Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο περίπλοκο όργανο στο σώμα μας και χαρακτηρίζεται από μια μοναδική ικανότητα που ονομάζεται νευροπλαστικότητα.

Τι είναι νευροπλαστικότητα;

Η νευροπλαστικότητα αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου, να αλλάζει και να προσαρμόζεται σε δομικά και λειτουργικά επίπεδα, ως απόκριση στην εμπειρία. Η νευροπλαστικότητα, μας επιτρέπει να μαθαίνουμε νέες γλώσσες, να επιλύουμε σύνθετα μαθηματικά προβλήματα, να αποκτούμε τεχνικές δεξιότητες και να κάνουμε δύσκολες αθλητικές ασκήσεις. Ωστόσο, η νευροπλαστικότητα δεν είναι ευεργετική εάν αναπτύξουμε συμπεριφορές που δεν μας ωφελούν. Ένα παράδειγμα είναι η κατάχρηση ναρκωτικών, που μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό.

Πώς ο εγκέφαλος μαθαίνει να ανταποκρίνεται στην κατάχρηση ουσιών;

Η πρώτη έκθεση στα ναρκωτικά αυξάνει την απελευθέρωση ενός μορίου (νευροδιαβιβαστή), που ονομάζεται ντοπαμίνη, το οποίο διεγείρει την αίσθηση της ανταμοιβής. Οι αυξημένες αλλαγές στα επίπεδα της ντοπαμίνης στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, οδηγούν σε περαιτέρω νευροπλαστικότητα, μετά από επανειλημμένη έκθεση σε ουσίες.

Αυτές οι αλλαγές στη νευροπλαστικότητα είναι ένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της μάθησης. Η μάθηση, που εξαρτάται από την εμπειρία, συμπεριλαμβανομένης της επαναλαμβανόμενης χρήσης ναρκωτικών, μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει τη μετάδοση σημάτων μεταξύ των νευρώνων. Η νευροπλαστικότητα στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, μετά από επαναλαμβανόμενη χρήση ναρκωτικών, οδηγεί σε πιο συνηθισμένη και πιο καταναγκαστική χρήση ναρκωτικών.

Έτσι, η επανειλημμένη έκθεση σε ναρκωτικές ουσίες, δημιουργεί μάθηση που εξαρτάται από την εμπειρία και τις σχετικές αλλαγές στον εγκέφαλο, οι οποίες οδηγούν τελικά σε ακατάλληλες μορφές χρήσης ναρκωτικών.

Τι είναι ο εθισμός σύμφωνα με τους ειδικούς;

Ένα πρόσφατο μοντέλο μάθησης, που παρουσίασε ο Δρ Marc Lewis, στο New England Journal of Medicine, αναφέρεται στα στοιχεία των εγκεφαλικών αλλαγών σε σχέση με τον εθισμό στα ναρκωτικά και εξηγεί αυτές τις αλλαγές ως μια φυσιολογική μάθηση, χωρίς να αναφέρεται σε κανένα είδος ασθένειας.  Αυτό το μοντέλο μάθησης, αποδέχεται ότι η τοξικομανία είναι μειονεκτική, αλλά πιστεύει ότι αποτελεί μια φυσική απάντηση, σε δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες.

Η Dr. Nora Volkow, διευθύντρια του Εθνικού Ινστιτούτου κατάχρησης ναρκωτικών (NIDA), και πολλοί ερευνητές και κλινικοί γιατροί, θεωρούν τον εθισμό ως εγκεφαλική νόσο, που προκαλείται από πολλούς γενετικούς, περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Το NIDA χρησιμοποιεί τον όρο «εθισμός» για να περιγράψει την πιο σοβαρή και χρόνια μορφή χρήσης ουσιών, που χαρακτηρίζεται από αλλαγές στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου και τα συστήματα αυτοελέγχου.

Είναι σημαντικό, ωστόσο, ότι και οι δύο εκδοχές, δέχονται ότι ο εθισμός είναι θεραπεύσιμος, δεδομένου ότι ο εγκέφαλος είναι «πλαστικός».

Μπορούμε να προσαρμοστούμε σε νέες μαθησιακές συμπεριφορές;

Η πλαστική φύση του εγκεφάλου, υποδηλώνει ότι μπορούμε να αλλάξουμε τις συμπεριφορές μας καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής μας, μαθαίνοντας νέες δεξιότητες και αναπτύσσοντας νέες συνήθειες.

Τα μοντέλα μάθησης, υποστηρίζουν ότι η υπέρβαση του εθισμού, μπορεί να διευκολυνθεί υιοθετώντας νέες γνωστικές συνήθειες. Έτσι, προτείνουν την παροχή συμβουλών ή ψυχοθεραπείας, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η οποία μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να τροποποιήσει τις συνήθειές του.

Από την άλλη, το NIDA αναφέρει ότι τα φάρμακα, θα βοηθήσουν καλυτέρα μερικούς ανθρώπους να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους και να φτάσουν σε ένα επίπεδο που θα επιδιώκουν την ανάρρωση τους μέσω διάφορων στρατηγικών, όπως συμβουλευτικές και συμπεριφορικές θεραπείες.

Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν μια συνδυαστική προσέγγιση φαρμάκων, συμπεριφορικών θεραπειών και ομάδων υποστήριξης, για να ανακάμψουν ή για να διατηρήσουν την ανάκαμψή τους από την κατάχρηση ουσιών.

Η νευροπλαστικότητα μπορεί να τροποποιήσει συμπεριφορές που σχετίζονται με τον εθισμό;

Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι ένα παράδειγμα θεραπευτικής παρέμβασης, που βασίζεται στη μάθηση και χρησιμοποιεί την νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου. Επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες στρατηγικές θεραπείας, είναι μια αποτελεσματική παρέμβαση για διαταραχές που σχετίζονται με την χρήση ουσιών. Η  γνωστική συμπεριφορική θεραπεία διδάσκει ένα άτομο να αναγνωρίζει, να αποφεύγει και διαχειρίζεται καταστάσεις που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών.

Ένα άλλο παράδειγμα τεκμηριωμένης συμπεριφορικής θεραπείας, που έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματική για διαταραχές χρήσης ουσιών, είναι η «διαχείριση έκτακτης ανάγκης». Η διαχείριση έκτακτης ανάγκης, παρέχει κάποιο είδος ανταμοιβής (όπως κουπόνια) στα άτομα που υποβάλλονται σε θεραπεία εθισμού, για την ενίσχυση θετικών συμπεριφορών, όπως η αποχή από την χρήση ουσιών. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στη θεωρία της λειτουργικής προετοιμασίας, μια μορφή μάθησης, η οποία υπογραμμίζει ότι όταν μια συμπεριφορά ενισχύεται θετικά, τείνει να επαναλαμβάνεται.

Συνολικά, χρησιμοποιούνται πολλαπλές τεκμηριωμένες προσεγγίσεις για τη θεραπεία διαταραχών χρήσης ουσιών, που απαιτούν μάθηση και χρησιμοποιούν  την νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου.