Τι είναι υπερκαπνία;

Η υπερκαπνία είναι η αυξημένη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στο αίμα. Συνήθως συμβαίνει ως αποτέλεσμα υποαερισμου (όταν δεν είστε σε θέση να αναπνεύσετε φυσιολογικά και να λάβετε επαρκή οξυγόνο στους πνεύμονες). Όταν το σώμα δεν λαμβάνει επαρκή φρέσκο οξυγόνο ή δεν απομακρύνει κατάλληλα το διοξείδιο του άνθρακα, μπορεί να χρειαστεί να εισπνεύσετε ξαφνικά μεγάλη ποσότητα αέρα για να εξισορροπήσετε τα επίπεδα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα.

Η υπερκαπνία δεν αποτελεί πάντα αιτία ανησυχίας. Για παράδειγμα, εάν η αναπνοή σας είναι ρηχή όταν κοιμάστε βαθιά, το σώμα ενστικτωδώς αντιδρά. Μπορεί να γυρίσετε από τη στάση που κοιμάστε ή να ξυπνήσετε ξαφνικά. Με αυτό τον τρόπο το σώμα επαναφέρει τη φυσιολογική αναπνοή και τα επίπεδα οξυγόνου στην αιματική κυκλοφορία.

Η υπερκαπνία μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα υποκειμένων παθήσεων που επηρεάζουν την αναπνοή και το αίμα.

Ποια είναι τα συμπτώματα της υπερκαπνίας;

Τα συμπτώματα της υπερκαπνίας μπορεί μερικές φορές να είναι ήπια. Το σώμα είναι σε θέση να επιδιορθώσει ταχέως αυτά τα συμπτώματα, ώστε να αναπνέετε καλύτερα και να εξισορροπηθούν τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα.

Ήπια συμπτώματα της υπερκαπνίας είναι τα εξής:

• Έξαψη δέρματος
• Υπνηλία ή ανικανότητα εστίασης σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα
• Ήπιοι πονοκέφαλοι
• Αποπροσανατολισμός ή ζάλη
• Λαχάνιασμα
• Μη φυσιολογικό αίσθημα κόπωσης ή εξάντλησης

Εάν αυτά τα συμπτώματα επιμένουν για περισσότερο από λίγες μέρες, επισκεφτείτε το γιατρό σας. Εκείνος θα καθορίσει εάν βιώνετε υπερκαπνία ή πάσχετε από κάποια άλλη υποκείμενη πάθηση.

Έντονα συμπτώματα

Η σοβαρή υπερκαπνία θέτει μία πραγματική απειλή για το σώμα, διότι μπορεί να αποτρέψει τη φυσιολογική αναπνοή. Σε αντίθεση με την ήπια υπερκαπνία, το σώμα δεν μπορεί να επιδιορθώσει τα σοβαρά συμπτώματα γρήγορα. Εάν το αναπνευστικό σας σύστημα σταματήσει να λειτουργεί, η κατάσταση αυτή μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνη έως θανατηφόρος.

Επισκεφθείτε αμέσως το γιατρό σας αν παρουσιάζετε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα, ιδιαίτερα εάν έχετε διαγνωστεί με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια:

• Ανεξήγητο αίσθημα σύγχυσης
• Μη φυσιολογικό συναίσθημα παράνοιας ή κατάθλιψης
• Μη φυσιολογική μυϊκοί σπασμοί
• Ανώμαλος καρδιακός ρυθμός
• Υπεραερισμός
• Επιληπτικές κρίσεις
• Κρίση πανικού
• Λιποθυμία

Πώς σχετίζεται η υπερκαπνία με τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια;

Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για παθήσεις που δυσχεραίνουν την αναπνοή. Η χρόνια βρογχίτιδα και το εμφύσημα είναι δύο κοινά παραδείγματα ΧΑΠ.

Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια συχνά προκαλείται από το κάπνισμα ή την εισπνοή επιβλαβών ρυπαντών της ατμόσφαιρας. Με την πάροδο του χρόνου, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια οδηγεί στην μείωση της ικανότητας έκτασης των κυψελίδων (μικροσκοπικοί σάκοι των πνευμόνων) όταν προσλαμβάνουν οξυγόνο. Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια μπορεί επίσης να καταστρέψει τα τοιχώματα μεταξύ των κυψελίδων. Όταν αυτό συμβεί, οι πνεύμονες δεν μπορούν να προσλάβουν οξυγόνο αποτελεσματικά.

Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια επίσης προκαλεί τη φλεγμονή της τραχείας και των αεραγωγών που οδηγούν στις κυψελίδες (τα βρογχιόλια). Αυτά τα τμήματα του αναπνευστικού σωλήνα παράγουν επιπλέον βλέννα, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη την αναπνοή. Η απόφραξη και η φλεγμονή παρεμποδίζουν τη ροή αέρα προς και από τους πνεύμονες. Κατά συνέπεια, δεν μπορείτε να απομακρύνετε το διοξείδιο του άνθρακα από την αιματική κυκλοφορία με αποτέλεσμα η συγκέντρωσή του να αυξάνεται.

Δεν παρουσιάζουν όλοι οι ασθενείς με ΧΑΠ υπερκαπνία. Όμως, καθώς η ΧΑΠ εξελίσσεται, είναι πιο πιθανό να παρουσιάσετε ανισορροπία στα επίπεδα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα στο σώμα λόγω της μη φυσιολογικής αναπνοής.

Ποιες επιπλέον αιτίες μπορούν να προκαλέσουν υπερκαπνία;

Η υπερκαπνία μπορεί να έχει πολλές αιτίες πέραν της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, όπως:

• Η υπνική άπνοια αποτρέπει τη φυσιολογική αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου. Έτσι, δεν λαμβάνετε επαρκείς ποσότητες οξυγόνου.
• Η παχυσαρκία επίσης οδηγεί στην μη πρόσληψη επάρκειας οξυγόνου λόγω της πίεσης που θέτει το επιπλέον βάρος στους πνεύμονές σας.
• Δραστηριότητες που περιορίζουν την αναπνοή φρέσκου αέρα, όπως η κατάδυση ή η σύνδεση με μηχανικό αερισμό κατά τη διάρκεια της αναισθησίας, μπορεί επίσης να προκαλέσουν υπερκαπνία.
• Ασθένειες ή γεγονότα που αναγκάζουν το σώμα να παράγει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, όπως ο πυρετός ή η κατανάλωση πολλών υδατανθράκων, αυξάνουν την ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα.

Προβλήματα ανταλλαγής αερίων

Ορισμένες υποκείμενες παθήσεις μπορεί να προκαλέσουν τη δημιουργία νεκρού χώρου στο σώμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν συμμετέχει όλος ο αέρας που αναπνέετε στη διαδικασία της αναπνοής. Κάτι τέτοιο συνήθως υποδηλώνει ότι μέρος του αναπνευστικού συστήματος δεν λειτουργεί φυσιολογικά. Σε πολλές περιπτώσεις, οι πνεύμονες δεν συμμετέχουν όπως πρέπει στη διαδικασία ανταλλαγής αερίων.

Η ανταλλαγή αερίων είναι διαδικασία κατά την οποία το οξυγόνο εισέρχεται στην αιματική κυκλοφορία και το διοξείδιο του άνθρακα απομακρύνεται το σώμα. Προβλήματα ανταλλαγής αερίων μπορούν να προκληθούν από παθήσεις, όπως η πνευμονική εμβολή και το εμφύσημα.

Νευρικά και μυϊκά προβλήματα

Νευρικές και μυϊκές ασθένειες μπορεί επίσης να προκαλέσουν υπερκαπνία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα νεύρα και οι μύες που σας βοηθούν να αναπνέετε δεν λειτουργούν φυσιολογικά. Κάτι τέτοιο συμβαίνει στο σύνδρομο Guillain-Barre, μία αυτοάνοση πάθηση που εξασθενεί τα νεύρα και τους μύες. Η πάθηση επηρεάζει την ικανότητα του σώματος να προσλαμβάνει επάρκεια οξυγόνου και μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα στην αιματική κυκλοφορία. Μυϊκές δυστροφίες (παθήσεις που προκαλούν την εξασθένηση των μυών με την πάροδο του χρόνου) μπορεί επίσης να καταστήσουν δύσκολη την αναπνοή.

Γενετικές αιτίες

Σε σπάνιες περιπτώσεις, η υπερκαπνία μπορεί να προκληθεί από μία γενετική πάθηση στην οποία το σώμα δεν παράγει επαρκείς ποσότητες μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται α1-αντιθρυψίνη. Αυτή η πρωτεΐνη προέρχεται από το ήπαρ και χρησιμοποιείται ώστε να διατηρούνται οι πνεύμονες υγιείς.

