Η εμφάνιση του ιού SARS-CoV-2, που προκαλεί τη λοίμωξη COVID-19, οδήγησε την παγκόσμια κοινότητα στη λήψη μιας σειράς μέτρων δημόσιας υγείας για τον έλεγχο της εξάπλωσης του ιού. Η χρήση αντισηπτικών χεριών ήταν ένα από αυτά, με αποτέλεσμα η πώληση των προϊόντων αυτών να έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια της πανδημίας και να έχει γεννηθεί η ανάγκη για μελέτη και κατανόηση του ακριβή τρόπου με τον οποίο αυτά δρουν.

Βοηθούν τα αντισηπτικά χεριών στην πρόληψη της μετάδοσης της λοίμωξης COVID-19;

Στην αρχή της πανδημίας, ο κύριος τρόπος μετάδοσης του ιού SARS-CoV-2 και η αποτελεσματικότητα των τοπικών αντισηπτικών ήταν άγνωστα. Ωστόσο, μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν ότι ο ιός SARS-CoV-2, σε αντίθεση με άλλους ιούς όπως αυτός της γρίπης, μεταδίδεται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από τον αέρα μέσω σταγονιδίων από κάποιο μολυσμένο άτομο. Παρόλα αυτά, η καλή υγιεινή των χεριών συνεχίζει να θεωρείται ένα σημαντικό μέτρο για το έλεγχο της εξάπλωσης της λοίμωξης.

Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα πρόσφατων μελετών είναι πως ο ιός SARS-CoV-2, σε αντίθεση με άλλους χαρακτηρισμένους κορονοϊούς, δεν αδρανοποιείται εύκολα μέσω της χρήσης χημικών απολυμαντικών με βάση το αλκοόλ (αιθανόλη και προπαν-2-όλη), εκτός εάν ο χρόνος επαφής με την επιφάνεια επεκταθεί έως και 10 λεπτά. Ωστόσο, πολλά από τα αντισηπτικά που χρησιμοποιήθηκαν στις μελέτες αυτές δεν προορίζονται για χρήση από τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να διεξαχθούν απόλυτα σαφή συμπεράσματα.

Μάλιστα, στη λίστα της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (ΕΡΑ) με τα απολυμαντικά επιφανειών που έχουν αποδειχθεί και εγκριθεί ως δραστικά ενάντια στον SARS-CoV-2, μόνο το 6,4% αυτών έχουν ως δραστικό συστατικό το αλκοόλ.

Τι είναι σημαντικό για μια σωστή απολύμανση;

Ως απολύμανση ορίζεται η διαδικασία μείωσης του αριθμού των παθογόνων μικροοργανισμών που υπάρχουν σε μια επιφάνεια ή σε ένα διάλυμα, ενώ με τον όρο «αποστείρωση» περιγράφεται η πλήρης απομάκρυνση των παθογόνων μικροοργανισμών.

Για να δράσουν αποτελεσματικά τα απολυμαντικά επιφανειών πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο πράγματα. Το πρώτο είναι η συγκέντρωση της δραστικής ένωσης του απολυμαντικού και το δεύτερο είναι ο χρόνος επαφής.

Για την αποτελεσματική εξάλειψη των ιών μέσω χρήσης απολυμαντικών με βάση το αλκοόλ, απαιτείται συγκέντρωση αλκοόλης 71%. Η προπαν-1-όλη είναι το πιο αποτελεσματικό αλκοολούχο απολυμαντικό, ενώ ακολουθεί η προπαν-2-όλη και μετά η αιθανόλη. Η αιθανόλη χρησιμοποιείται πιο συχνά σε αντισηπτικά χεριών, ενώ η προπαν-2-όλη χρησιμοποιείται συνήθως σε απολυμαντικά επιφανειών ή μαντηλάκια για αποστείρωση της επιφάνειας του δέρματος πριν μια ένεση.

Για να δράσουν αποτελεσματικά στην απολύμανση, οι αλκοόλες απαιτούν να υπάρχει νερό στη σύνθεσή τους, καθώς δρουν μετουσιώνοντας τις πρωτεΐνες των ιών. Επομένως, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις αλκοολών είναι λιγότερο αποτελεσματικές στην απολύμανση.

Όσον αφορά το χρόνο επαφής που απαιτείται μεταξύ της επιφάνειας που πρόκειται να απολυμανθεί και του αντισηπτικού, η αποτελεσματικότητα της χρήσης αιθανόλης σε πολλά αντισηπτικά χεριών θεωρείται αμφισβητήσιμη. Συγκεκριμένα, μια ανασκόπηση της αποτελεσματικότητας μιας σειράς αντισηπτικών χεριών με ποίκιλες συγκεντρώσεις αλκοόλης έδειξε ότι ο ελάχιστος χρόνος επαφής, που απαιτείται για μια αξιόλογη μείωση των βιώσιμων ιών, είναι τα 30 δευτερόλεπτα, ενώ η επαφή για 1 λεπτό είχε ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Το πρόβλημα όμως με τα αλκοολούχα αντισηπτικά χεριών είναι πως δεν μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματική μείωση των παθογόνων μέσω παρατεταμένου χρόνου επαφής με το δέρμα, λόγω της εγγενούς πτητικότητας (ικανότητα να εξατμίζεται εύκολα) του αλκοόλ.

Η σύνθεση των αλκοολούχων αντισηπτικών χεριών με ποίκιλες συγκεντρώσεις γλυκερόλης μπορεί να αυξήσει το χρόνο επαφής, αλλά συνήθως αφήνει την επιφάνεια του δέρματος κολλώδη.