Η φιλοκοινωνική συμπεριφορά – η βοήθεια, η προσφορά και η συνεργασία – είναι η σωτήρια χάρη των ανθρώπων. Αντιμετωπίζει τον εγωισμό, την ανταγωνιστικότητα, την προκατάληψη και την επιθετικότητά μας. Οι έρευνες διαπιστώνουν ότι η βοήθεια και η προσφορά μάς αποσπούν την προσοχή από τα προβλήματά μας, βελτιώνουν τη διάθεσή μας, αυξάνουν την αίσθηση του ελέγχου και της χρησιμότητάς μας, προάγουν τις σχέσεις και ικανοποιούν τις κοινωνικές ανάγκες. Η υποστήριξή μας βοηθά τους ανθρώπους να ανακάμψουν και βοηθά τους ανθρώπους να επιτύχουν. Το ξέσπασμα της προσφοράς μετά από τραγωδία παρέχει ελπίδα και κουράγιο για να συνεχίσουμε. Η φιλοκοινωνική συμπεριφορά προάγει την επιτυχία των ατόμων, των σχέσεων, των ομάδων και των κοινωνιών.

Είναι καλό να βοηθάς και να προσφέρεις, αλλά πόσο και μέχρι πότε; Υπάρχει όριο;

Οι περισσότεροι από εμάς πρέπει να θέσουμε όρια γύρω από τη βοήθεια και την προσφορά μας σε κάποιο σημείο της ζωής μας. Μπορεί να βρεθούμε σε μια μονόπλευρη σχέση με έναν “εμπλεκόμενο”. Η προσφορά μας μπορεί να μετατραπεί σε παροχή δυνατοτήτων και να προωθήσει την εξάρτηση ή τον εθισμό. Οι προσωρινές προσφορές βοήθειας μπορεί να γίνουν απροσδόκητα μακροχρόνια βάρη. Η βοήθεια και η προσφορά μας δεν είναι πάντα βιώσιμη δεδομένης της ενέργειας και των οικονομικών μας πόρων. Αντί να ενισχύουμε τις σχέσεις μας, η προσφορά μας μπορεί να τις επιβαρύνει.

Η αλήθεια είναι ότι η αμφιθυμία για τη θέσπιση ορίων είναι συνηθισμένη όταν εξετάζουμε το ενδεχόμενο να θέσουμε όρια στη βοήθεια και την προσφορά μας, αλλά και ακόμη και αφού το κάνουμε. Ενώ ορισμένοι παράγοντες φωνάζουν υπέρ του να θέτουμε όρια, άλλοι επιχειρηματολογούν εναντίον του και δημιουργούν γνωστική ασυμφωνία (ψυχολογική ένταση από αντικρουόμενες σκέψεις). Οι ανησυχίες για το τι μπορεί να συμβεί χωρίς την υποστήριξή μας μάς μπερδεύουν. Μπορεί να υπάρχει αμφιταλάντευση σχετικά με το αν η ανάγκη για τη βοήθειά μας είναι πραγματική ή αν είναι επινόηση κάποιου που αποφεύγει την ευθύνη ή επιδιώκει την εξάρτηση. Μπορεί να αναρωτηθούμε αν τα όρια είναι δίκαια δεδομένης της κατάστασης της υγείας, του εθισμού ή της ψυχιατρικής διαταραχής κάποιου άλλου. Μπορεί να παλεύουμε με συναισθήματα εγωισμού για τον περιορισμό της θυσίας μας για τους άλλους. Κάποιοι άνθρωποι θα θυμώσουν και θα αντισταθούν στα όριά σας ή θα σας απορρίψουν όταν περιορίσετε αυτά που κάνετε γι’ αυτούς ή που τους δίνετε. Η θέσπιση ορίων, εν ολίγοις, μπορεί να τερματίσει τις σχέσεις.

