επικίνδυνα μπορεί στην πραγματικότητα να έχουν θεραπευτικά οφέλη – και η ψυχεδελική θεραπεία μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ορισμένους τύπους κατάθλιψης, άγχους, εθισμού και μετατραυματικού στρες.

Αυτές οι ουσίες, που θεωρούνται ευρέως ως ψυχεδελικά ναρκωτικά, περιλαμβάνουν τη διαιθυλαμίδη του λυσεργικού οξέος (LSD), την ψιλοκυβίνη (την ψυχοδραστική ένωση στα “μαγικά” μανιτάρια) και την 3,4-μεθυλενοδιοξυμεθαμφεταμίνη (MDMA). Και τα τρία αυτά είναι ναρκωτικά του Πίνακα Ι στις ΗΠΑ, που είναι η πιο περιοριστική ταξινόμηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για τα ναρκωτικά, υποδεικνύοντας ότι έχουν μεγάλη πιθανότητα κατάχρησης και καμία αποδεκτή ιατρική χρήση. Αυτός ο χαρακτηρισμός όχι μόνο καθιστά αυτά τα ναρκωτικά παράνομα σε ομοσπονδιακό επίπεδο, αλλά ιστορικά έχει επίσης περιορίσει την έρευνα που μπορούν να κάνουν οι ειδικοί με αυτά.

Τώρα όμως η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αποφάσισε να βιώσει κάτι σαν “ψυχεδελική αναγέννηση”. Και οι έρευνες συνεχίζουν να δείχνουν ότι, όταν χρησιμοποιούνται σε ελεγχόμενα θεραπευτικά πλαίσια, οι ουσίες αυτές μπορούν να έχουν βαθιά οφέλη για την ψυχική υγεία.

Πώς μοιάζει στην πραγματικότητα η ψυχεδελική θεραπεία;

“Είχαμε επιτυχία στο να αποδείξουμε ότι τα ψυχεδελικά αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα την κατάθλιψη, καθώς και την ψυχική δυσφορία που σχετίζεται με απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, εθισμούς και πολλά άλλα”, αναφέρει ο Alan Davis, Ph.D., επίκουρος βοηθός καθηγητής ψυχιατρικής και επιστημών συμπεριφοράς στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.

Σε μια μελέτη του Dr. Davis και των συνεργατών του, που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2020 στο JAMA Psychiatry, 24 συμμετέχοντες με κατάθλιψη έλαβαν τυχαία θεραπεία με ψυλοκυβίνη αμέσως ή μετά από αναμονή οκτώ εβδομάδων. Διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που υποβλήθηκαν στη θεραπεία είχαν σημαντικά βελτιωμένα συμπτώματα κατάθλιψης σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που εξακολουθούσαν να περιμένουν. Και συνολικά, αφού όλοι είχαν λάβει τη θεραπεία, το 71% των συμμετεχόντων (17 άτομα) είχαν ύφεση της κατάθλιψης τέσσερις εβδομάδες μετά τη θεραπεία τους.

Πρόκειται για μια ενθαρρυντική, αλλά σχετικά μικρή μελέτη . Ωστόσο, οι συμμετέχοντες δεν πήραν απλώς μια κάψουλα και η κατάθλιψή τους να εξαφανίστηκε στον αέρα. Η μελέτη αυτή σκιαγράφησε ένα μοντέλο για μια ψυχεδελικά υποβοηθούμενη θεραπευτική προσέγγιση, η οποία απαιτεί ένα δομημένο και εποπτευόμενο περιβάλλον με καλά εκπαιδευμένους παρόχους.

Σε αυτή τη μελέτη, όπως και σε παρόμοιες προηγούμενες μελέτες, ένας συμμετέχων έπρεπε πρώτα να έχει οκτώ ώρες προπαρασκευαστικών συναντήσεων με δύο εκπαιδευμένους συντονιστές. Στη συνέχεια, ο συμμετέχων υποβλήθηκε σε δύο συνεδρίες διάρκειας μιας ημέρας με χορήγηση ψιλοκυβίνης με διαφορά περίπου μιάμισης εβδομάδας. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών, οι διαμεσολαβητές είναι διαθέσιμοι για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του συμμετέχοντα- ο συμμετέχων ξαπλώνει σε έναν καναπέ με ακουστικά και ακούει μουσική. Μετά τις συνεδρίες, ο συμμετέχων έχει άλλες δύο έως τρεις ώρες επακόλουθων συναντήσεων με τους διαμεσολαβητές.

