Η μνήμη εργασίας είναι η ικανότητά μας να αποθηκεύουμε και να χειριζόμαστε πληροφορίες για σύντομο χρονικό διάστημα. Συνήθως μετριέται με διπλές εργασίες, όπου το άτομο πρέπει να θυμηθεί ένα στοιχείο ενώ ταυτόχρονα επεξεργάζεται μια άσχετη πληροφορία. Μια ευρέως χρησιμοποιούμενη εργασία για τη μνήμη εργασίας είναι η δοκιμασία για την αναγνωστική έκταση, όπου το άτομο διαβάζει μια πρόταση, την επαληθεύει και ανακαλεί την τελευταία λέξη. Οι ατομικές διαφορές στην απόδοση της μνήμης εργασίας συνδέονται στενά με μια σειρά ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, όπως η ανάγνωση, η ορθογραφία, η κατανόηση και τα μαθηματικά. Είναι κρίσιμο ότι υπάρχουν αναδυόμενες έρευνες που δείχνουν ότι η μνήμη εργασίας προβλέπει τα μαθησιακά αποτελέσματα ανεξάρτητα από τον δείκτη νοημοσύνης. Μια εξήγηση για τη σημασία της μνήμης εργασίας στην ακαδημαϊκή επίδοση είναι ότι επειδή φαίνεται να μην επηρεάζεται σχετικά από περιβαλλοντικές επιδράσεις, όπως το μορφωτικό επίπεδο των γονέων και το οικονομικό υπόβαθρο, μετρά την ικανότητα ενός μαθητή να αποκτά γνώσεις και όχι τι έχει ήδη μάθει.

Ωστόσο, ελάχιστα είναι γνωστά για τις συνέπειες της χαμηλής ικανότητας της μνήμης εργασίας καθ΄ αυτή, ανεξάρτητα από άλλες συναφείς μαθησιακές δυσκολίες. Ειδικότερα, δεν είναι γνωστό ούτε ποιο ποσοστό των μαθητών με χαμηλή ικανότητα μνήμης εργασίας έχει σημαντικές μαθησιακές δυσκολίες ούτε ποια είναι τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς τους. Σκοπός μιας πρόσφατης μελέτης ήταν να παράσχει την πρώτη συστηματική εξέταση μεγάλης κλίμακας των γνωστικών και συμπεριφορικών χαρακτηριστικών μαθητών σχολικής ηλικίας που έχουν εντοπιστεί αποκλειστικά και μόνο με βάση τις πολύ χαμηλές βαθμολογίες της εργαζόμενης μνήμης.

Τι μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη εργασίας;

Κατά τον έλεγχο πάνω από 3000 μαθητών σχολικής ηλικίας σε γενικά σχολεία, 1 στους 10 εντοπίστηκε να έχει δυσκολίες στη μνήμη εργασίας. Υπήρχαν διάφορα βασικά ευρήματα σχετικά με τις γνωστικές τους δεξιότητες. Το πρώτο είναι ότι η πλειονότητά τους είχε επιδόσεις κάτω από τα αναμενόμενα για την ηλικία τους επίπεδα στην ανάγνωση και τα μαθηματικά. Αυτό υποδηλώνει ότι οι χαμηλές δεξιότητες της μνήμης εργασίας αποτελούν υψηλό παράγοντα κινδύνου για την εκπαιδευτική υστέρηση των μαθητών. Αυτό αντιστοιχεί σε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η μνήμη εργασίας επηρεάζει όλους τους τομείς της μάθησης από το νηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο. Πρόκειται για μια βασική γνωστική δεξιότητα που χρειαζόμαστε για την εκτέλεση ποικίλων δραστηριοτήτων και τη χρησιμοποιούμε σε βασικά μαθήματα όπως η ανάγνωση και τα μαθηματικά, καθώς και σε γενικά θέματα όπως η Τέχνη και η Μουσική. Το κρίσιμο είναι ότι αυτό το μοτίβο των κακών επιδόσεων στα μαθησιακά αποτελέσματα παραμένει ακόμη και όταν ο δείκτης νοημοσύνης των μαθητών λαμβάνεται στατιστικά υπόψη. Αυτό ταιριάζει απόλυτα με τα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η μνήμη εργασίας είναι ακόμη πιο σημαντική για τη μάθηση από ό,τι άλλες γνωστικές δεξιότητες, όπως ο δείκτης νοημοσύνης. Για παράδειγμα, σε μαθητές με τυπική ανάπτυξη, διαπιστώνεται ότι οι δεξιότητες της εργαζόμενης μνήμης τους, και όχι το IQ, στην ηλικία των 5 ετών ήταν ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης για την πρόβλεψη των αποτελεσμάτων στην ανάγνωση, την ορθογραφία και τα μαθηματικά έξι χρόνια αργότερα.

