Η ενδογενής ένωση που ονομάζεται «ανανδαμίδη», η οποία αναφέρεται και ως κάνναβη του σώματος, παίζει ρόλο στη διαγραφή των τραυματικών αναμνήσεων του ανθρώπου. Τουλάχιστον αυτό ανακάλυψε μια διεθνής ομάδα επιστημόνων με επικεφαλή τον Mario van der Stelt. Τα αποτελέσματα της μελέτης έχουν δημοσιευτεί στο Nature Chemical Biology και ενδεχομένως να αποτελέσουν την αφετηρία για τη θεραπεία διαταραχών άγχους.

Τι είναι τα ενδοκανναβινοειδή;

Η δραστική ουσία στην κάνναβη, η τετραϋδροκανναβινόλη, είναι γνωστή από τη δεκαετία του 1960. Το 1990, βρέθηκε μια πρωτεΐνη που παίζει ρόλο στις ψυχοδραστικές επιδράσεις της τετραϋδροκανναβινόλης. Αυτές οι πρωτεΐνες, όπως αποδείχθηκε αργότερα, δεν είναι τυχαίες. Το σώμα παράγει ουσίες που μοιάζουν με αυτές της κάνναβης και ονομάζονται ενδοκανναβινοειδή. Το 1992, ο Ισραηλινός χημικός Raphael Mechoulam, αναγνώρισε την ανανδαμίδη ως το πρώτο ενδοκανναβινοειδές. Τα ενδοκανναβινοειδή παίζουν ρόλο σε μια σειρά διαδικασιών, από την αίσθηση του πόνου έως την όρεξη, τη μνήμη, την αρτηριακή πίεση και την κίνηση. Σήμερα, είναι γνωστά δύο ενδοκανναβινοειδή: η ανανδαμίδη- το αντικείμενο αυτής της έρευνας – και το 2-AG.

Πώς δρα η κάνναβη του σώματος στον εγκέφαλο;

Όταν κάποιος καπνίζει κάνναβη, το δραστικό συστατικό της, η τετραϋδροκανναβινόλη (THC), τον χαλαρώνει. Πέραν από αυτό το χαλαρωτικό αποτέλεσμα η κάνναβη έχει και κάποιες παρενέργειες, όπως η αυξημένη όρεξη και η απώλεια μνήμης. «Τι γίνεται με τη κάνναβη του σώματος μας; Έχει παρόμοιο αποτέλεσμα;» αναρωτήθηκε ο καθηγητής της Μοριακής Φυσιολογίας Mario van der Stelt. Έτσι αποφάσισε να ξεκινήσει μια έρευνα για να απαντήσει αυτό το ερώτημα. Αυτός και η ομάδα του, το 2020, ήταν οι πρώτοι στον κόσμο, που ανέστειλαν την παραγωγή της ανανδαμίδης στον εγκέφαλο, αποκαλύπτοντας έτσι την πραγματική της δράση: μας βοηθά να ξεχάσουμε τις τραυματικές αναμνήσεις και να μειώσουμε το άγχος.

Πώς ξεκίνησε και που κατέληξε η έρευνα;

Η έρευνα ξεκίνησε το 2015, όταν ο Elliot Mock, πρώτος συγγραφέας της μελέτης και υποψήφιος Ph.D. εκείνη την εποχή και ο μαθητής του Anouk van der Gracht, κατάφεραν να απομονώσουν την πρωτεΐνη NAPE-PLD. Αυτή η πρωτεΐνη είναι υπεύθυνη για την παραγωγή της ανανδαμίδης στον εγκέφαλο. Το επόμενο βήμα ήταν να βρεθεί μια ένωση, που να εμποδίζει τη λειτουργία αυτής της πρωτεΐνης, καθώς η ιδέα ήταν ότι η αναστολή της παραγωγής της ανανδαμίδης, θα τους επέτρεπε να μελετήσουν τον βιολογικό της ρόλο.

