Μαθησιακές δυσκολίες: Γιατί τα παιδιά αντιμετωπίζουν κοινωνικά και επικοινωνιακά προβλήματα;

Όταν σκεφτόμαστε τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, σκεφτόμαστε τη δυσκολία στην ανάγνωση ή τα μαθηματικά, την οργάνωση, την προσοχή και τη συγκέντρωση στο σχολείο. Αλλά πολλά παιδιά με μαθησιακές διαταραχές και διαταραχές προσοχής έχουν επίσης κοινωνικά και επικοινωνιακά προβλήματα.

Δυσκολεύονται να συνδεθούν με άλλα παιδιά, να κάνουν φίλους και να κατανοήσουν τι αναμένεται από αυτούς σε κοινωνικές καταστάσεις.

Ορισμένοι από αυτούς χάνουν τα κοινωνικά συνθήματα και παρερμηνεύουν τη γλώσσα του σώματος και τον τόνο της φωνής. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να μιλούν υπερβολικά πολύ ή σε λάθος χρόνο ή να λένε πράγματα που είναι ακατάλληλα. Κάποια παιδιά είναι δύσκαμπτα στη συζήτηση, δυσκολεύονται να εκφραστούν και χάνουν το νόημα πολλών αστείων. Δεν “καταλαβαίνουν” πράγματα που φαίνεται να έρχονται αβίαστα σε άλλα παιδιά. Μπορεί να δυσκολεύονται να καταλάβουν τι συμβαίνει σε μια ομάδα και να βρουν έναν τρόπο να ενταχθούν.

Για τα παιδιά και τους εφήβους, το να είναι “λίγο εκτός” στην κοινωνική τους συμπεριφορά μπορεί εύκολα να προκαλέσει την απόρριψη από τους υπεραισιόδοξους συνομηλίκους τους και να τους κάνει στόχους πειραγμάτων και εκφοβισμού. Μερικές φορές τα μικρά παιδιά με κοινωνική αμηχανία ή ελλείμματα διαγιγνώσκονται λανθασμένα με αυτισμό, επειδή αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν ένα στοιχείο της διάγνωσης του αυτισμού. Αλλά είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι αυτές οι συμπεριφορές εμφανίζονται και σε πολλά παιδιά που δεν ανήκουν στο φάσμα.

Τι προκαλεί τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δυσκολίες και γιατί τα παιδιά με ΔΕΠΥ και μαθησιακές διαταραχές τις έχουν;

1. Γνωστική διαδικασία

Για να κατανοήσουμε τη σχέση μεταξύ των μαθησιακών προβλημάτων και των κοινωνικών δυσκολιών, βοηθά να σκεφτούμε τη γνωστική διαδικασία που πρέπει να συμβεί σε μια επιτυχημένη κοινωνική αλληλεπίδραση.

Μια κοινωνική αλληλεπίδραση περιλαμβάνει την παρουσίαση κάποιας νέας πληροφορίας ή κατάστασης που απαιτεί μια απάντηση. Έχουμε την τάση να θεωρούμε αυτές τις αλληλεπιδράσεις διαισθητικές και στιγμιαίες – απλά ξέρετε πώς να ανταποκριθείτε κατάλληλα χωρίς να το σκεφτείτε. Αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για μια γνωστική διαδικασία πολλών βημάτων. Πρέπει να καταλάβετε τι έχει ειπωθεί, να οργανώσετε τις σκέψεις σας σχετικά με αυτό, να ιεραρχήσετε την απάντηση που θέλετε να δώσετε, να ανακτήσετε τις λέξεις για να την εκφράσετε.

Αν αυτή η περιγραφή φαίνεται πολύ δύσκολη για κάτι που συμβαίνει σε μια στιγμή για τους περισσότερους ανθρώπους, σκεφτείτε το σαν κάτι συγκρίσιμο με ένα μαθηματικό πρόβλημα. Κάποιος πολύ καλός στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων πολλών βημάτων μπορεί να κάνει ένα τέτοιο παράδειγμα στο μυαλό του αυτόματα. Άλλοι από εμάς μπορεί να χρειαστεί να επεξεργαστούν τα βήματα διαδοχικά.

