Βιολογικοί παράγοντες: Πώς επιδρούν κατά του καρκίνου και ποιες οι παρενέργειές τους;

Πώς επηρεάζουν οι βιολογικοί παράγοντες το ανοσοποιητικό σύστημα;

Οι βιολογικοί παράγοντες, ως φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία αυτοάνοσων ασθενειών, έχουν συγκεκριμένες επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα. Έχουν σχεδιαστεί για να ρυθμίζουν ή να καταστέλλουν ορισμένα συστατικά της ανοσολογικής απόκρισης που συμβάλλουν στην ανάπτυξη και εξέλιξη αυτοάνοσων καταστάσεων. Παρακάτω θα γνωρίσουμε τρόπους με τους οποίους οι βιολογικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα:

• Αναστολή φλεγμονωδών κυτοκινών

Πολλοί βιολογικοί παράγοντες στοχεύουν συγκεκριμένες φλεγμονώδεις κυτοκίνες, οι οποίες σηματοδοτούν μόρια που εμπλέκονται στην ανοσολογική απόκριση. Αναστέλλοντας αυτές τις κυτοκίνες, οι βιολογικοί παράγοντες βοηθούν στη μείωση της φλεγμονής που σχετίζεται με αυτοάνοσες ασθένειες.

• Καταστολή της δραστηριότητας των ανοσοκυττάρων

Οι βιολογικοί παράγοντες μπορούν να στοχεύσουν και να αναστείλουν τη δραστηριότητα συγκεκριμένων κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως τα Τ- ή τα Β κύτταρα, τα οποία παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ανοσολογική απόκριση. Αυτή η καταστολή βοηθά στην πρόληψη αυτών των κυττάρων από την επίθεση στους ιστούς του σώματος.

• Παρεμβολή στα αυτοαντισώματα

Ορισμένες αυτοάνοσες ασθένειες περιλαμβάνουν την παραγωγή αυτοαντισωμάτων που στοχεύουν τα κύτταρα και τους ιστούς του σώματος. Οι βιολογικοί παράγοντες μπορούν να εξουδετερώσουν αυτά τα αυτοαντισώματα, εμποδίζοντάς τα να προκαλέσουν περαιτέρω βλάβη.

• Διαταραχή των οδών μεταγωγής σήματος

Οι βιολογικοί παράγοντες μπορεί να αλληλεπιδρούν με τις ενδοκυτταρικές οδούς σηματοδότησης εντός των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος. Διαταράσσοντας αυτές τις οδούς, τα φάρμακα μπορούν να ρυθμίσουν την ενεργοποίηση και τη λειτουργία των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, οδηγώντας σε μια εξασθενημένη ανοσολογική απόκριση.

• Προώθηση της ανοσολογικής ρύθμισης

Ορισμένοι βιολογικοί παράγοντες λειτουργούν προωθώντας την ανοσολογική ρύθμιση, βοηθώντας στην αποκατάσταση μιας πιο ισορροπημένης και ελεγχόμενης ανοσολογικής απόκρισης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε αυτοάνοσες ασθένειες όπου το ανοσοποιητικό σύστημα είναι απορρυθμισμένο ή υπερλειτουργεί.

• Μείωση της φλεγμονής στους ιστούς

Οι βιολογικοί παράγοντες μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της φλεγμονής σε συγκεκριμένους ιστούς που επηρεάζονται από αυτοάνοσες ασθένειες. Αυτή η μείωση της τοπικής φλεγμονής μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα και να αποτρέψει βλάβες στα όργανα και τις αρθρώσεις.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ενώ οι βιολογικοί παράγοντες μπορούν να είναι αποτελεσματικοί στη διαχείριση αυτοάνοσων ασθενειών, οι ανοσοκατασταλτικές επιδράσεις τους μπορεί επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο λοιμώξεων. Οι ασθενείς που λαμβάνουν βιολογική θεραπεία θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά για ενδείξεις λοιμώξεων και το πρόγραμμα εμβολιασμού μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστεί για να εξασφαλιστεί επαρκής προστασία.