Ποιος βρίσκεται σε κίνδυνο υπερκαπνίας;

Ορισμένοι προδιαθεσικοί παράγοντες υπερκαπνίας, ιδιαίτερα ως αποτέλεσμα χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, είναι οι εξής:

• Το κάπνισμα τσιγάρων, πούρων ή πιπών
• Η προχωρημένη ηλικία, καθώς πολλές παθήσεις που προκαλούν υπερκαπνία είναι προοδευτικές και συνήθως δεν παρουσιάζουν συμπτώματα πριν τα 40 έτη
• Το άσθμα, ιδιαίτερα αν καπνίζετε επίσης
• Η εισπνοή αναθυμιάσεων ή χημικών στο περιβάλλον εργασίας, όπως σε ηλεκτρικά ή χημικά εργοστάσια

Μία καθυστερημένη διάγνωση χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας ή άλλης πάθησης που προκαλεί υπερκαπνία επίσης αυξάνει τον κίνδυνο. Θα πρέπει να επισκέπτεστε το γιατρό σας τουλάχιστον μία φορά το χρόνο για μία πλήρη κλινική εξέταση, ώστε να γνωρίζετε σε τι κατάσταση βρίσκεται η υγεία σας.

Πώς διαγιγνώσκεται η υπερκαπνία;

Εάν ο γιατρός σας πιστεύει ότι έχετε υπερκαπνία, θα ζητήσει εξετάσεις αίματος και αναπνοής για να διαγνώσει το πρόβλημα και την υποκείμενη αιτία.

Ένα τεστ αερίων αρτηριακού αίματος συχνά χρησιμοποιείται για τη διάγνωση της υπερκαπνίας. Αυτό το τεστ μπορεί να αξιολογήσει τα επίπεδα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα, ώστε να βεβαιωθείτε ότι η πίεση του οξυγόνου είναι φυσιολογική.

Ο γιατρός σας μπορεί επίσης να ελέγξει την αναπνοή σας χρησιμοποιώντας σπιρομέτρηση. Σε αυτή την εξέταση, αναπνέετε δυνατά εντός ενός σωλήνα ο οποίος συνδέεται με μία συσκευή, το σπιρόμετρο, το οποίο μετράει πόσο αέρα περιέχουν οι πνεύμονές σας και πόσο δυνατά μπορείτε να φυσήξετε.

Οι ακτινογραφίες ή η αξονική τομογραφία των πνευμόνων επίσης βοηθούν το γιατρό να διαπιστώσει εάν πάσχετε από εμφύσημα ή κάποια άλλη πνευμονοπάθεια.

Ποιες είναι οι διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές;

Εάν μία υποκείμενη πάθηση προκαλεί την υπερκαπνία, ο γιατρός θα σας προτείνει ένα θεραπευτικό πλάνο με βάση τα συμπτώματα της πάθησής σας. Καταρχάς, θα σας συστήσει να τερματίσετε το κάπνισμα ή να περιορίσετε την έκθεσή σας σε αναθυμιάσεις ή χημικά εάν αυτά έχουν προκαλέσει υπερκαπνία σχετιζόμενη με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.

Μηχανικός αερισμός

Αν έχετε επισκεφτεί το γιατρό σας ή το νοσοκομείο για σοβαρά συμπτώματα, μπορεί να συνδεθείτε με μηχανικό αερισμό, ώστε να αναπνέετε σωστά. Μπορεί επίσης να διασωληνωθείτε, δηλαδή να εισαχθεί ένα σωλήνας μέσω του στόματος εντός των αεραγωγών σας, για να σας βοηθήσει στην αναπνοή.

Αυτές οι θεραπείες σάς επιτρέπουν να λαμβάνετε διαρκώς οξυγόνο για να εξισορροπηθούν τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αν έχετε κάποια υποκείμενη πάθηση που σας αποτρέπει να λάβετε επάρκεια οξυγόνου μέσω φυσιολογικής αναπνοής ή έχετε αναπνευστική ανεπάρκεια και δεν μπορείτε να αναπνεύσετε καλά από μόνοι σας.

Φαρμακευτική αγωγή

Υπάρχουν φάρμακα που θα σας βοηθήσουν να αναπνεύσετε καλύτερα, όπως:

• Βρογχοδιαστολείς, οι οποίοι βοηθούν τους μύες των αεραγωγών να λειτουργούν φυσιολογικά
• Εισπνεόμενα ή από του στόματος χορηγούμενα κορτικοστεροειδή, τα οποία ελαχιστοποιούν τη φλεγμονή των αεραγωγών
• Αντιβιοτικά για αναπνευστικές λοιμώξεις, όπως η πνευμονία ή η οξεία βρογχίτιδα

Άλλες θεραπείες

Ορισμένες θεραπείες επίσης βοηθούν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και των αιτιών της υπερκαπνίας. Για παράδειγμα, στην οξυγονοθεραπεία μπορείτε να μεταφέρετε μαζί σας μία μικρή συσκευή η οποία παρέχει οξυγόνο απευθείας εντός των πνευμόνων σας. Η πνευμονική αποκατάσταση σάς επιτρέπει να αλλάξετε τη διατροφή σας, να εντάξετε την άθληση στην καθημερινότητά σας και να αποκτήσετε συνήθειες που συνεισφέρουν θετικά στη γενικότερη εικόνα της υγείας σας. Έτσι, θα μειωθούν τα συμπτώματα και οι πιθανές επιπλοκές μιας υποκείμενης πάθησης.

