Shopping therapy: “Θεραπεία” ή εθισμός;

Τι είναι το Shopping therapy;

Το Shopping therapy ορίζεται ως: “Η πράξη του να αγοράζετε πράγματα για τον εαυτό σας προκειμένου να νιώσετε καλύτερα όταν είστε λυπημένοι/δυστυχισμένοι”. Συχνά εμφανίζεται σε περιόδους κατάθλιψης ή άγχους και είναι συνήθως μια συνήθεια μικρής διάρκειας. Τα αντικείμενα που αγοράζονται κατά τη διάρκεια αυτών των αγορών (όπως ρούχα ή αξεσουάρ), αναφέρονται ως “αγορές παρηγοριάς“.

Τα ψώνια δεν υποκαθιστούν την πραγματική θεραπεία με εξειδικευμένο επαγγελματία, γι’ αυτό και το όνομά τους είναι αστείο, αφού δεν έχουν κανένα ιατρικό όφελος. Η φράση χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980 στην εφημερίδα Chicago Tribune την παραμονή των Χριστουγέννων του 1986: “Έχουμε γίνει ένα έθνος που μετρά τη ζωή μας σε σακούλες για ψώνια και περιθάλπει τις ψυχικές μας ασθένειες μέσω του Shopping therapy “.

Ενώ τα ψώνια μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμη παρηγοριά σε περιόδους θλίψης, ενέχουν κινδύνους. Το Shopping therapy λέγεται ότι βρίσκεται σε ένα φάσμα που περιλαμβάνει τον εθισμό στα ψώνια. Το πού βρίσκεται ο τρόπος ζωής κάποιου εξαρτάται από το αν τα ψώνια χρησιμοποιούνται προσαρμοστικά ή δυσπροσαρμοστικά.

Όταν κάνουμε κάτι που μας κάνει να νιώθουμε καλά, αυτό συμβαίνει συνήθως επειδή ικανοποιεί μία ή περισσότερες από τις ανάγκες μας. Αλλά, αντί να είναι μια υγιής προσέγγιση για την ικανοποίηση των αναγκών μας, το Shopping therapy τείνει να είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης.

Τα ψώνια έχουν ένα επιφανειακό όφελος, αντί να είναι κάτι που πραγματικά πρόκειται να ικανοποιήσει τις ανάγκες μας. Το πιο σημαντικό είναι ότι, επειδή το Shopping therapy δεν ικανοποιεί σωστά τις ανάγκες μας – απλώς τις καλύπτει προσωρινά – είναι πολύ εύκολο η συμπεριφορά αυτή να γίνει συνήθεια. Υπάρχει τότε ο κίνδυνος η συνήθεια να γίνει καταναγκασμός ή εθισμός, αν δεν βρείτε άλλους τρόπους να ικανοποιήσετε πραγματικά τις ανάγκες που οδηγούν τη συμπεριφορά κάτω από την επιφανειακή ανάγκη-επιθυμία.

Ορισμένες από τις ανάγκες που υποσυνείδητα προσπαθούμε να ικανοποιήσουμε όταν κάνουμε Shopping therapy περιλαμβάνουν:

1. Συναισθηματική εμπειρία και έκφραση

Συχνά το Shopping therapy μπορεί να είναι ο τρόπος μας να νιώσουμε κάτι που δεν νιώθουμε, αλλά θα θέλαμε. Γεμίζει ένα κενό. Η πράξη της αγοράς κάποιου αντικειμένου που θέλουμε μπορεί να μας δώσει προσωρινή ευχαρίστηση. Μπορεί επίσης να θέλουμε να νιώσουμε πιο ελκυστικοί ή επιθυμητοί, κάτι που οι εταιρείες εκμεταλλεύονται καθώς το χρησιμοποιούν ως στρατηγική μάρκετινγκ.

Από την άλλη πλευρά, μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσουμε το Shopping therapy για να προσπαθήσουμε να αποσπάσουμε την προσοχή ή να αποφύγουμε συναισθήματα που μας προκαλούν δυσφορία. Έτσι, όταν νιώθουμε θλίψη ή απογοήτευση, μπορεί να αγοράζουμε αντικείμενα για να αντικαταστήσουμε αυτά τα συναισθήματα με διαφορετικά, πχ ευχαρίστησης, κάνοντας την αγορά.

Αυτή η προσέγγιση για την αντιμετώπιση των συναισθημάτων μας μπορεί να είναι πολύ προβληματική μακροπρόθεσμα, καθώς δεν εξαφανίζει τα υποκείμενα συναισθήματα. Το μόνο που κάνει είναι να τα καταπιέζει, προκαλώντας μερικές φορές άγχος ή μεγαλύτερη ταλαιπωρία όταν επανεμφανιστούν αργότερα σε ακατάλληλη στιγμή.

