Το αριστερό μισό του εγκεφάλου είναι γενικά υπεύθυνο για τον προφορικό και γραπτό λόγο στους περισσότερους ανθρώπους. (Δείτε έδω με ποια περιοχή του εγκεφάλου ερμηνεύουμε τον κόσμο)

Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος είναι δύο από τους σημαντικότερους τρόπους επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους. Επιπλέον, υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι επικοινωνίας, όπως η νοηματική γλώσσα, οι γλώσσες με σφυρίγματα, το σύστημα απτικής γραφής Braille, ο κώδικας Μορς και πολλοί άλλοι. Για περισσότερα από 150 χρόνια είναι γνωστό ότι τα δίκτυα του εγκεφάλου που επεξεργάζονται την προφορική και τη γραπτή γλώσσα βρίσκονται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στο αριστερό μισό του εγκεφάλου στους περισσότερους ανθρώπους. Αυτή η λεγόμενη αριστερή γλωσσική πλευροποίηση είναι ιδιαίτερα ισχυρή για την περιοχή Broca, μια περιοχή του εγκεφάλου στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου που έχει συνδεθεί με την παραγωγή προφορικού λόγου.

Πώς η νοηματική γλώσσα εστιάζει στη πλευρική εξάρτηση της λειτουργίας του εγκεφάλου;

Ένα σημαντικό ερώτημα στην έρευνα της γλώσσας είναι αν και άλλες μορφές γλώσσας εκτός από την προφορική ή τη γραπτή γλώσσα παρουσιάζουν επίσης ισχυρή αριστερόστροφη γλωσσική πλευροποίηση. Πάρτε, για παράδειγμα, τη νοηματική γλώσσα. Στη νοηματική γλώσσα χρησιμοποιούνται χειρονομίες για την επικοινωνία αντί για ήχους. Ως εκ τούτου, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι για την παραγωγή ή την κατανόηση της νοηματικής γλώσσας σχετίζονται άλλες περιοχές του εγκεφάλου από εκείνες που εμπλέκονται στην προφορική γλώσσα. Για παράδειγμα, καθώς οι χειρονομίες συχνά περιλαμβάνουν κινήσεις των δακτύλων και των χεριών, μπορεί να υποτεθεί μια ισχυρότερη συμμετοχή κινητικών περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη λειτουργία των χεριών απ’ ό,τι στην προφορική γλώσσα.

Ορισμένες μελέτες έχουν αξιολογήσει τη γλωσσική πλευροποίηση για τη νοηματική γλώσσα χρησιμοποιώντας τεχνικές νευροαπεικόνισης όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (μια τεχνική που χρησιμοποιεί ισχυρά μαγνητικά πεδία για να δείξει ποιες περιοχές του εγκεφάλου είναι ενεργές ενώ κάνουμε κάτι). Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτών των μελετών ήταν κάπως ασαφή, πιθανότατα επειδή οι περισσότερες από αυτές εξέτασαν μόνο μικρά δείγματα εθελοντών, γεγονός που έκανε τα αποτελέσματά τους όχι πολύ ισχυρά.

Για να διευθετήσουν τη συζήτηση σχετικά με τη γλωσσική πλευροποίηση και τη νοηματική γλώσσα, ο Patrick C. Trettenbrein, ερευνητής από το Ινστιτούτο Max Planck για τις ανθρώπινες γνωστικές και εγκεφαλικές επιστήμες στη Λειψία της Γερμανίας και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν μια λεγόμενη μετα-ανάλυση εκτίμησης πιθανότητας ενεργοποίησης (ALE) των δημοσιευμένων μελετών νευροαπεικόνισης για τη νοηματική γλώσσα σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Human Brain Mapping (Trettenbrein et al., 2021). Μια μετα-ανάλυση ενσωματώνει τα αποτελέσματα πολλών εμπειρικών μελετών, γεγονός που έχει το πλεονέκτημα ότι το μέγεθος του δείγματος είναι πολύ μεγαλύτερο, αυξάνοντας τη στατιστική ισχύ και καθιστώντας την ανάλυση λιγότερο πιθανό να επηρεαστεί από τα χαρακτηριστικά του δείγματος των μεμονωμένων μελετών.

Η ALE είναι μια ειδική μορφή μετα-ανάλυσης για μελέτες νευροαπεικόνισης. Σε αυτή τη μορφή μετα-ανάλυσης, οι επιστήμονες συλλέγουν τις θέσεις της εγκεφαλικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης εργασίας (στην προκειμένη περίπτωση κατανόησης της νοηματικής γλώσσας) από πολλές διαφορετικές δημοσιευμένες μελέτες και τις ενσωματώνουν στατιστικά. Τα αποτελέσματα δείχνουν στη συνέχεια ποια μέρη του εγκεφάλου ενεργοποιούνται σε διάφορες μελέτες και επομένως είναι πολύ πιθανό να έχουν ισχυρή συσχέτιση με τη λειτουργία που διερευνάται.

Ο επιστήμονας ενσωμάτωσε τα ευρήματα 23 νευροαπεικονιστικών μελετών σχετικά με την κατανόηση της νοηματικής γλώσσας σε κωφούς νοηματιστές, με συνολικό αριθμό εθελοντών 316. Ο Trettenbrein και οι συνεργάτες του (2021) διαπίστωσαν ότι και τα δύο μισά του εγκεφάλου ήταν ενεργά κατά την κατανόηση της νοηματικής γλώσσας, αλλά συνολικά το αριστερό μισό του εγκεφάλου ήταν πιο ενεργό από το δεξί μισό του εγκεφάλου. Είναι σημαντικό ότι αυτή η αριστερή πλευροποίηση ήταν ισχυρότερη για την περιοχή Broca. Έτσι, η νοηματική γλώσσα παρουσιάζει πολύ παρόμοια αριστερή πλευροποίηση σε σύγκριση με την προφορική γλώσσα. Το αποτέλεσμα αυτό υποδηλώνει ότι η αριστερόστροφη γλωσσική πλευροποίηση δεν εξαρτάται από το αν η γλώσσα είναι προφορική ή όχι, αλλά φαίνεται να είναι μια γενική αρχή που επεκτείνεται και στη νοηματική γλώσσα.

Αυτό είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της εκπληκτικής πλαστικότητας του εγκεφάλου μας. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι υπάρχει ένα αριστερό ημισφαιρικό δίκτυο για τις γλωσσικές πληροφορίες με κέντρο στην περιοχή του Broca, το οποίο δεν είναι μόνο ικανό να επεξεργάζεται την προφορική ή τη γραπτή γλώσσα, αλλά μπορεί επίσης να προσαρμοστεί σε άλλες γλωσσικές μορφές, όπως η νοηματική γλώσσα, αν χρειαστεί. Αυτή η υψηλή ευελιξία επιτρέπει στον εγκέφαλο να προσαρμόζει τα γλωσσικά του δίκτυα στις περιστάσεις, για παράδειγμα, αν κάποιος είναι κωφός και η νοηματική γλώσσα είναι ο καλύτερος τρόπος επικοινωνίας.