Η αμφιθυμία για τον καθορισμό ορίων μπορεί να μας εμποδίσει να θέσουμε τα αναγκαία όρια ή να αποδυναμώσει την αποφασιστικότητά μας όταν το κάνουμε. Η λύση είναι η διαχείριση της αμφιθυμίας, της ενοχής και της απώλειας, ώστε να μπορούμε να κάνουμε αυτό που πρέπει να γίνει. Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις:

1. Μειώστε την αμφιθυμία πριν ή μετά τη θέσπιση ορίων, ενισχύοντας τις γνωστικές αντιλήψεις (σκέψεις) που υποστηρίζουν το όριό σας. Ελαφρύνετε τη δυσαναλογία σας με έναν κατάλογο των λόγων για τους οποίους τα όριά σας είναι απαραίτητα. Ρωτήστε τον εαυτό σας:

• “Πώς η συνεχής βοήθειά μου παρεμποδίζει την επίτευξη σημαντικών προσωπικών ή οικογενειακών στόχων μου;” (Οι στόχοι αυτοί μπορεί να είναι οικονομικοί, επαγγελματικοί, κοινωνικοί ή να σχετίζονται με την ψυχική ή σωματική σας υγεία).
• “Πώς η βοήθειά μου ή η προσφορά μου είναι στην πραγματικότητα μη βοηθητική; Πώς παρεμποδίζει τη μακροπρόθεσμη υγεία, την ευημερία, την ικανότητα ή την αυτονομία άλλων ανθρώπων; Πώς βλάπτει τις σχέσεις;”
• “Γιατί αισθάνθηκα (ή γιατί αισθάνομαι) την ανάγκη να θέσω αυτά τα όρια;”

2. Αντισταθμίστε περαιτέρω την αμφιθυμία και ενισχύστε τη δέσμευση στα όρια με καταφατικές αυτο-δηλώσεις. Για παράδειγμα:

• “Είναι δικαίωμά τους να δυσαρεστηθούν με τα όριά μου, αλλά είναι δικαίωμά μου να θέσω όρια γύρω από το τι θα κάνω και τι δεν θα κάνω. Εξάλλου, είναι τα χρήματά μου, ο χρόνος μου και η προσπάθειά μου”.
• “Ο θυμός ή η δυσαρέσκειά τους είναι ατυχής και εύχομαι να μην ήταν έτσι, αλλά μπορώ να το χειριστώ και μάλλον θα το ξεπεράσουν”.
• “Δεν πήρα αυτή την απόφαση ελαφρά τη καρδία και είναι το σωστό για μένα, ακόμα κι αν είναι δύσκολο. Ξέρω ότι το status quo δεν μπορεί να συνεχιστεί”.
• “Δεν είμαι κακός ή μη χρήσιμος άνθρωπος που έθεσα αυτό το όριο. Το να είσαι καλός και χρήσιμος άνθρωπος σημαίνει μερικές φορές να θέτεις όρια”.
• “Ελπίζω ότι θα τα καταφέρουν χωρίς τη βοήθειά μου, αλλά αν δεν τα καταφέρουν, είναι δική τους επιλογή, όχι δικό μου λάθος”.

3. Όταν αισθάνεστε στεναχωρημένοι αφού θέσετε ένα αναγκαίο όριο, υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι η δυσφορία είναι ένα φυσιολογικό, αλλά συνήθως προσωρινό, μέρος της διαδικασίας. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κάνατε λάθος που θέσατε ένα όριο. Και η αμφιθυμία σας θα υποχωρήσει με το πέρασμα του χρόνου, ειδικά αν ακολουθήσετε τις παραπάνω προτάσεις.

4. Όταν θέτετε όρια βοήθειας ή παροχής, είναι φυσιολογικό να αισθάνεστε θλίψη ή ακόμη και να πενθείτε. Όταν τα όριά σας αποτελούν αναγνώριση του εγωισμού, της ανωριμότητας ή της προθυμίας κάποιου να επωφεληθεί, μπορεί να λυπηθείτε το άτομο που νομίζατε ότι ήταν (ή θα γινόταν) όταν συμφωνήσατε να βοηθήσετε ή να δώσετε. Μπορεί να στεναχωρηθείτε για τις διαψευσμένες ελπίδες ότι η προσφορά σας θα ενίσχυε μια σχέση ή θα βοηθούσε κάποιον να προοδεύσει ή ότι θα αποτελούσε μέρος μιας σχέσης αμοιβαίας προσφοράς.

Κάποια όρια οδηγούν τις σχέσεις στο τέλος τους ή στην απόστασή τους, οπότε μπορεί να θρηνήσετε και αυτή την απώλεια. (Αλλά μην θρηνήσετε πρόωρα: Αν η σχέση ήταν κάτι περισσότερο από το να δίνετε εσείς και να παίρνει κάποιος άλλος, θα πρέπει να ανακάμψει). Ο θρήνος δεν σημαίνει συνήθως ότι κάνετε λάθος στα όριά σας – σημαίνει απλώς ότι βιώσατε μια απώλεια που θα απαλυνθεί με τον καιρό.