2. Αξία

Η αντίληψή μας για την προσωπική μας αξία είναι αυτή που δημιουργεί τα συναισθήματα της αυτοεκτίμησης και της σημασίας μας ως ανθρώπινο ον. Μερικές φορές, αν βιώνουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορούμε να χειραγωγηθούμε από τις τεχνικές του μάρκετινγκ ώστε να πιστέψουμε ότι κάνοντας ορισμένες αγορές θα ενισχύσουμε τα αισθήματα της αξίας μας και θα νιώσουμε καλύτερα.

Αυτό μπορεί να έχει ιδιαίτερη επίδραση στις γυναίκες. Σε σχέση με τη συναισθηματική μας εμπειρία και έκφραση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το Shopping therapy για να κάνουμε τον εαυτό μας να αισθανθεί πιο ελκυστικός για τους άλλους ή για να ανταποκριθούμε σε ορισμένα πρότυπα ομορφιάς. Σε μια κοινωνία όπου η αξία των γυναικών συνδέεται συχνά με το πώς φαίνονται ή πόσο συμβατικά όμορφες είναι σύμφωνα με τα δυτικά ιδεώδη ομορφιάς, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια υποσυνείδητη έλξη για συσσώρευση αγαθών. Οι γυναίκες μπορεί να ενδώσουν σε αυτόν τον πειρασμό εν μέρει για να “ταιριάξουν” ή για να νιώσουν πιο αποδεκτές από την ευρύτερη κοινωνία.

Ωστόσο, οποιαδήποτε ενίσχυση της αυτοπεποίθησης ή της αυτοεκτίμησης από τα ψώνια τείνει να είναι επιφανειακή και προσωρινή. Υπάρχουν πολύ πιο αποτελεσματικοί τρόποι για να μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε την αξία μας που θα αλλάξουν πραγματικά το πώς αισθανόμαστε εσωτερικά, όχι μόνο το πώς φαινόμαστε εξωτερικά. Η αυτοεκτίμηση είναι μια εσωτερική αίσθηση ότι αξίζουμε να εκτιμηθούμε, και η χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν μπορεί να επιλυθεί με την εφαρμογή εξωτερικών τεχνικών απόσπασης της προσοχής (σε μορφή αγορών ή με άλλο τρόπο) και με την ελπίδα ότι θα εξαφανιστεί.

3. Προσωπική δύναμη

Με την κατάλληλη χρήση, ωστόσο, το Shopping therapy μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση ενδυνάμωσης. Όταν αισθανόμαστε εκτός ελέγχου – ίσως όταν είμαστε αγχωμένοι ή ανήσυχοι – τα ψώνια μπορούν να μας βοηθήσουν να νιώσουμε ότι έχουμε εξουσία πάνω σε κάποια απτή πτυχή της ζωής μας. Υπάρχει κάτι αρκετά ενδυναμωτικό στο να μπαίνεις σε ένα κατάστημα και να μπορείς απλώς να αγοράσεις αυτό που θέλεις, και κάνοντάς το αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε μια αντίληψη της ζωής όταν νιώθουμε ανίσχυροι.

Σε εκείνες τις στιγμές που νιώθουμε ανήμποροι να αλλάξουμε μια κατάσταση, το Shopping therapy μπορεί να μας βοηθήσει να νιώσουμε ότι τουλάχιστον έχουμε το «πάνω χέρι» σε ένα τουλάχιστον συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Μπορεί να μας υπενθυμίσει ότι είμαστε ακόμα σε θέση να δημιουργήσουμε κάποια ευχαρίστηση για τον εαυτό μας εν μέσω των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε.

4. Αγάπη και σύνδεση

Τα ψώνια είναι ένας τρόπος να συνδεθείς με άλλους. Όταν οι άνθρωποι συναναστρέφονταν περισσότερο πριν από το COVID-19, ήταν μια δραστηριότητα με την οποία μπορούσαν να ασχοληθούν ομάδες φίλων (ιδίως νεαρές γυναίκες) και να συνδεθούν μαζί. Ήταν ένας από τους τρόπους με τους οποίους καλύπτονταν οι ανάγκες των ανθρώπων για αγάπη και ανθρώπινη επαφή.

Αν οι άνθρωποι δεν έχουν άλλα κοινά ενδιαφέροντα ή άλλους τρόπους να συνδεθούν με τους φίλους τους, το Shopping therapy μπορεί να φαίνεται ότι είναι η σύνδεση που κρατάει ενωμένες κάποιες σχέσεις.