Χειρουργική επέμβαση

Ορισμένες περιπτώσεις χρήζουν χειρουργικής επέμβασης για την αντιμετώπιση ή την αποκατάσταση της βλάβης των αεραγωγών των πνευμόνων. Κατά τη χειρουργική επέμβαση μείωσης του όγκου των πνευμόνων, ο γιατρός αφαιρεί τον πάσχοντα ιστό, ώστε ο εναπομείναν υγιής ιστός να έχει περισσότερο χώρο να εκταθεί προσλαμβάνοντας περισσότερο οξυγόνο. Σε μία μεταμόσχευση πνεύμονα, ο πάσχων πνεύμονας απομακρύνεται και αντικαθίσταται από έναν υγιή πνεύμονα ενός δότη.

Και οι δύο χειρουργικές επιλογές φέρουν κινδύνους, επομένως θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας αναφορικά με τη βέλτιστη για εσάς θεραπεία.

Ποια είναι η έκβαση της υπερκαπνίας;

Η αντιμετώπιση της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας ή άλλης υποκείμενης πάθησης που προκαλεί την υπερκαπνία θα βελτιώσει σημαντικά τη μακροπρόθεσμη υγεία σας και θα αποτρέψει μελλοντικά επεισόδια υπερκαπνίας.

Εάν χρειάζεστε μακροχρόνια θεραπεία ή χειρουργική επέμβαση, θα πρέπει να ακολουθήσετε πιστά τις οδηγίες του γιατρού σας, ώστε το θεραπευτικό πλάνο ή η χειρουργική επέμβαση να είναι επιτυχή. Ο γιατρός θα σας συμβουλεύσει ποια συμπτώματα πρέπει να αναζητήσετε και τι να κάνετε εάν αυτά εμφανιστούν.

Σε πολλές περιπτώσεις, είστε σε θέση να ζείτε μία υγιή και δραστήρια ζωή ακόμη και αν παρουσιάζετε υπερκαπνία.

Πώς μπορεί να προληφθεί η υπερκαπνία;

Εάν έχετε συμπτώματα αναπνευστικής πάθησης που προκαλεί υπερκαπνία, η λήψη της απαραίτητης θεραπείας είναι ο καλύτερος τρόπος πρόληψης.

Οι απαραίτητες αλλαγές του τρόπου ζωής, όπως ο τερματισμός του καπνίσματος, η απώλεια βάρους και η τακτική άσκηση, επίσης μπορεί να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο υπερκαπνίας.

Βιβλιογραφία

Abdo, W. F., & Heunks, L. M. A. (2012). Oxygen-induced hypercapnia in COPD: myths and facts. Critical Care, 16(5), 323
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3682248/

Blood gases. (2013, October 24)
labtestsonline.org/understanding/analytes/blood-gases/tab/test

Guillan-Barré syndrome fact sheet. (2011, July)
ninds.nih.gov/Disorders/Patient-Caregiver-Education/Fact-Sheets/Guillain-Barré-Syndrome-Fact-Sheet

Gunning, K. E. J. (2003). Pathophysiology of respiratory failure and indications for respiratory support. Critical Care, 72-76

Hypercapnia: Causes. (2011)
openanesthesia.org/hypercapnia-causes/

Laffey, J. G., & Kavanagh, B.P. (2002). Hypocapnia. The New England Journal of Medicine, 347, 43-53
nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra012457

Mayo Clinic Staff. (2016, July 12). COPD: Diagnosis and treatment
mayoclinic.org/diseases-conditions/copd/diagnosis-treatment/treatment/txc-20204923

Pollock, J. M., Deibler, A. R., Whitlow, C. T., Tan, H., Kraft, R. A., Burdette, J. H., & Maldjian, J. A. (2009, February). Hypercapnia-induced cerebral hyperfusion: An underrecognized clinical entity. American Journal of Neuroradiology, 30, 378-385
ajnr.org/content/ajnr/30/2/378.full.pdf

Rogovik, A., & Goldman, R. (2008). Permissive hypercapnia. Emergency Medicine Clinics of North America, 26, 941-952
medicine.uthscsa.edu/PulmonaryDiseases/ATSMeettheProfessor/AsthmainICU/Permissive%20hypercapnia.pdf

Wagner, P. D. (2008, May 14). Causes of a high physiological dead space in critically ill patients. Critical Care, 12(3), 148
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2481441/