Ο ασθενής έλαβε συνολικά 11 ώρες υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας παράλληλα με τη φαρμακευτική αγωγή για να κατανοήσει την εμπειρία και να προχωρήσει στη ζωή του. Και ολόκληρη η διαδικασία θεραπείας διήρκεσε περίπου οκτώ εβδομάδες. Το πρωτόκολλο αυτό είναι παρόμοιο, αλλά όχι εντελώς πανομοιότυπο, με αυτό άλλων μελετών ψυχεδελικής θεραπείας. Αλλά αυτό που έχουν όλες κοινό είναι η εκτεταμένη πρόσβαση σε υποστήριξη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εμπειρία των ναρκωτικών.

Πώς λειτουργεί η ψυχεδελική θεραπεία;

Τα διαθέσιμα σήμερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως η φλουοξετίνη και η ντουλοξετίνη, επηρεάζουν την ποσότητα των νευροδιαβιβαστών που κυκλοφορούν στον εγκέφαλο, όπως η σεροτονίνη. Για πολλούς ανθρώπους, τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του άγχους και άλλων προβλημάτων ψυχικής υγείας, ιδίως όταν χρησιμοποιούνται παράλληλα με τη θεραπεία. Αλλά αυτά τα φάρμακα συχνά πρέπει να λαμβάνονται για χρόνια ή ακόμη και για ολόκληρη τη ζωή ενός ατόμου και μπορεί να συνοδεύονται από σοβαρές παρενέργειες, όπως προβλήματα ύπνου, διέγερση, απώλεια όρεξης, μειωμένη επιθυμία για σεξ.

Η ψυχεδελική θεραπεία φαίνεται να είναι αποτελεσματική μακροπρόθεσμα μετά από μερικές σύντομες, έντονες εβδομάδες έως μήνες, με τα θεραπευτικά αποτελέσματα να αρχίζουν μετά από μία μόνο συνεδρία. Αυτά τα φάρμακα μπορεί επίσης να προκαλέσουν παρενέργειες, όπως ναυτία, υπνηλία, αυξημένο καρδιακό ρυθμό και παραισθήσεις (ανάλογα με την ουσία). Αλλά όταν τα φάρμακα χρησιμοποιούνται με αυτόν τον βραχυπρόθεσμο τρόπο, αυτές οι παρενέργειες εμφανίζονται γενικά κατά τη διάρκεια ή λίγο μετά την εμπειρία του φαρμάκου, και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο η επίβλεψη και η υποστήριξη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι τόσο σημαντική.

Όπως και τα αντικαταθλιπτικά, τα ψυχεδελικά έχουν επιδράσεις σε συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές, συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης. Όμως οι ειδικοί πιστεύουν ότι η αποτελεσματικότητα των ψυχεδελικών οφείλεται επίσης στην ικανότητά τους να αναδιαμορφώνουν τη νευρική μας αρχιτεκτονική. Για παράδειγμα, μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν ότι, με την πάροδο του χρόνου, οι νευρώνες στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου ατροφούν σε άτομα με κατάθλιψη. Αλλά η ελεγχόμενη χρήση ψυχεδελικών στην πραγματικότητα το αλλάζει αυτό. Τα ψυχεδελικά μπορούν να διεγείρουν την ανάπτυξη νέων νευρώνων καθώς και νέων συνδέσεων μεταξύ τους, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία της κατάθλιψης, του μετατραυματικού στρες και άλλων προβλημάτων.

Οι παραισθησιογόνες ουσίες έχουν επίσης την ικανότητα να επαναφέρουν το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας  μας αμέσως και για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας (DMN) είναι ένα δίκτυο συνδεδεμένων τμημάτων του εγκεφάλου που είναι ενεργά όταν δεν σκέφτεστε συγκεκριμένα ή δεν εργάζεστε πάνω σε κάτι, όπως όταν ονειροπολείτε. Το DMN θεωρείται παραδοσιακά ως ένα δίκτυο περιοχών του εγκεφάλου των συμμετεχόντων που είναι πιο ενεργές μεταξύ των εργασιών μιας μελέτης απεικόνισης του εγκεφάλου. Αλλά ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να σχετίζεται με τις αυτοαναφορικές σκέψεις, τη συνείδηση, ακόμη και με τη φροϋδική έννοια του Εγώ. Η αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του DMN φαίνεται να βοηθά μακροπρόθεσμα στην κατάθλιψη, ιδιαίτερα στην κατάθλιψη που δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στις κλασικές θεραπείες που συνήθως δίνουμε.