Παρομοίως, αν αναλύσουμε αυτές τις “στιγμιαίες” κοινωνικές αλληλεπιδράσεις σε ένα σύνολο βημάτων, οι περισσότεροι από εμάς είμαστε αρκετά καλοί στο να εκτελούμε αυτά τα βήματα με αστραπιαία ταχύτητα. Αλλά τα παιδιά με κοινωνικά και επικοινωνιακά προβλήματα μπορεί να κολλήσουν σε κάποιο μέρος αυτής της γνωστικής διαδικασίας. Αυτό δεν αντικατοπτρίζει τη νοημοσύνη τους, αλλά συγκεκριμένες μαθησιακές δεξιότητες στις οποίες δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση αυτόματα.

Υπάρχουν άνθρωποι που κατανοούν τα πράγματα γρήγορα και εύκολα, αλλά αυτός δεν είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να συμβεί η κατανόηση. Η κατανόηση μπορεί να συμβεί επίσης βήμα προς βήμα.

Το μέρος της διαδικασίας που αποτελεί εμπόδιο μπορεί να είναι διαφορετικό για διαφορετικά παιδιά. Όταν βλέπετε παιδιά που δυσκολεύονται να συνδεθούν με άλλα παιδιά ή να ανταποκριθούν κατάλληλα σε κοινωνικές καταστάσεις, η συμπεριφορά τους μπορεί να είναι επιφανειακά παρόμοια, αλλά να αντιπροσωπεύει διαφορετικές υποκείμενες αιτίες.

Ένα παιδί μπορεί να έχει πρόβλημα:

• Να κατανοήσει τις νέες πληροφορίες ή την κατάσταση
• Να οργανώσει τις πληροφορίες στην επιθυμητή αντίδραση
• Να ανακτήσει τη γλώσσα για να εκφράσει αυτή την αντίδραση

2. Προβλήματα με την κατανόηση

Στα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την κατανόηση των κοινωνικών πληροφοριών περιλαμβάνονται και εκείνα με αυτό που ονομάζουμε μη λεκτική μαθησιακή διαταραχή. Αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται να αντιληφθούν τα κοινωνικά μοτίβα και δεν αναγνωρίζουν διαισθητικά τους κανόνες των κοινωνικών σεναρίων, είτε πρόκειται για μια ομάδα ανθρώπων στην οποία εντάσσονται, είτε για έναν χαιρετισμό στον οποίο πρέπει να ανταποκριθούν είτε για ένα αστείο που τους διαφεύγει. Δεν είναι σε θέση να το εντάξουν σε ένα μοτίβο που τους λέει τι είδους συμπεριφορά αναμένεται.

Τα καλά νέα είναι ότι τα παιδιά που δυσκολεύονται με τη μη λεκτική μάθηση τείνουν να είναι καλά στην απομνημόνευση. Αυτό σημαίνει ότι μπορείτε να τους διδάξετε τα μοτίβα που τους λείπουν. Για παράδειγμα, τα παιδιά που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ποιες εκφράσεις προσώπου ταιριάζουν με ποια συναισθήματα μπορούν να διδαχθούν να αντιστοιχίζουν τις εκφράσεις με αυτό που μεταφέρουν. Μπορούν να εξασκηθούν μέχρι να γίνει εύκολο, αλλά θα είναι πάντα μηχανικό, αντί για αβίαστο.

3. Προβλήματα με την οργάνωση

Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τις εκτελεστικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με διάγνωση ΔΕΠΥ, μπορεί να κατανοούν τις πληροφορίες στις οποίες προσπαθούν να ανταποκριθούν, αλλά δυσκολεύονται να τις οργανώσουν ή να τις ιεραρχήσουν. Μπορεί να μην επιλέγουν τα σωστά ερεθίσματα για να ανταποκριθούν – αφήνοντας στην άκρη την ερώτηση του δασκάλου, για παράδειγμα, και δίνοντας προσοχή στο ψιθυριστό σχόλιο ενός συμμαθητή τους αντί αυτού. Ή πράττουν μια παρόρμηση λέγοντας κάτι αγενές, διότι ο εγκέφαλός τους δεν τους γνωστοποιεί ότι υπάρχουν συνέπειες σε αυτή την πράξη.