Οι ασθενείς που σκέπτονται να ξεκινήσουν ή υποβάλλονται σε βιολογική θεραπεία θα πρέπει να συζητούν διεξοδικά με τους θεράποντες ιατρούς τους για να κατανοήσουν τα πιθανά οφέλη, τους κινδύνους και τις παρενέργειες που σχετίζονται με αυτά τα φάρμακα. Τα σχέδια θεραπείας εξατομικεύονται, λαμβάνοντας υπόψη τη γενική υγεία του ασθενούς, τη σοβαρότητα της αυτοάνοσης νόσου και άλλους σχετικούς παράγοντες.

Πώς λειτουργούν οι βιολογικοί παράγοντες στον καρκίνο;

Οι βιολογικοί παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία του καρκίνου και χρησιμοποιούνται συνήθως στη στοχευμένη θεραπεία και την ανοσοθεραπεία. Αυτά τα φάρμακα έχουν σχεδιαστεί για να στοχεύουν ειδικά μόρια ή οδούς που εμπλέκονται στην ανάπτυξη και την επιβίωση των καρκινικών κυττάρων, με στόχο να παρεμβαίνουν στις λειτουργίες τους και να αναστέλλουν την ανάπτυξη του όγκου. Εδώ είναι δύο κύριες κατηγορίες βιολογικών παραγόντων που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου:

1. Μονοκλωνικά αντισώματα (mAbs)

Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι εργαστηριακά κατασκευασμένα μόρια που μιμούνται την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να καταπολεμά επιβλαβή παθογόνα.

Έχουν σχεδιαστεί να στοχεύουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων ή άλλων κυττάρων στο μικροπεριβάλλον του όγκου.

Ο τρόπος δράσης τους αφορά:

• Αποκλεισμό οδών σήματος: Ορισμένα μονοκλωνικά αντισώματα εμποδίζουν τις οδούς σηματοδότησης που προάγουν την ανάπτυξη και την επιβίωση των καρκινικών κυττάρων.
• Ενεργοποίηση ανοσοαπόκρισης: Ορισμένα μονοκλωνικά αντισώματα διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί στα καρκινικά κύτταρα.
• Παροχή τοξινών ή ραδιενεργών ουσιών: Τα συζευγμένα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν να μεταφέρουν τοξικές ουσίες απευθείας στα καρκινικά κύτταρα, καταστρέφοντάς τα.

Τέτοια παραδείγματα φαρμάκων αποτελούν η τραστουζουμάμπη (Herceptin), η οποία στοχεύει στον HER2-θετικό καρκίνο του μαστού και το rituximab (Rituxan), το οποίο στοχεύει CD20-θετικά Β κύτταρα σε ορισμένα λεμφώματα.

2. Αναστολείς ανοσολογικών σημείων ελέγχου

Οι αναστολείς των ανοσολογικών σημείων ελέγχου παρεμβαίνουν στην αλληλεπίδραση μεταξύ των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος και των καρκινικών κυττάρων, «απελευθερώνοντας τα φρένα» στην ανοσολογική απόκριση, που έχουν καταφέρει να ενεργοποιήσουν τα καρκινικά κύτταρα, ξεφεύγοντας έτσι του ανοσοποιητικού συστήματος που θα τα κατέστρεφε.

Οι αναστολείς ανοσολογικών σημείων ελέγχου στοχεύουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες, (μόρια σημείων ελέγχου), που ρυθμίζουν τη δραστηριότητα των ανοσοκυττάρων. Ο τρόπος δράσης τους αφορά την ενίσχυση της ανοσολογικής απόκρισης, αναστέλλοντας τα μόρια των σημείων ελέγχου. Αυτά τα φάρμακα ενισχύουν την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να αναγνωρίζει και να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα.