Αυτές οι βιολογικές αλλαγές πιθανότατα αντανακλούν τις ψυχολογικές -και μερικές φορές πνευματικές- αλλαγές που μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια της ψυχεδελικής εμπειρίας. Όταν οι άνθρωποι παίρνουν ψυχεδελικά, συχνά έχουν πνευματικές εμπειρίες και μια νέα επίγνωση των συναισθημάτων, των σχέσεων και της καριέρας τους, και αυτός ο συνδυασμός φαίνεται να φέρνει τα περισσότερα αποτελέσματα. Με αυτόν τον τρόπο, η ψυχεδελική θεραπεία μπορεί να προσφέρει σε κάποιον την ευκαιρία να βιώσει μια ριζικά διαφορετική προοπτική για τη ζωή του, η οποία μπορεί να τον βοηθήσει να συνειδητοποιήσει σημαντικές πτυχές του περιβάλλοντος, των σχέσεων ή των μοτίβων σκέψης του που μπορεί να συμβάλλουν στην κατάθλιψή του, για παράδειγμα.

Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε ότι δεν είναι μόνο τα ναρκωτικά που είναι πιθανό να είναι χρήσιμα- οι συνεδρίες παρακολούθησης με διευκολυντές είναι επίσης σημαντικές, ώστε οι ασθενείς να μπορούν να “ενσωματώσουν” την εμπειρία τους και να αντλήσουν παραγωγικό νόημα από όσα εξερεύνησαν ενώ βρίσκονταν στην ψυχεδελική τους κατάσταση. Τελικά, η ψυχεδελικά υποβοηθούμενη θεραπεία μπορεί μια μέρα να αποτελέσει μια εναλλακτική θεραπευτική επιλογή για ορισμένες καταστάσεις ψυχικής υγείας, ιδίως για άτομα που δεν βρίσκουν ότι τα παραδοσιακά αντικαταθλιπτικά ή άλλες θεραπευτικές επιλογές είναι κατάλληλες γι’ αυτούς.

Ποια ναρκωτικά χρησιμοποιούνται στην ψυχεδελική θεραπεία και γιατί;

• MDMA

Το MDMA, που στην καθομιλουμένη αναφέρεται ως έκσταση ή molly, έγινε δημοφιλές στην κουλτούρα του rave και της ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής των δεκαετιών του 1980 και 1990. Πρόκειται για ένα ψυχοδραστικό ναρκωτικό που προέρχεται από το έλαιο safrole, ένα αιθέριο έλαιο που προέρχεται από το δέντρο sassafras, ένα αρωματικό δέντρο που ενδημεί στη Βόρεια Αμερική.

Οι χαρακτηριστικές επιδράσεις του ναρκωτικού είναι συναισθήματα σύνδεσης, εγγύτητας, ζεστασιάς και ενσυναίσθησης, τα οποία τείνουν να διαρκούν τρεις έως έξι ώρες. Έχει επιδράσεις στη σεροτονίνη καθώς και στην ορμόνη ωκυτοκίνη, η οποία συχνά συνδέεται με τη δημιουργία κοινωνικών δεσμών. Το MDMA μπορεί επίσης να προκαλέσει αυξημένο καρδιακό ρυθμό, σφίξιμο των σαγονιών, εφίδρωση, ανησυχία και (σε σπάνιες περιπτώσεις) απειλητική για τη ζωή αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.

Σε μια μελέτη του 2020 , οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι ασθενείς με σύνδρομο μετατραυματικού στρες που είχαν προηγουμένως λάβει δύο ή τρεις μικρές δόσεις MDMA και ψυχοθεραπεία είχαν σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων τους. Και οι βελτιώσεις αυτές διήρκεσαν για τουλάχιστον ένα έτος μετά τη θεραπεία τους.

