Σχολική άρνηση: Τι είναι και πώς να την αντιμετωπίσετε;

Η σχολική άρνηση είναι ένα πρόβλημα που προκαλεί άγχος στους νέους, τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους διευθυντές των σχολείων. Αν και η φράση “σχολική άρνηση” μπορεί να δημιουργεί εικόνες ενός παιδιού που επιδίδεται σε αρνητικές συμπεριφορές για να αποφύγει το σχολείο, η σχολική άρνηση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που συνδέεται με άγχος ή/και κατάθλιψη. Μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που περιλαμβάνουν αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική, συναισθηματική και εκπαιδευτική ανάπτυξη των παιδιών.

Η σχολική άρνηση επηρεάζει επίσης αρνητικά τις οικογενειακές σχέσεις. Για τα μικρότερα παιδιά, συχνά παρουσιάζεται ως ξεσπάσματα θυμού και μπορεί να περιλαμβάνει σωματική επιθετικότητα. Κατά την εφηβεία, η σχολική άρνηση μπορεί να παρουσιαστεί ως εσωστρέφεια, συμπτώματα πανικού, ακόμη και σκέψεις αυτοτραυματισμού.

Και στις δύο περιπτώσεις, μπορεί να επηρεάσει την οικογενειακή επικοινωνία, να προκαλέσει έντονα συναισθήματα μεταξύ γονέων και παιδιών και να δυσκολέψει τόσο τα παιδιά όσο και τους γονείς να ασχοληθούν με τις συνήθεις καθημερινές τους συνήθειες.

Οι έρευνες δείχνουν ότι περίπου 1 έως 5% των παιδιών σχολικής ηλικίας βιώνουν άρνηση σχολείου. Αν και η σχολική άρνηση μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, είναι πιο συχνή μεταξύ των ηλικιών 5 και 6 ετών όπως και μεταξύ των ηλικιών 10 και 11 ετών.

Γι΄αυτό , η School Avoidance Alliance, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση αφιερωμένη στο να βοηθήσει τους νέους να ξεπεράσουν την άρνηση στο σχολείο, σημειώνει ότι το 5 έως 28% των νέων θα βιώσουν άρνηση στο σχολείο κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Τι είναι η σχολική άρνηση;

Η άρνηση του σχολείου δεν περιλαμβάνει μια κρυφή κοπάνα από το σχολείο και ψέματα για τις απουσίες. Παρόλο που τα ξεσπάσματα, η άρνηση να μπουν ή να βγουν από το αυτοκίνητο και το κλείδωμα των θυρών για να αποφύγουν να βγουν από το σπίτι μπορεί να μοιάζουν με πρόβλημα συμπεριφοράς στον γονέα που προσπαθεί απεγνωσμένα να πάει το παιδί στο σχολείο, αυτές οι συμπεριφορές είναι επιφανειακές αναπαραστάσεις καταστάσεων ψυχικής υγείας που απαιτούν θεραπεία και υποστήριξη. Η δωροδοκία, ο εξαναγκασμός ή/και η ντροπή του παιδιού σας δεν θα αποδώσει και μπορεί απλώς να επιδεινώσει το πρόβλημα.

Η σχολική άρνηση μπορεί να περιλαμβάνει τους ακόλουθους παράγοντες:

• Σοβαρή συναισθηματική δυσφορία σχετικά με τη φοίτηση στο σχολείο
• Τα παιδιά συχνά πείθουν τους γονείς να τα αφήσουν να μείνουν στο σπίτι
• Το παιδί συνήθως προτιμά να μένει στο σπίτι επειδή το θεωρεί ότι εκεί του προσφέρεται ασφάλεια και προστασία
• Το παιδί γενικά συμμορφώνεται με τις σχολικές εργασίες στο σπίτι, ελλείψει μαθησιακών δυσκολιών

Πώς εξελίσσεται η σχολική άρνηση;