Η εύρεση μιας τέτοιας ουσίας, δεν ήταν επιτυχής. Ο Van der Stelt στράφηκε στο Ευρωπαϊκό Lead Factory στο Oss της Ολλανδίας, το οποίο ιδρύθηκε από την ερευνητική του ομάδα το 2013 και ειδικεύεται στην ταχεία εξέταση εκατοντάδων χιλιάδων ουσιών. Πρώτα έπρεπε να εξασφαλίσει την έγκριση της ΕΕ, προτού ένα πλήρως αυτοματοποιημένο σύστημα, μπορέσει να ξεκινήσει την αναζήτηση της ένωσης που αναστέλλει την πρωτεΐνη. Στην πραγματικότητα, έπρεπε να εξεταστούν 350.000 μίνι αντιδράσεις, καθεμία με διαφορετική ουσία, πράγμα που κατάφεραν μέσα σε τρεις μέρες.

Στο τέλος, προέκυψε ένα πολλά υποσχόμενο μόριο για τον αποκλεισμό της παραγωγής της ανανδαμίδης. «Αλλά αυτό το μόριο δεν ήταν ακόμη έτοιμο εκείνη την στιγμή», εξήγησε ο Van der Stelt. «Έτσι ο Elliot ξεκίνησε να δουλεύει πάνω του». Ο Mock βελτιστοποίησε το μόριο και μαζί με έναν αριθμό μαθητών του, πέρασαν δύο χρόνια συνθέτοντας πάνω από 100 ανάλογα (μόρια που διαφέρουν ελαφρώς το ένα από το άλλο). Ένα από αυτά αποκάλυψε τελικά τη λειτουργία της ανανδαμίδης στο σώμα, μέσω της αναστολής της.

Στη συνέχεια συνεργάστηκαν με τη Roche Pharmaceuticals, για να αναλύσουν το εάν το βελτιστοποιημένο μόριο που δημιούργησαν, έφτανε στον εγκέφαλο, κάτι που αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση. Μέχρι τότε, τα κυτταρικά μοντέλα είχαν ήδη εντοπίσει το ανάλογο που λειτουργούσε καλύτερα και οι ερευνητές το ονόμασαν LEI-401. Στη συνέχεια, η Roche επιβεβαίωσε τελικά ότι το LEI-401 φτάνει στον εγκέφαλο.

Μετά από τρία χρόνια, ο δρόμος ήταν επιτέλους ανοιχτός για να απαντήσει στο καίριο ερώτημα: Ποιος είναι ο ρόλος της ανανδαμίδης; Αυτή τη φορά, ο Van der Stelt συνεργάστηκε με επιστήμονες από τον Καναδά και τις ΗΠΑ, για να διερευνήσουν τις φυσιολογικές επιδράσεις των μειωμένων επιπέδων της ανανδαμίδης στον εγκέφαλο. Σε ζωικά μοντέλα, το LEI-401, διέγραφε τις τραυματικές αναμνήσεις τους, αύξανε το επίπεδο των κορτικοστεροειδών και ενεργοποιούσε μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τον συντονισμό της απόκρισης του σώματος στο άγχος. Από αυτό, συμπέραναν ότι η ανανδαμίδη συμμετέχει και στη μείωση του άγχους.

Σημαντικότητα μελέτης

Η έρευνα του Van der Stelt ανοίγει το δρόμο για νέες μεθόδους θεραπείας διαταραχών άγχους. Πρόκειται για ένα σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Η ανανδαμίδη βοηθά κάποιον να ξεχάσει τις ανησυχίες του, οπότε οι φαρμακοβιομηχανίες μπορούν να επικεντρωθούν, είτε στο να αναζητήσουν μόρια που διεγείρουν την παραγωγή ανανδαμίδης, είτε στο να αναζητήσουν μόρια που μειώνουν την αποδόμηση της.