Βλαστοκύτταρα: Τι είναι και γιατί είναι σημαντικά;

Τι είναι τα βλαστοκύτταρα;

Τα βλαστοκύτταρα είναι αδιαφοροποίητα κύτταρα τα οποία μπορούν να εξελιχθούν σε άλλους τύπους κυττάρων, αναλόγως με το τι χρειάζεται το σώμα. Για παράδειγμα, μπορούν να μετατραπούν σε μυϊκά ή εγκεφαλικά κύτταρα. Τα βλαστοκύτταρα μπορούν επίσης να ανανεωθούν μέσω της διαίρεσης, ακόμη και εάν έχουν μείνει αδρανή για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η έρευνα για τα βλαστοκύτταρα βοηθά τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα το πώς ένας οργανισμός αναπτύσσεται από ένα μόνο κύτταρο, πώς διαφοροποιούνται στην πορεία τα κύτταρα σε διαφορετικούς τύπους ιστών και οργάνων και πώς τα υγιή κύτταρα θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στην αντικατάσταση κυττάρων που δεν λειτουργούν σωστά στο σώμα των ανθρώπων.

Τα τελευταία χρόνια, τα βλαστοκύτταρα μελετώνται εκτενώς ως ένας νέος πολλά υποσχόμενος τρόπος θεραπείας ορισμένων ασθενειών, οι οποίες επί του παρόντος δεν είναι ιάσιμες.

Ποια είναι τα είδη των βλαστοκυττάρων;

Από πού προέρχονται τα βλαστοκύτταρα;

Τα βλαστοκύτταρα προέρχονται από δύο κύριες πηγές:

• τους ιστούς του σώματος των ενηλίκων
• τα έμβρυα

Σύμφωνα με την προέλευσή τους διαχωρίζονται σε:

• Εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα

Περίπου 3-5 μέρες αφότου ένα ωάριο γονιμοποιηθεί από ένα σπερματοζωάριο, το έμβρυο παίρνει τη μορφή μιας βλαστοκύστης, η οποία περιέχει βλαστοκύτταρα και αργότερα εμφυτεύεται στη μήτρα.

Τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα προέρχονται από μια βλαστοκύστη ηλικίας 4-5 ημερών. Συνήθως, οι επιστήμονες εξάγουν αυτά τα βλαστοκύτταρα από αχρησιμοποίητα έμβρυα που έχουν απομείνει από διαδικασίες εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα αποκαλούνται επίσης παντοδύναμα κύτταρα, καθώς έχουν την ικανότητα να αναπτυχθούν σε οποιοδήποτε τύπο κυττάρου στο σώμα.

• Ενήλικα βλαστοκύτταρα

Το σώμα ενός ανθρώπου περιέχει βλαστοκύτταρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, τα οποία το σώμα μπορεί να χρησιμοποιήσει όποτε τα χρειάζεται. Υπάρχουν δύο τύποι ενήλικων βλαστοκυττάρων: τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα (MSCs) και τα επαγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα (iPS).

Τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα προέρχονται από το συνδετικό ιστό ή το στρώμα που περιβάλει τα όργανα και τους άλλους ιστούς του σώματος. Αυτά τα κύτταρα μπορούν τυπικά να διαφοροποιηθούν με βάση το πού υπάρχουν. Για παράδειγμα, ένα εγκεφαλικό βλαστοκύτταρο μπορεί να γίνει μόνο ένα εγκεφαλικό κύτταρο.

Αντιθέτως, τα επαγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα συμπεριφέρονται με παρόμοιο τρόπο με τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, με αποτέλεσμα μέσω κατευθυνόμενης διαφοροποίησης να μπορούν να δώσουν συγκεκριμένους τύπους κυττάρων.

Δυνατότητα διαφοροποίησης

Ανάλογα με την ικανότητα των βλαστοκυττάρων να διαφοροποιούνται σε διάφορα είδη κυττάρων, υπάρχουν τα εξής είδη:

• Ολοδύναμα (Totipotent): Μπορούν να διαφοροποιηθούν σε όλους τους πιθανούς τύπους κυττάρων
• Πολυδύναμα (Pluripotent): Μπορούν να μετατραπούν σε σχεδόν οποιοδήποτε είδος κυττάρου
• «Εξειδικευμένα» πολυδύναμα (Multipotent): Μπορούν να διαφοροποιηθούν σε μια στενή συγγενική οικογένεια κυττάρων, όπως για παράδειγμα τα ενήλικα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα μπορούν να γίνουν ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια ή αιμοπετάλια
• Ολιγοδύναμα (Oligopotent): Μπορούν να διαφοροποιηθούν σε μερικούς μόνο διαφορετικούς τύπους κυττάρων
• Μονοδύναμα (Unipotent): Μπορούν να παράγουν κύτταρα μόνο ενός είδους, που είναι ο δικός τους

Πού χρησιμοποιούνται τα βλαστοκύτταρα;

Τα βλαστοκύτταρα από μόνα τους δεν εξυπηρετούν κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, αλλά είναι σημαντικά διότι με τη σωστή διέγερση μπορούν να αναλάβουν το ρόλο οποιουδήποτε κυττάρου στο σώμα και να αναγεννήσουν, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, κατεστραμμένους ιστούς.

Αυτή η δυνατότητα θα μπορούσε να σώσει ζωές ή να επιδιορθώσει τραύματα και βλάβες ιστών σε ανθρώπους που προκύπτουν από ασθένειες. Μερικές από τις πιθανές χρήσεις των βλαστοκυττάρων είναι οι εξής:

• Αναγέννηση ιστού
• Θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων
• Θεραπεία εγκεφαλικών νόσων
• Θεραπεία ασθενειών του αίματος

Είναι αποτελεσματικές οι τρέχουσες θεραπείες με βλαστοκύτταρα;

Οι περισσότερες θεραπείες με βλαστοκύτταρα εξακολουθούν να είναι θεωρητικές και όχι βασισμένες σε στοιχεία. Για παράδειγμα, οι ερευνητές ακόμη μελετούν πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν βλαστοκύτταρα από το αμνιακό υγρό ή τον ομφάλιο λώρο, μετά τη γέννηση του παιδιού, για τη θεραπεία διαφόρων καταστάσεων υγείας.

Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) επιτρέπει τη χρήση των βλαστοκυττάρων του ίδιου του ατόμου, μόνο εφόσον τα κύτταρα προορίζονται για να επιτελούν την κανονική τους λειτουργία. Πέρα από αυτό όμως, έχει εγκριθεί μόνο η χρήση βλαστοκυττάρων που σχηματίζουν αίμα ή αλλιώς γνωστά ως αιμοποιητικά προγονικά κύτταρα. Αυτά τα βλαστοκύτταρα αντλούνται από το αίμα του ομφάλιου λώρου και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία αιματολογικών νοσημάτων.

Ηθικά ζητήματα

Η χρήση των βλαστοκυττάρων στην ιατρική έρευνα είναι αμφιλεγόμενη, καθώς πολλοί άνθρωποι διαφωνούν κυρίως με τη χρήση ανθρώπινων εμβρυϊκών κυττάρων για έρευνα. Αυτό συμβαίνει καθώς η εξαγωγή των ανθρώπινων εμβρυϊκών κυττάρων έχει ως επακόλουθο την καταστροφή του εμβρύου. Αρκετοί άνθρωποι θεωρούν ως αρχή της ανθρώπινης ζωής τη στιγμή της σύλληψης και όχι τη στιγμή γέννησης ενός παιδιού, με αποτέλεσμα να θεωρείται ανήθικη τη χρήση των εμβρυϊκών κυττάρων για οποιοδήποτε σκοπό, αφού αυτή περιλαμβάνει το θάνατο ενός εμβρύου.