Η σχολική άρνηση συχνά αναπτύσσεται σταδιακά. Τα παιδιά μπορεί στην αρχή να παρακαλούν τους γονείς να μείνουν στο σπίτι μια στο τόσο, αλλά με την πάροδο του χρόνου αυξάνουν αυτά τα αιτήματα. Η σχολική άρνηση τείνει επίσης να εκδηλώνεται μετά από διακοπές στο σπίτι (καλοκαιρινές διακοπές, χειμερινές διακοπές), μετά από παρατεταμένες ασθένειες και σε περιόδους αυξημένου στρες (ακαδημαϊκό, κοινωνικό, οικογενειακό).

Είναι σοβαρή η σχολική άρνηση;

Η σχολική άρνηση δεν αποτελεί διάγνωση, αλλά είναι καλύτερο να αντιμετωπίζεται σε συνεργασία με το σχολείο και έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας με εμπειρία στη θεραπεία αυτού του ζητήματος. Είναι σημαντικό να μην “κανονικοποιηθεί” η σχολική άρνηση στο μυαλό του παιδιού σας. Γι’ αυτό, αναζητήστε βοήθεια το συντομότερο δυνατό.

Με ποιες  καταστάσεις ψυχικής υγείας μπορεί να σχετίζεται η σχολική άρνηση;

• Κοινωνικό άγχος: Τα παιδιά με κοινωνικό άγχος ασχολούνται με το να ελέγχονται τόσο από τους συνομηλίκους όσο και από τους ενήλικες, ανησυχούν μήπως κριθούν και φοβούνται τη δημόσια ομιλία. Αυτό το είδος άγχους επικαλύπτεται τόσο με το άγχος απόδοσης όσο και με το άγχος πρόβλεψης
• Άγχος αποχωρισμού: Τα παιδιά με άγχος αποχωρισμού βιώνουν υπερβολικό άγχος για την απομάκρυνση από τους γονείς τους και μπορεί να παλεύουν με συντριπτικές ενοχλητικές σκέψεις για βλάβη ή θάνατο που θα συμβεί στους φροντιστές τους κατά τη διάρκεια του αποχωρισμού. Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια μεταβατικών περιόδων (από το δημοτικό στο γυμνάσιο ή από το γυμνάσιο στο λύκειο)
• Γενικευμένο άγχος: Τα παιδιά με γενικευμένο άγχος βιώνουν υπερβολική ανησυχία για έναν αριθμό γεγονότων και δραστηριοτήτων
• Διαταραχή πανικού: Τα παιδιά με διαταραχή πανικού βιώνουν απροσδόκητες και επαναλαμβανόμενες περιόδους έντονου φόβου ή δυσφορίας, μαζί με σωματικά συμπτώματα (ταχυκαρδία, δυσκολία στην αναπνοή, ζάλη)
• Κατάθλιψη: Τα παιδιά με καταθλιπτικές διαταραχές βιώνουν ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων που περιλαμβάνουν καταθλιπτική διάθεση, αισθήματα απελπισίας, αλλαγές στον ύπνο και την όρεξη και αποφυγή κοινωνικών και άλλων δραστηριοτήτων. Μπορεί να δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις συνήθεις καθημερινές τους δραστηριότητες

Ποια είναι τα συμπτώματα της σχολικής άρνησης;

Ενώ πράγματα όπως τα παρατεταμένα ξεσπάσματα και η άρνηση να μπει στο αυτοκίνητο είναι αρκετά προφανή, άλλα συμπτώματα δεν είναι τόσο εύκολο να εντοπιστούν. Εάν παρατηρήσετε να αναπτύσσονται μοτίβα συμπεριφοράς γύρω από κάποιο από τα παρακάτω συμπτώματα, καλό είναι να ζητήσετε βοήθεια από έναν ψυχολόγο:

• Συχνοί στομαχόπονοι και πονοκέφαλοι
• Απομάκρυνση από τους συνομηλίκους, τις κοινωνικές δραστηριότητες και άλλες δραστηριότητες μετά το σχολείο
• Τακτικά τηλεφωνήματα στο σπίτι λόγω ανεξήγητης ασθένειας
• Συχνό αίσθημα αδιαθεσίας τις ημέρες που περιλαμβάνουν τεστ, παρουσιάσεις στην τάξη ή άλλες εργασίες με υψηλό διακύβευμα
• Δυσκολία στο να σηκωθεί από το κρεβάτι το πρωί
• Πονοκέφαλοι και άλλα σωματικά ενοχλήματα τείνουν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της διαδρομής προς το σχολείο ή στη στάση του λεωφορείου
• Συμμορφωμένο με τις σχολικές εργασίες στο σπίτι και πρόθυμο να ολοκληρώσει τις εργασίες στο οικιακό περιβάλλον
• Δυσκολεύετε να κινητοποιηθεί και να ολοκληρώσει τις εργασίες του το πρωί

Πώς να βοηθήσετε το παιδί σας να ξεπεράσει την άρνηση του σχολείου;

Δεδομένου ότι η σχολική άρνηση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα, δεν υπάρχει απλή λύση σε αυτό. Χρειάζεται μια πολύπλευρη προσέγγιση που περιλαμβάνει μια θεραπευτική ομάδα για την παροχή της απαραίτητης υποστήριξης και των πόρων για την αντιμετώπιση των υποκείμενων προβλημάτων.

1. Ξεκινήστε με μια αξιολόγηση των αναγκών

Ο καλύτερος τρόπος για να βρεθούν οι υποκείμενες ανάγκες είναι να ζητήσετε τη συμβολή ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μπορεί να χρειαστείτε μια πλήρη ψυχολογική αξιολόγηση, ιδίως στην περίπτωση μαθησιακών δυσκολιών, αλλά ένας σχολικός κοινωνικός λειτουργός ή ένας ιδιώτης ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει στην αξιολόγηση των κοινωνικών και συναισθηματικών αναγκών του παιδιού σας για να προσδιορίσει το/τα εναύσματα της συμπεριφοράς. Αυτό πιθανότατα θα περιλαμβάνει ερωτηματολόγια της οικογένειας και των εκπαιδευτικών για να προσδιοριστεί πώς εκδηλώνεται η συμπεριφορά σε διάφορα πλαίσια και να βρεθούν τα μοτίβα.

2. Συγκεντρώστε την ομάδα

Είναι σημαντικό να συνεργαστείτε στενά με το σχολείο και να διατηρήσετε ανοιχτές τις γραμμές επικοινωνίας μεταξύ των ιδιωτικών πόρων και των σχολικών πόρων. Ο στόχος είναι να αυξήσετε το αίσθημα του παιδιού σας για ασφάλεια, σιγουριά και ένταξη στο σχολικό περιβάλλον. Για να επιτευχθεί αυτό, όλα τα μέλη της ομάδας πρέπει να συνεργαστούν.

3. Εξετάστε το ενδεχόμενο ενός σχεδίου 504

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα σχέδιο 504 που περιλαμβάνει συγκεκριμένες προσαρμογές για να βοηθήσει το παιδί να ευδοκιμήσει στο σχολικό περιβάλλον μπορεί να είναι επωφελές. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει παρατεταμένο χρόνο στα τεστ, προφορικές παρουσιάσεις σε μικρότερη ομάδα, συμμετοχή μέσω γραπτών απαντήσεων αντί για ομιλία μπροστά στην τάξη, συχνά διαλείμματα για τη ρύθμιση του άγχους και προνομιακές θέσεις.

