Οι εμβολιασμοί για τον νέο κορωνοϊό στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει εδώ και κάποιους μήνες, με ένα ποσοστό του πληθυσμού να έχει ολοκληρώσει όλες τις απαιτούμενες δόσεις. Παρόλα αυτά, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου όσον αφορά τις νέες μεταλλάξεις του SARS-CoV-2, τονίζοντας πως όλοι μας, ακόμα και αν νοσήσαμε από τον ιό ή έχουμε εμβολιαστεί, πρέπει να συνεχίσουμε να προσέχουμε.

Η συνεχής επισήμανση των ιατρών και λοιμωξιολόγων ως προς την ανάγκη τήρησης των μέτρων, ενώ θεωρητικά ακολουθεί χαλάρωση αυτών μετά τους εμβολιασμούς, μπορεί να κάνει πολλούς να αρχίσουν να αμφιβάλλουν για την πιστότητα των ειδικών. Ωστόσο, αρκεί να κατανοήσουμε κάποια βασικά δεδομένα για την βιολογία των ιών γενικότερα, προκειμένου να έχουμε μια πιο σφαιρική αντίληψη της πραγματικότητας.

Ποια είναι τα μεταλλαγμένα στελέχη του SARS-CoV-2 που παρακολουθούνται στενά;

Αρχικά, είναι γεγονός ότι οι ιοί μεταλλάσσονται. Καθώς δημιουργούν αντίγραφα του γονιδιώματος τους, χρησιμοποιώντας μηχανισμούς από τον ξενιστή τους, συσσωρεύουν μεταλλάξεις. Οι περισσότερες από αυτές τις μεταλλάξεις δεν τροποποιούν τον ιό σε σημαντικό βαθμό, επομένως δεν επηρεάζουν έντονα το πόσο μεταδοτικός ή θανάσιμος γίνεται. Ωστόσο, κάποιοι τύποι μεταλλάξεων μπορούν να κάνουν τον ιό να αποφύγει την ανίχνευση από το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Συγκεκριμένα για τον νέο κορωνοϊό, έχουν εντοπιστεί στελέχη τα οποία χαρακτηρίζονται από το CDC (Centers for Disease Control and Prevention) ως “variants of concern” (ανησυχητικές μεταλλάξεις). Μέσα σε αυτές τις “ανησυχητικές παραλλαγές” συμπεριλαμβάνονται οι B.1.1.7 (Ηνωμένου Βασίλειου), B.1.351 (Νότιας Αφρικής), P.1 (Βραζιλίας) και B.1.617 (Ινδίας) μεταλλάξεις. Νεότερες έρευνες δείχνουν πως τα παραπάνω στελέχη είναι περισσότερο μεταδοτικά από το αρχικό Wuhan στέλεχος. Άτομα που είχαν μολυνθεί από τα μεταλλαγμένα στελέχη έφεραν υψηλότερο ιικό φορτίο, που αυτό μπορεί να σημαίνει πως πολλαπλασιάζονταν γρηγορότερα, μόλυναν κύτταρα αποτελεσματικότερα  ή κάνουν τα άτομα να νοσήσουν γρηγορότερα ή για περισσότερες μέρες.

Πώς καταφέρνουν οι νέες μεταλλάξεις να «ξεγελάσουν» το ανοσοποιητικό μας σύστημα;

Όταν ο οργανισμός μας εκτεθεί σε ένα παθογόνο όπως ένας ιός, δημιουργούνται μια ομάδα κυττάρων κοντά στο τέλος της ανοσοαπόκρισης, τα λεγόμενα κύτταρα μνήμης, τα οποία , όπως δηλώνει και τ’ όνομα τους, «θυμούνται» τον εισβολέα, παράγονται κατά την πρωτογενή ανοσολογική απόκριση, αποθηκεύονται στη συνέχεια στον σπλήνα και ενεργοποιούνται όταν επανεμφανιστεί το ίδιο μικρόβιο-ιός. Τα κύτταρα μνήμης δημιουργούν αντισώματα, τα οποία αναγνωρίζουν συγκεκριμένα κομμάτια της δομής του εισβολέα (αντιγόνα) και προσκολλώνται πάνω τους. Τα νέα στελέχη, ειδικότερα του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νότιας Αφρικής, φαίνεται πως συσσώρευσαν μια πληθώρα μεταλλαγών σε μικρό χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να μην ανιχνεύονται από τον οργανισμό, ακόμα και αν προηγουμένως είχε νοσήσει κάποιος από το αρχικό στέλεχος. Οι μεταλλάξεις αυτές εντοπίζονται στην “spike protein”, γνωστή ως πρωτεΐνη ακίδα, η οποία βοηθάει στην προσκόλληση και συγχώνευση του ιού με την μεμβράνη του κυττάρου ξενιστή.

Έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 4.000 παραλλαγές της συγκεκριμένης πρωτεΐνης. Το υψηλής μεταδοτικότητας στέλεχος του Η. Βασιλείου έχει 17 μεταλλάξεις, οι οποίες εικάζεται πως προέκυψαν όταν σε ένα άτομο η μόλυνση από τον κορωνοϊό κράτησε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το σύνηθες.

Οι κύριες μεταλλαγές που έχουν εντοπιστεί συγκεκριμένα στην πρωτεΐνη ακίδα είναι 3, οι K417N, E484K και N501Y, οι οποίες μόνες τους ή συνδυαστικά αποτρέπουν τα αντισώματα να συνδεθούν στο συγκεκριμένο σημείο, με αποτέλεσμα το ανοσοποιητικό μας σύστημα να μην μπορεί να αναγνωρίσει την απειλή.

Είναι αποτελεσματικά τα εμβόλια ενάντια στα νέα στελέχη;

Το πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα εμβόλια που έχουν δημιουργηθεί κατά του κορωνοϊού, ”μαθαίνουν” στα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας να αναγνωρίζουν τον ιό λόγω της ύπαρξης της συγκεκριμένης πρωτεΐνης, η οποία λόγω των μεταλλαγών καθίσταται μη αναγνωρίσιμη.

Το θετικό είναι πως οι μεταλλαγές στην πρωτεΐνη ακίδα δεν συνοδεύονται από μεταλλαγές σε άλλα ευάλωτα σημεία του κορωνοϊού, επομένως εμβόλια που θα στοχεύουν σε αυτά τα δομικά στοιχεία, θα είναι αποτελεσματικότερα για την πλειοψηφία των μεταλλαγμένων στελεχών.