Η ελονοσία, γνωστή και ως μαλάρια, είναι ένα λοιμώδες νόσημα που προκαλείται από το παράσιτο (πλασμώδιο) της ελονοσίας και μεταδίδεται μέσω τσιμπήματος μολυσμένου θηλυκού κουνουπιού του γένους Anopheles. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι οι έντονοι, περιοδικοί πυρετοί, και αναφορές σε αυτήν υπάρχουν ήδη από το 2.700 π.Χ. στην Κίνα. Θα αναμέναμε πως μια ασθένεια που πλήττει την ανθρωπότητα για τόσες χιλιάδες χρόνια, θα είχε ήδη αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, είτε με κάποια φαρμακευτική αγωγή, είτε με τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Όμως, το παράσιτο υπεύθυνο για την μαλάρια έχει ιδιαίτερη βιολογία και κύκλο ζωής, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την στοχευμένη αντιμετώπισή του.

Υπάρχει εμβόλιο ενάντια της ελονοσίας;

Όσον αφορά τα εμβόλια, μόνο ένα έχει περάσει επιτυχώς όλα τα στάδια κλινικών δοκιμών και κυκλοφορεί στην αγορά από το 2019, το RTS,S. Το συγκεκριμένο εμβόλιο υπόκειται σε εργαστηριακές δοκιμές τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά η αποτελεσματικότητά του παραμένει χαμηλή, μόνο 40% αποτελεσματικό έναντι πρόληψης μολύνσεων από το πλασμώδιο. Επιπλέον, αυτό το ποσοστό προστασίας επιτυγχάνεται έπειτα από 4 δόσεις του εμβολίου, σε παιδιά ηλικίας 5-17 μηνών. Σε παιδιά λίγο μεγαλύτερης ηλικίας, το εμβόλιο δεν είναι τόσο αποτελεσματικό. Ο μηχανισμός λειτουργίας του RTS,S βασίζεται στην εκπαίδευση του οργανισμού να «στοχοποιεί» την CS πρωτεΐνη, η οποία παράγεται όταν το παράσιτο φτάνει στο ήπαρ. Το RTS,S είναι μόνο 40% αποτελεσματικό, διότι εκπαιδεύει τον οργανισμό μας να αναγνωρίζει ένα μόνο συγκεκριμένο αλληλόμορφο, δηλαδή μια μορφή του γονιδίου, της CS πρωτεΐνης.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να δημιουργήσουμε ένα αποτελεσματικό εμβόλιο για την ελονοσία;

Η ελονοσία ενδημεί σε σχεδόν 100 χώρες, αλλά κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική και στην Ασία. Δυστυχώς αυτό δεν προτρέπει τις φαρμακευτικές εταιρείες να ασχοληθούν έντονα με την συγκεκριμένη ασθένεια, και όσες φαρμακευτικές ερευνούν την ασθένεια, έχουν βρεθεί αντιμέτωπες με πολλαπλά εμπόδια.

Αν κάποιος νοσήσει μία φορά από ελονοσία, δεν συνεπάγεται και ανοσία στο πλασμώδιο εφ’ όρου ζωής, και αυτό δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τον σχεδιασμό ενός εμβολίου, καθώς τα εμβόλια ουσιαστικά μαθαίνουν στον οργανισμό μας να αναγνωρίζει ένα συγκεκριμένο αντιγόνο και να το καταστρέφει. Όμως η ελονοσία δεν προκαλείται ούτε από ιούς, ούτε από βακτήρια, αλλά από διαφορετικά είδη παρασίτων του γένους Plasmodium, και παρότι είναι μονοκύτταροι οργανισμοί, είναι γενετικά πολυπλοκότεροι από τα κοινά παθογόνα. Επιπλέον, ακόμα και στο ίδιο είδος, μπορούν να παρατηρηθούν πολλαπλοί φαινότυποι, που σημαίνει πως το καθένα θα φέρει και διαφορετικού τύπου αντιγόνα. Τέλος, ο βιολογικός κύκλος ζωής τους περιλαμβάνει το κουνούπι, το οποίο μολύνει τον άνθρωπο με το παράσιτο όταν τον τσιμπάει, στην συνέχεια τα παράσιτα παραμένουν στο ήπαρ για μήνες, ακόμα και χρόνια, μέχρι που τελικά μολύνουν τα ερυθροκύτταρα, πολλαπλασιάζονται ξανά, και τα καταστρέφουν. Σε όλα αυτά τα στάδια, το παράσιτο έχει διαφορετικές μορφές, χωρίς κάποιο κοινό αντιγόνο.

Ένα πολλά υποσχόμενο εμβόλιο στην 1η φάση κλινικών δοκιμών!

Το συγκεκριμένο εμβόλιο συνδυάζει ζωντανά παράσιτα μαζί με κάποια από τις ευρέως χρησιμοποιούμενες δραστικές ουσίες εναντίον της ελονοσίας, και η μέθοδος αυτή ονομάζεται χημειοπροφύλαξη με ανθελονοσιακά φάρμακα.  Η έρευνα πραγματοποιείται στο National Institutes of Health (NIH) Clinical Center , Bethesda, Maryland,  με επικεφαλείς τους Patrick E. Duffy, M.D. και Stephen L. Hoffman, M.D..

Το εμβόλιο έχει ονομαστεί PfSPZ, και περιλαμβάνει σποροζωΐτες, την μορφή του παρασίτου που ταξιδεύει προς το ήπαρ, και πυριμεθανίνη, η οποία εξοντώνει το παράσιτο στο ήπαρ, ή χλωροκίνη, που εξοντώνει το παράσιτο στο αίμα. Οι εθελοντές της κλινικής δοκιμής, αφού έκαναν το εμβόλιο, εκτέθηκαν σε στέλεχος του παρασίτου, ίδιου με αυτού στο εμβόλιο (ομόλογο στέλεχος), και σε διαφορετικό στέλεχος από αυτό του εμβολίου (ετερόλογο στέλεχος). Όταν το εμβόλιο είχε υψηλή συγκέντρωση της πυριμεθανίνης, 87,5% των εθελοντών δεν νόσησαν από το ομόλογο στέλεχος, και 77,8% προστατεύτηκαν από το ετερόλογο στέλεχος. Οι εθελοντές του εμβολίου με την χλωροκίνη είχαν 100% προστασία έναντι του ετερόλογου στελέχους, κάτι το οποίο δεν έχει επιτευχθεί ποτέ ξανά στην ιστορία των εμβολίων έναντι της ελονοσίας.

Αυτήν την στιγμή, κάθε 2 λεπτά, ένα παιδί πεθαίνει από ελονοσία, και αυτός ο αριθμός είναι μια βελτιωμένη εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στις χώρες που πλήττονται από την ασθένεια. Φυσικά, διάφορα προληπτικά μέτρα που λαμβάνονται έχουν ήδη βοηθήσει να σωθούν πολλές ζωές, όπως η εντατική χρήση εντομοκτόνων. Η πολυπλοκότητα του παρασίτου Plasmodium και η ελάχιστη χρηματοδότηση της έρευνας για την ελονοσία, είναι οι κυριότεροι παράγοντες που αυτή η ασθένεια πλήττει ακόμα την ανθρωπότητα.