4. Δημιουργήστε ένα σχέδιο επανένταξης

Ένα σχέδιο επανένταξης περιγράφει τι θα γίνει για να βοηθηθεί ο μαθητής να επανέλθει στην τάξη. Οι νεότεροι μαθητές μπορεί να επωφεληθούν από την έγκαιρη άφιξη για να βοηθήσουν τον καθηγητή να στήσει την αίθουσα ή από τη γνωριμία με έναν “βοηθό” που μπορεί να τους συντροφεύει καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

5. Δώστε προτεραιότητα στην υγιεινή του ύπνου

Ο κακός ύπνος μπορεί να πυροδοτήσει άγχος, αλλά το άγχος μπορεί επίσης να δυσκολέψει τον ύπνο. Βοηθήστε το παιδί σας να δημιουργήσει ένα σχέδιο υγιεινής του ύπνου που περιλαμβάνει στρατηγικές που λειτουργούν για το ίδιο. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει το κλείσιμο των συσκευών μια ώρα πριν τον ύπνο, ζεστό ντους/μπάνιο, χαμηλό φωτισμό, διάβασμα ή ζωγραφική και χαλαρή μουσική.

6. Εστιάστε στη ρουτίνα

Είναι καλύτερο να αποφεύγετε τον υπερβολικό προγραμματισμό των ήδη αγχωμένων παιδιών, αλλά η δημιουργία ενός προβλέψιμου οικιακού περιβάλλοντος βοηθά στον καθορισμό των προσδοκιών και στη μείωση του χάους. Εργαστείτε με το παιδί σας για να δημιουργήσετε μια ρουτίνα που να λειτουργεί για εκείνο.

Υπάρχει θεραπεία για την άρνηση του σχολείου;

Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, επομένως δεν υπάρχει μια μοναδική θεραπεία που να λειτουργεί για κάθε παιδί.

Οι παρακάτω θεραπείες μπορεί να είναι χρήσιμες για τα παιδιά που παλεύουν με τη σχολική άρνηση:

• Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αυτή η δομημένη θεραπεία βοηθά τα παιδιά να εντοπίσουν τα δυσπροσαρμοστικά μοτίβα σκέψης τους και να τα αντικαταστήσουν με υγιείς εναλλακτικές λύσεις. Περιλαμβάνει επίσης στρατηγικές για τη μείωση του στρες
• Ενσυνειδητότητα/μείωση του στρες: Αυτό εστιάζει στη βαθιά αναπνοή, την πρακτική της ενσυνειδητότητας, την καθοδηγούμενη απεικόνιση και άλλα εργαλεία για τη μείωση του στρες και την αύξηση της χαλάρωσης
• Συστημική απευαισθητοποίηση: Αυτή η προσέγγιση βοηθά τα παιδιά να επεξεργαστούν τα συναισθήματα που οδηγούν στην άρνηση χτίζοντας σταδιακά την επανένταξη. Ένα παιδί μπορεί να επιστρέψει για μια επίσκεψη στην τάξη, στη συνέχεια για μια ώρα, και σταδιακά αυξάνεται ο χρόνος
• Ομαδική θεραπεία: Πολλά παιδιά επωφελούνται από ομαδικά προγράμματα για να συνεργαστούν με άλλα παιδιά για να αναπτύξουν δεξιότητες αντιμετώπισης, κοινωνικές δεξιότητες και φιλίες
• Διαχείριση φαρμακευτικής αγωγής: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τη μείωση των συναισθημάτων άγχους. Αυτό απαιτεί αξιολόγηση από έναν ψυχίατρο

Η σχολική άρνηση μπορεί να μοιάζει με ένα συντριπτικό πρόβλημα που επηρεάζει ολόκληρη την οικογένεια και η θεραπεία απαιτεί χρόνο και υπομονή. Είναι λογικό να περιμένετε υποτροπές μετά από διακοπές και ασθένειες. Η αξιοποίηση της ομαδικής προσέγγισης βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν τις δεξιότητες αντιμετώπισης και να βρουν τις δικλείδες ασφαλείας τους στο σχολικό περιβάλλον, ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν το σχολείο και να επικεντρώνονται στη μάθηση.