Τέτοια φάρμακα είναι το pembrolizumab (Keytruda) και το nivolumab (Opdivo), τα οποία  στοχεύουν την οδό PD-1/PD-L1 και το ipilimumab (Yervoy) στοχεύει το CTLA-4.

Πρόσθετες θεραπείες

3. Θεραπεία κυτοκινών

Μερικοί βιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τη χρήση κυτοκινών (μικρές πρωτεΐνες που εμπλέκονται στην κυτταρική σηματοδότηση) για να διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί στα καρκινικά κύτταρα.

Η ιντερλευκίνη-2 (IL-2) και η ιντερφερόνη είναι παραδείγματα κυτοκινών που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου.

4. Θεραπεία κυττάρων CAR-T

Η θεραπεία με χιμαιρικούς υποδοχείς αντιγόνου Τ-κυττάρων (CAR-T) περιλαμβάνει την τροποποίηση των Τ λεμφοκυττάρων ενός ασθενούς για να εκφράσει έναν υποδοχέα που αναγνωρίζει συγκεκριμένες πρωτεΐνες στα καρκινικά κύτταρα.

Τα κύτταρα CAR-T στη συνέχεια εγχύονται πίσω στον ασθενή για να στοχεύσουν και να σκοτώσουν τα καρκινικά κύτταρα.

Οι βιολογικοί παράγοντες στη θεραπεία του καρκίνου επιλέγονται συχνά με βάση τα ειδικά χαρακτηριστικά του καρκίνου, όπως ο τύπος του καρκίνου, οι μοριακοί δείκτες και η γενική υγεία του ασθενούς. Ενώ αυτές οι θεραπείες έχουν δείξει αξιοσημείωτη επιτυχία σε πολλές περιπτώσεις, μπορούν επίσης να συσχετιστούν με παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένων των ανεπιθύμητων ενεργειών που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό και τις αλλεργικές αντιδράσεις.

Η χρήση βιολογικών παραγόντων στη θεραπεία του καρκίνου είναι ένα εξελισσόμενο πεδίο και η συνεχής έρευνα μελετά νέους στόχους και θεραπευτικές προσεγγίσεις. Η απόφαση για τη χρήση βιολογικών παραγόντων στη θεραπεία του καρκίνου γίνεται συνήθως από έναν ογκολόγο με βάση τον τύπο καρκίνου, το στάδιο και τα συγκεκριμένα μοριακά χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς.

Μπορούν οι βιολογικοί παράγοντες να επηρεάσουν τα υγιή κύτταρα του σώματος;

Ναι, οι βιολογικοί παράγοντες μπορούν δυνητικά να επηρεάσουν τα υγιή κύτταρα στο σώμα και οι παρενέργειές τους είναι ένα σημαντικό ζήτημα στη χρήση τους. Οι βιολογικοί παράγοντες έχουν σχεδιαστεί για να στοχεύουν συγκεκριμένα μόρια ή οδούς που εμπλέκονται σε ασθένειες, αλλά επειδή αυτά τα μόρια μπορεί να υπάρχουν τόσο σε ασθενείς όσο και σε υγιείς ιστούς, μπορεί να εμφανιστούν ακούσιες επιδράσεις σε υγιή κύτταρα. Η έκταση και η φύση αυτών των ανεπιθύμητων ενεργειών μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τον συγκεκριμένο βιολογικό παράγοντα, τη στοχευμένη οδό και μεμονωμένους παράγοντες ασθενών.

Παρακάτω αναφέρουμε μερικές επιδράσεις των βιολογικών παραγόντων στα υγιή κύτταρα:

Ανοσοκαταστολή

Ορισμένοι βιολογικοί παράγοντες, ιδιαίτερα εκείνοι που χρησιμοποιούνται σε αυτοάνοσες ασθένειες και μεταμόσχευση οργάνων, μπορούν να καταστείλουν το ανοσοποιητικό σύστημα για να μειώσουν τη φλεγμονή ή να αποτρέψουν την απόρριψη. Ενώ αυτό το αποτέλεσμα είναι επιθυμητό στο πλαίσιο της θεραπείας αυτοάνοσων καταστάσεων ή της πρόληψης της απόρριψης οργάνων, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο λοιμώξεων.

