Μερικοί άνθρωποι είναι «πρωινοί τύποι», δηλαδή συνηθίζουν να ξυπνάνε νωρίς το πρωί και να ξεκινάνε τη μέρα τους με όρεξη, ενώ άλλοι χαρακτηρίζονται ως «νυχτοπούλια» επειδή προτιμούν να κοιμούνται αργότερα το βράδυ και είναι πιο λειτουργικοί τις βραδινές ώρες της ημέρας.

Ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει πως το εάν ένα άτομο είναι πρωινός ή βραδινός τύπος μπορεί να επηρεάζει εκτός από τη λειτουργικότητά του κατά τη διάρκεια της ημέρας και την υγεία του.

Συγκεκριμένα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Experimental Physiology, διαπίστωσε πως ο κύκλος ύπνου-αφύπνισης σχετίζεται με το μεταβολισμό του σώματος και όσα άτομα είναι βραδινοί τύποι έχουν μειωμένη ικανότητα να χρησιμοποιούν το λίπος ως πηγή ενέργειας. Αυτό μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του κινδύνου για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακές παθήσεις στα άτομα αυτά.

Τι είναι ο χρονότυπος και πώς επηρεάζει την υγεία;

Ο χρονότυπος (chronotype) προσδιορίζει τη φυσική τάση ενός ατόμου να κοιμάται ή να ξυπνάει συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε εγρήγορση κατά τη διάρκεια ορισμένων χρονικών περιόδων.

Οι πρώιμοι χρονότυποι, δηλαδή όσοι προτιμούν να ξυπνάνε νωρίς και λειτουργούν καλύτερα τις πρωινές ώρες της ημέρας, τείνουν να αντιμετωπίζουν μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων. Αντιθέτως, οι όψιμοι χρονότυποι, δηλαδή όσοι είναι πιο δραστήριοι τις βραδινές ώρες της ημέρας και κοιμούνται αργότερα το βράδυ, έχουν αυξημένο κίνδυνο χρόνιων παθήσεων, χωρίς όμως να είναι απόλυτα κατανοητός ο βιολογικός μηχανισμός που ευθύνεται γι’ αυτό.

Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ των πρωινών και βραδινών τύπων;

Η πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Experimental Physiology, εξέτασε τις βιολογικές διαφορές 51 ατόμων με μεταβολικό σύνδρομο, μια κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολικό σωματικό λίπος και υψηλή αρτηριακή πίεση, που αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις, εγκεφαλικό επεισόδιο και σακχαρώδη διαβήτη.

Αυτά τα άτομα συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια για τη μέτρηση των πρωίμων και όψιμων χρονοτύπων και με βάση αυτά διαχωρίστηκαν σε δύο ομάδες.

Οι ερευνητές μέτρησαν επίσης τη μάζα και σύσταση του σώματος, την ευαισθησία στην ινσουλίνη και το μεταβολισμό του λίπους και των υδατανθράκων σε κατάσταση ηρεμίας και κατά τη διάρκεια φυσικής δραστηριότητας.

Ύστερα, οι συμμετέχοντες παρακολουθήθηκαν για 1 εβδομάδα, με τη βοήθεια ενός επιταχυνσιόμετρου στο δεξί ισχίο, για να καταγραφεί η φυσική τους δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για να αποφευχθούν τυχόν επιδράσεις από τη διατροφή στα αποτελέσματα της μελέτης, όλοι οι συμμετέχοντες ακολουθούσαν την ίδια δίαιτα περιορισμένων θερμίδων και νήστευαν όλη τη νύχτα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν πως ο χρονότυπος ενός ατόμου παίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό του. Με άλλα λόγια, όσα άτομα ήταν πρωινοί τύποι είχαν περισσότερες πιθανότητες να μετατρέψουν μεγαλύτερη ποσότητα λίπους σε ενέργεια, σε σχέση με τους βραδινούς τύπους. Οι βραδινοί τύποι παρατηρήθηκε πως ήταν πιο πιθανό να καταναλώνουν λιγότερες ποσότητες λίπους και περισσότερους υδατάνθρακες για ενέργεια, τόσο σε κατάσταση ηρεμίας όσο και κατά τη διάρκεια της άσκησης.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι βραδινοί τύποι είναι πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη καρδιακών παθήσεων και διαβήτη, σε σύγκριση με του πρωινούς τύπους, πιθανώς διότι το σώμα τους είναι λιγότερο ικανό να χρησιμοποιεί το λίπος ως πηγή ενέργειας. Αυτό ενδεχομένως οφείλεται στο γεγονός πως οι πρωινοί τύποι τείνουν να είναι πιο δραστήριοι κατά τη διάρκεια της ημέρας με αποτέλεσμα να καίνε περισσότερο λίπος, ενώ οι βραδινοί τύποι τείνουν να είναι πιο καθιστικοί.

Πώς δικαιολογείται αυτή η διαφορά;

Παρόλο που κανένας από τους συμμετέχοντες της μελέτης δεν διαγνώστηκε με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, οι βραδινοί τύποι αποδείχθηκαν πιο ανθεκτικοί στην ινσουλίνη, που σημαίνει πως απαιτούσαν περισσότερη ινσουλίνη για να μειώσουν τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα τους. Το γεγονός αυτό συμβάλει στην αύξηση του σωματικού βάρους, στο μη φυσιολογικό μεταβολισμό των λιπιδίων και ενδεχομένως στην παχυσαρκία. Αντιθέτως, οι πρωινοί τύποι είχαν μεγαλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη, με αποτέλεσμα να διαχειρίζονται καλύτερα τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα τους.

Παρόλο που δεν είναι απολύτως σαφής ο λόγος που οι βραδινοί τύποι παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, θεωρείται πως η αντίσταση στην ινσουλίνη, που αυτοί παρουσιάζουν, είναι ένας από τους κύριους ενόχους.

Τα ελαττώματα στα μιτοχόνδρια καθιστούν δυσκολότερη τη μετατροπή λίπους σε ενέργεια, κάτι το οποίο μπορεί να συμβάλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη. Μια εναλλακτική εξήγηση, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι επίσης πως η συσσώρευση μεταβολιτών λίπους μπορεί να βλάψει τη δράση της ινσουλίνης στους ιστούς του σώματος, όπως οι μύες.

Μπορεί να αλλάξει ο χρονότυπος ενός ατόμου;

Μελέτες έχουν δείξει πως ο χρονότυπος είναι ένα κληρονομικό χαρακτηριστικό, το οποίο μπορεί να μεταβιβαστεί από τους γονείς στα παιδιά, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να αλλάξει. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ενδείξεις πως ο χρονότυπος ενός ατόμου μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, καθώς αυτός γερνάει.

Άτομα που είναι βραδινοί τύποι και θέλουν να προσπαθήσουν για αυτή την αλλαγή, συνιστάται να ξεκινήσουν με μικρά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, όπως για παράδειγμα να πηγαίνουν για ύπνο 15 λεπτά νωρίτερα το βράδυ και να ξυπνούν 15 λεπτά νωρίτερα το πρωί. Ανάλογα με το πόσο εύκολα θα προσαρμοστούν σε αυτή την αλλαγή μπορούν στη συνέχεια, σταδιακά, να επεκτείνουν περισσότερο το χρόνο αυτό.