Γι’ αυτό είναι σημαντικό να αναζητάτε βαθύτερους τρόπους σύνδεσης με τους ανθρώπους με τους οποίους περνάτε χρόνο. Η σύνδεσή σας με κάποιον δεν θα πρέπει να εξαρτάται αποκλειστικά από μια κοινή δραστηριότητα.

Εκτός από τον αντίκτυπο που έχει στις ανάγκες μας, η διαδικασία των αγορών απελευθερώνει επίσης ντοπαμίνη – γνωστή και ως “ορμόνη της ευεξίας και της ευχαρίστησης“. Αυτό είναι πιθανό να μας ενθαρρύνει να κάνουμε περισσότερα από ό,τι δημιούργησε αυτή τη χημική ώθηση αρχικά. Η ντοπαμίνη απελευθερώνεται πριν καν γίνει μια αγορά (λόγω της προσδοκίας μιας ανταμοιβής), καθώς και από την προσμονή της αναμονής για την άφιξη μιας αγοράς.

Είναι το Shopping therapy καλή ή κακή συνήθεια;

Ενώ το Shopping therapy μπορεί να φαίνεται σαν μια καλή βραχυπρόθεσμη στρατηγική αντιμετώπισης, έχει ένα μειονέκτημα. Όταν καλύπτουμε τις ανάγκες μας χρησιμοποιώντας το Shopping therapy και χωρίς να γνωρίζουμε άλλους τρόπους αντιμετώπισης, μπορούμε εύκολα να εξαρτηθούμε από τις αγοραστικές μας συνήθειες. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει καταναγκασμούς και εθισμούς.

Ποια είναι η σκοτεινή πλευρά του Shopping therapy;

Όπως συμβαίνει με πολλές βραχυπρόθεσμες δραστηριότητες ανακούφισης από το άγχος, τα αποτελέσματα τείνουν να είναι επιφανειακά. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ψυχαναγκαστική επανάληψη, καθώς συνεχίζουμε να αναζητούμε αυτά τα οφέλη και τα συναισθήματα που παρέχουν.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης υποστήριξαν ότι ο εθισμός στα ψώνια πρέπει να ταξινομηθεί ως ψυχολογική διαταραχή που ονομάζεται ονειρομανία ή διαταραχή καταναγκαστικών αγορών. Αυτή η καταστροφική συμπεριφορά (η οποία συχνά μοιάζει επιπόλαιη στην αρχή, αλλά μπορεί να μετατραπεί σε σκοτεινή όταν δεν έχετε τον έλεγχό της), πιστεύεται ότι επηρεάζει μεταξύ 8-16% των ενηλίκων κατά τη διάρκεια της ζωής τους – περίπου 8 εκατομμύρια άτομα. Προσβάλλει κυρίως γυναίκες στα τέλη της εφηβείας και στις αρχές της εικοσαετίας.

Οι εθισμοί στα ψώνια δεν δημιουργούν πάντα αυτά τα αισθήματα έξαρσης και ενδυνάμωσης. Μπορεί να προκαλέσουν ένα αρκετά έντονο τρενάκι του τρόμου, καθώς περνάτε τις περισσότερες από τις στιγμές που είστε ξύπνιοι σκεπτόμενοι τα ψώνια, αγχώνεστε πριν από μια αγορά ή αισθάνεστε μια σύντομη αίσθηση ευφορίας αμέσως μετά από μια αγορά, πριν νιώσετε ενοχές ή ντροπή μετά.

Αυτή η ψυχαναγκαστική και εθιστική συμπεριφορά μπορεί στην πραγματικότητα να δημιουργήσει περισσότερο άγχος μακροπρόθεσμα.

Τα καταναγκαστικά ψώνια ασκούν μεγάλη πίεση στο άτομο. Για παράδειγμα, η υπερκατανάλωση μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικές ανησυχίες ή σε αίσθημα ντροπής για τον ελάχιστο έλεγχο που έχει κάποιος πάνω στη συνήθεια αυτή. Αυτό μπορεί σύντομα να ξεφύγει από τον έλεγχο, επηρεάζοντας τις στενές σχέσεις λόγω των συγκρούσεων που προκύπτουν όταν κάτι που κάποτε ήταν ευχάριστο γίνεται εμμονή.

Όπως συμβαίνει με τους περισσότερους μηχανισμούς αντιμετώπισης, το Shopping therapy μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την προσωρινή αντιμετώπιση δύσκολων περιστάσεων, αλλά είναι πιθανό να έχει μόνο ελάχιστα μακροπρόθεσμα οφέλη και θα μπορούσε στην πραγματικότητα να οδηγήσει σε μεγαλύτερα προβλήματα με την πάροδο του χρόνου.