Μη στοχευμένες επιδράσεις

Οι βιολογικοί παράγοντες που στοχεύουν συγκεκριμένα μόρια ή οδούς μπορεί επίσης να έχουν επιπτώσεις στους ιστούς πέρα από τον επιδιωκόμενο στόχο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρενέργειες σε υγιή όργανα ή ιστούς, όπως βλάβη τους.

Απελευθέρωση κυτοκινών

Η χρήση ορισμένων βιολογικών παραγόντων, όπως τα μονοκλωνικά αντισώματα, μπορεί να οδηγήσει σε σύνδρομο απελευθέρωσης κυτοκινών. Αυτό το φαινόμενο περιλαμβάνει την απελευθέρωση διαφόρων μορίων σηματοδότησης (κυτοκίνες) που μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα που κυμαίνονται από ήπια συμπτώματα γρίπης έως σοβαρές αντιδράσεις που επηρεάζουν πολλαπλά συστήματα οργάνων.

Τοξικότητα οργάνων

Ορισμένοι βιολογικοί παράγοντες μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν τοξικότητα σε συγκεκριμένα όργανα, οδηγώντας σε παρενέργειες. Για παράδειγμα, οι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες συζευγμένοι με μονοκλωνικά αντισώματα (γνωστά ως συζευγμένα αντισώματα-φάρμακα) μπορεί να έχουν τοξικές επιδράσεις στα υγιή κύτταρα.

Ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό σύστημα (IRAEs)

Οι αναστολείς των ανοσολογικών σημείων ελέγχου που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου μπορούν να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό, με αποτέλεσμα αυτό να επιτίθεται σε υγιείς ιστούς. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί ως φλεγμονή σε διάφορα όργανα, οδηγώντας σε καταστάσεις όπως κολίτιδα, ηπατίτιδα ή πνευμονίτιδα, προκαλώντας πόνο.

Αντιδράσεις έγχυσης

Κατά τη χορήγηση βιολογικών παραγόντων μέσω εγχύσεων ή ενέσεων, οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν αντιδράσεις έγχυσης. Αυτές οι αντιδράσεις μπορεί να κυμαίνονται από ήπια συμπτώματα όπως πυρετό ή ρίγη έως πιο σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις.

Είναι σημαντικό για τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης και τους ασθενείς να σταθμίζουν τα πιθανά οφέλη των βιολογικών θεραπειών έναντι των κινδύνων παρενεργειών. Η στενή παρακολούθηση, οι τακτικοί έλεγχοι και η έγκαιρη αναφορά τυχόν ασυνήθιστων συμπτωμάτων είναι κρίσιμες πτυχές της διαχείρισης της βιολογικής θεραπείας. Επιπλέον, οι ασθενείς συχνά εκπαιδεύονται σχετικά με πιθανές παρενέργειες και οι θεράποντες ιατροί μπορούν να προσαρμόσουν τα σχέδια θεραπείας με βάση τις ιδιαιτερότητες του κάθε ασθενούς.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι συγκεκριμένες παρενέργειες και οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τους βιολογικούς παράγοντες ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο του βιολογικού παράγοντα, την κατάσταση που αντιμετωπίζεται και τις ιδιαιτερότητες του ασθενούς. Οι ασθενείς που σκέπτονται να μπουν σε θεραπεία με βιολογικούς παράγοντες ή υποβάλλονται ήδη σε αυτή, θα πρέπει να συζητούν διεξοδικά με τους θεράποντες ιατρούς τους για να κατανοήσουν πλήρως τα πιθανά οφέλη και τους κινδύνους της θεραπείας.