Το επόμενο σημαντικό εύρημα από τις μελέτες των μαθητών με δυσκολίες στη μνήμη εργασίας είναι ότι οι δάσκαλοι συνήθως έκριναν ότι οι μαθητές είναι ιδιαίτερα απρόσεκτοι, και έχουν σύντομη φτωχή διάρκεια προσοχής και υψηλά επίπεδα διάσπασης της προσοχής. Συνήθως περιγράφονται επίσης ως μαθητές που ξεχνούν τι κάνουν αυτή τη στιγμή και τι έχουν μάθει, που αδυνατούν να θυμηθούν οδηγίες και που δεν ολοκληρώνουν εργασίες. Στις καθημερινές δραστηριότητες της τάξης, έκαναν συχνά απρόσεκτα λάθη, ιδίως στο γραπτό λόγο, και είχαν δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων. Αντίθετα, σχετικά λίγοι από τους μαθητές κρίθηκε ότι παρουσίαζαν τα υψηλά επίπεδα υπερκινητικότητας και παρορμητικής συμπεριφοράς.

Το τελευταίο βασικό εύρημα είναι ότι οι μαθητές με δυσκολίες στη μνήμη εργασίας χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστούν τις πληροφορίες. Δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν σε χρονομετρημένες δραστηριότητες και σε γρήγορη παρουσίαση πληροφοριών. Ως αποτέλεσμα, συχνά καταλήγουν να εγκαταλείπουν τις δραστηριότητες λόγω απογοήτευσης. Ένας τρόπος για να ξεπεραστεί αυτή η δυσκολία είναι να τους παρέχεται μια πιο σύντομη δραστηριότητα και να τους δίνεται περισσότερος χρόνος κατά τη διάρκεια των εξετάσεων.

Μελέτες όπως αυτές καταδεικνύουν ότι οι μαθητές με δυσκολίες στη μνήμη εργασίας έχουν εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο να σημειώσουν κακή ακαδημαϊκή πρόοδο και είναι σχετικά συνηθισμένοι στην τάξη – αντιπροσωπεύουν περίπου το 10% της ηλικιακής τους ομάδας στο γενικό σχολείο. Χωρίς έγκαιρη παρέμβαση, τα ελλείμματα στη μνήμη εργασίας δεν μπορούν να αναπληρωθούν με την πάροδο του χρόνου και θα συνεχίσουν να θέτουν σε κίνδυνο την πιθανότητα ακαδημαϊκής επιτυχίας ενός παιδιού.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές να ελαχιστοποιήσουν τα πιθανά προβλήματα μνήμης;

Το πρώτο κρίσιμο βήμα για την υποστήριξη των μαθητών με ελλείψεις στη μνήμη εργασίας είναι η σωστή διάγνωση, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί από έναν σχολικό ψυχολόγο. Ωστόσο, επί του παρόντος, τα προβλήματα μνήμης εργασίας συχνά δεν εντοπίζονται στους μαθητές ή διαγιγνώσκονται λανθασμένα ως προβλήματα προσοχής. Υπάρχουν διάφορες συστοιχίες δοκιμασιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση της μνήμης εργασίας, συμπεριλαμβανομένου του δείκτη μνήμης εργασίας στο WISC. Ωστόσο, τα περισσότερα μέσα αξιολόγησης που είναι σήμερα διαθέσιμα απαιτούν σημαντική εμπειρία στη χορήγηση, τη βαθμολόγηση και την ερμηνεία των γνωστικών δοκιμασιών.