Ο φόβος της έλλειψης, ή αλλιώς FoMO, ορίζεται ως εκείνη η ανήσυχη αίσθηση που νιώθει ένας άνθρωπος όταν νομίζει ότι οι άλλοι έχουν παράπονα από αυτόν, ότι τον αγνοούν ή ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους. Ο φόβος της έλλειψης, που σχετίζεται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως θα δούμε πιο κάτω, συνοδεύεται από διάφορα συμπεριφορικά προβλήματα, όπως η ανησυχία για το πώς θα αντιδράσουν οι άλλοι χρήστες σε διάφορες αναρτήσεις και ο συνεχής έλεγχος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ακόμη και σε περιβάλλοντα που δεν είναι κατάλληλα, όπως κατά την οδήγηση.

Νέα έρευνα έχει εντοπίσει τις κύριες αιτίες αυτού του ψυχολογικού φαινομένου, τα πλαίσια στα οποία συμβαίνει και τα είδη των φόβων που εμπλέκονται σε αυτό. Ως εκ τούτου, οι ερευνητές προτείνουν νέα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για να ελαχιστοποιήσουν αυτήν την σύγχρονη μορφή κοινωνικού άγχους.

Με ποιον τρόπο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν φόβο της έλλειψης στους χρήστες;

Οι άνθρωποι είναι θεμελιωδώς κοινωνικά πλάσματα. Η ταυτότητά μας, οι πεποιθήσεις και οι συμπεριφορές μας, διαμορφώνονται από τις αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους. Οι παλαιότερες γενιές μπορούσαν να απομακρυνθούν από τον κόσμο όταν το ήθελαν, ωστόσο η εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των smartphones, έχει εξαφανίσει αυτή τη δυνατότητα, παρέχοντας πλέον 24ωρες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Ωστόσο, αυτή η συνεχής αλληλεπίδραση, έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία μας.

Ο φόβος της έλλειψης πυροδοτείται όταν οι άνθρωποι αρχίσουν να εξαρτώνται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όταν για παράδειγμα δεν έχουν μπαταρία ή αδυνατούν να συνδεθούν στο διαδίκτυο, αγχώνονται. Αγχώνονται επίσης όταν, λόγω έλλειψης χρόνου, δεν προλαβαίνουν να απαντήσουν σε σημαντικά μηνύματα ή χάνουν σημαντικές ειδοποιήσεις. Τέλος, αγχώνονται και προσπαθούν να κατανοήσουν τον λόγο που κάποιος άλλος χρήστης δεν διάβασε ή διάβασε και δεν απάντησε στα μηνύματά τους.

Με βάση αυτές τις αντιδράσεις, οι επιστήμονες ανακάλυψαν και έναν αριθμό υπο-φόβων, όπως:

• Φόβος μην χάσουν την δημοτικότητά τους. Όταν καθυστερούν να απαντήσουν σε μηνύματα.
• Φόβος έλλειψης πολύτιμων πληροφοριών. Όταν χάνουν σημαντικές ειδοποιήσεις και ειδήσεις.
• Φόβος αποκλεισμού από κοινωνικές ομάδες: Όταν δεν απαντούν εγκαίρως.
• Φόβος υποκίνησης αρνητικών αντιδράσεων: Όταν δεν απαντούν αμέσως ή όταν δεν προλαβαίνουν να αντιδράσουν σε αναρτήσεις άλλων.

Ως εκ τούτου, ο φόβος της έλλειψης έχει συνδεθεί με το άγχος και την ανησυχία που προκύπτει από τον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι online. Φυσικά, τα δυο αυτά συναισθήματα εξαρτώνται από τις προσδοκίες που έχει ο καθένας από τον εαυτό του και τους άλλους. Οι επιστήμονες λοιπόν, τονίζουν ότι ο τρόπος με τον οποίο είναι σχεδιασμένες σήμερα οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι αντικοινωνικός και έχει σαν μοναδικό στόχο να προσελκύσει την προσοχή των ανθρώπων, εστιάζοντας πολύ λιγότερο στην υγιή αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

Ποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα έχουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία ενεργοποιούν τον φόβο της έλλειψης;

Με βάση τις εκτιμήσεις των ερευνητών, τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά των πλατφόρμων κοινωνικής δικτύωσης, ενεργοποιούν τον φόβο της έλλειψης στους χρήστες. Για παράδειγμα, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που υπάρχει στις εν λόγω πλατφόρμες, είναι η προβολή του αριθμού των ατόμων που αρέσει η κάθε ανάρτηση. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό μπορεί να προκαλέσει άγχος στον χρήστη, κάνοντας τον να πιστεύει πως δεν είναι κοινωνικά αποδεκτός.

Άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως η παράδοση και η ανάγνωση των μηνυμάτων μπορούν επίσης να δημιουργήσουν άγχος στους χρήστες και αμφιβολίες για τις κοινωνικές τους σχέσεις. Για παράδειγμα, ένας χρήστης που έχει στείλει ένα μήνυμα το οποίο παραμένει για ώρες αδιάβαστο, μπορεί να ερμηνεύσει αυτή την συμπεριφορά ως αγνόηση, την στιγμή που ο άλλος χρήστης μπορεί απλά να μην είχε wifi ή να μην είχε χρόνο να απαντήσει.

Ποιες σχεδιαστικές λύσεις προτείνουν οι επιστήμονες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Η τεχνολογία μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων και να επιφέρει θετικές αλλαγές στον τρόπο που αλληλοεπιδρούν. Στη βάση αυτής της λογικής και συζητώντας με ανθρώπους που βιώνουν τον φόβο της έλλειψης, οι επιστήμονες προτείνουν στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κάποιες αλλαγές στα εργαλεία και τα χαρακτηριστικά τους, όπως:

• Ορισμός λίστας προτεραιοτήτων, όπου οι χρήστες θα λαμβάνουν μηνύματα και ειδοποιήσεις μόνο από άτομα, ομάδες και γεγονότα που τους ενδιαφέρουν.
• Εύκολο φιλτράρισμα και καταγραφή ειδοποιήσεων, έτσι ώστε οι χρήστες να μπορούν να ασχοληθούν με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στον δικό τους χρόνο, χωρίς να χάνουν σημαντικές ειδοποιήσεις και χωρίς να έρχονται αντιμέτωποι με μεγάλο όγκο ειδοποιήσεων.
• Πρωτόκολλα κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Όπου οι χρήστες θα μπορούν να ενημερώνουν με αυτόματο μήνυμα τους άλλους χρήστες, ότι δεν ανταποκρίνονται άμεσα στα μηνύματα, ώστε να μην περιμένουν άμεσες απαντήσεις.