Μεγάλο μέρος των ερευνών που εξετάζουν τις θεραπευτικές δυνατότητες της ψυχοθεραπείας με τη βοήθεια του MDMA προέρχεται από την Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS), μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1986. Η MAPS διεξάγει επί του παρόντος την πρώτη δοκιμή φάσης 3 για τη χρήση ψυχοθεραπείας με τη βοήθεια MDMA σε ασθενείς με μετατραυματικό στρες. Και το πρωτόκολλο της οργάνωσης έλαβε τον χαρακτηρισμό “πρωτοποριακή θεραπεία” από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) το 2017, πράγμα που σημαίνει ότι η θεραπεία θα προωθηθεί γρήγορα προς έγκριση και ο FDA θα καθοδηγήσει την MAPS για να τις εγκρίνει.

• Ψιλοκυβίνη

Τα παραισθησιογόνα “μαγικά” μανιτάρια έχουν μια αρχαία ιστορία. Ακόμη και καλλιτέχνες της λίθινης εποχής στην Αφρική και την Ευρώπη, προκολομβιανοί γλύπτες σε όλη τη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Αμερική και αρχαίοι πληθυσμοί της ερήμου Σαχάρα απεικόνιζαν στην τέχνη τους αυτό που οι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι μανιτάρια.

Σήμερα, η ψιλοκυβίνη, η χημική ένωση που προέρχεται από ορισμένα αποξηραμένα ή φρέσκα παραισθησιογόνα μανιτάρια, βρίσκεται στο επίκεντρο της ψυχεδελικής αναγέννησης της επιστημονικής κοινότητας. Και τον περασμένο Νοέμβριο, το Όρεγκον έγινε η πρώτη πολιτεία που κια αποποινικοποίησε την ψιλοκυβίνη και τη νομιμοποίησε για θεραπευτική χρήση.

Σε πρόσφατες ερευνητικές μελέτες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η θεραπεία με ψιλοκυβίνη μπορεί να είναι χρήσιμη για άτομα με κατάθλιψη, καθώς και για κατάθλιψη και άγχος στο τέλος της ζωής. Και τα τελευταία χρόνια, ο FDA έδωσε σε δύο προγράμματα θεραπείας με ψυλοκυβίνη το καθεστώς της πρωτοποριακής θεραπείας.

Οι επιδράσεις της ψιλοκυβίνης διαρκούν συνήθως περίπου τέσσερις έως επτά ώρες. Το φάρμακο μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στη διάθεση και οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις, καθώς και ναυτία, εμετό, υπνηλία και πονοκεφάλους.

• LSD

Το LSD, που συντέθηκε για πρώτη φορά από τον Ελβετό χημικό Albert Hoffmann το 1938, είναι μια ισχυρή συνθετική χημική ουσία που αλλάζει τη διάθεση. Δημιουργείται από το λυσεργικό οξύ που βρίσκεται στην ερυσιβώδη, η οποία είναι ένας μύκητας που μολύνει τη σίκαλη. (Και, ναι, η CIA διερεύνησε το LSD ως πιθανό ψυχολογικό όπλο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου).

Οι ερευνητές εξέταζαν τις δυνατότητες του LSD να βοηθήσει άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας από τη δεκαετία του 1950, αλλά οι μελέτες αυτές σταμάτησαν όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απαγόρευσε το LSD. Πιο πρόσφατες έρευνες που εξέτασαν τη θεραπεία με LSD διαπίστωσαν ότι μπορεί να είναι χρήσιμο για άτομα που αντιμετωπίζουν τον αλκοολισμό και το άγχος στο τέλος της ζωής τους σε μικρές μελέτες.

Μια εμπειρία LSD μπορεί να διαρκέσει από 6 έως 12 ώρες και προκαλεί αλλαγές στη διάθεση και τη σκέψη καθώς και αλλαγές στην αισθητηριακή αντίληψη. Μπορεί επίσης να προκαλέσει αυξημένο καρδιακό ρυθμό, ένταση των μυών και των σαγονιών και ναυτία.

Αν και μπορεί να φαίνεται ότι η ψυχεδελική θεραπεία είναι μια νέα εφεύρεση, η ψυχεδελική αναγέννηση είναι στην πραγματικότητα μια επιστροφή σε έρευνες δεκαετιών -και ακόμη και σε παλαιότερες παραδοσιακές πνευματικές πρακτικές. Με τη συνεχή έρευνα και μερικές κλινικές δοκιμές φάσης 3 στα σκαριά, αυτό το είδος θεραπείας μπορεί σύντομα να είναι τελικά διαθέσιμο σε περισσότερους ανθρώπους και να λάβει την επιστημονική αναγνώριση που του αξίζει.