Όταν αυτά τα παιδιά έχουν ιστορικό αγνόησης των προσώπων εξουσίας ή ξεστομίζουν κάτι μη αποδεκτό, δέχονται πολλά αρνητικά σχόλια. Η περιγραφή για τον εαυτό τους είναι ότι κάνουν πάντα λάθη, ότι δεν είναι έξυπνα, αλλά παρορμητικά και κοινωνικά ανίκανα. Δεν χρειάζεται να αισθάνονται όμως έτσι.

Αυτά τα παιδιά δεν είναι κοινωνικά ανίδεα- απλώς δεν κάνουν απαραίτητα τις σωστές επιλογές για το σε ποια ερεθίσματα να ανταποκριθούν ή πώς να οργανώσουν αποτελεσματικά την αντίδρασή τους. Η αυτορρύθμιση, ή η αποτελεσματική διαχείριση της συμπεριφοράς τους, είναι κάτι που πρέπει να δουλέψουν.

Η εργασία στην αυτορρύθμιση με τον ίδιο τρόπο που εργάζεστε στα μαθηματικά ή στην κατανόηση της ανάγνωσης είναι ένα έργο που τα παιδιά μπορούν να το δουν ως εποικοδομητικό. Αλλά μόνο αν παρουσιαστεί με αυτόν τον τρόπο και όχι ως: “Είσαι τόσο ανοργάνωτος! Πρέπει να δώσεις προσοχή!”

4. Προβλήματα ανάκτησης της γλώσσας

Για τα παιδιά με δυσλεξία, το πρόβλημα συνήθως δεν έγκειται στην ανάγνωση μη λεκτικών σημάτων ή στην κατανόηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και στη γνώση του πώς να ανταποκριθούν κατάλληλα – μπορεί να είναι πολύ καλά σε αυτά τα πράγματα. Αλλά επειδή η βασική αποκωδικοποίηση της γλώσσας και η παρακολούθηση προτροπών πολλαπλών βημάτων δεν είναι εύκολη γι’ αυτά, μπορεί να έχουν πρόβλημα με την ταχεία ανάκτηση λέξεων.

Αυτό τα επηρεάζει όχι μόνο όταν διαβάζουν και γράφουν αλλά και όταν μιλούν. Το λεξιλόγιό τους στον προφορικό λόγο δεν είναι τόσο καλά ανεπτυγμένο όσο θα μπορούσε να είναι για την ηλικία τους και η προφορική τους έκφραση μπορεί να είναι ανακριβής και ιδιόρρυθμη εξαιτίας του προβλήματος ανάκτησης λέξεων ή του ότι λένε τη λάθος λέξη.

Ως αποτέλεσμα, η ικανότητά τους να συναλλάσσονται στη γλώσσα είναι μειωμένη. Ενώ μπορεί να είναι καλοί στη μη λεκτική διάσταση, καθώς η κοινωνικοποίηση γίνεται όλο και πιο λεκτική, μπορεί να φαίνονται στους συνομηλίκους τους ως ανεπαρκείς, ή ανώριμοι.

Ακόμα και αν τα γλωσσικά προβλήματα της δυσλεξίας δεν επηρεάζουν άμεσα την κοινωνικοποίηση μπορεί να προκαλέσει μειωμένη αυτοπεποίθηση με τρόπους που απαιτούν από τους εκπαιδευτικούς να ξαναχτίσουν δεξιότητες όπως η ανθεκτικότητα και η αυτοπεποίθηση.

5. Έλλειψη αυτοπεποίθησης

Η αυτοπεποίθηση μπορεί να είναι θέμα για τα παιδιά που δεν έχουν καθόλου αναπτυξιακά προβλήματα. Αλλά όταν τα παιδιά με σοβαρά εμπόδια στη μάθηση έχουν αγωνιστεί σε αρκετές τάξεις όπου η κύρια εστίαση είναι η κατάκτηση της ανάγνωσης και της γραφής, η αυτοεκτίμησή τους μπορεί να έχει πληγεί σοβαρά.

Αν δεν έχουν διαγνωστεί, πιθανόν να έχουν κατηγορηθεί ότι δεν προσπαθούν αρκετά για να μάθουν και σίγουρα έχουν αρχίσει να ανησυχούν ότι δεν είναι τόσο έξυπνα όσο τα άλλα παιδιά. Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ ή δυσλεξία (ή και τα δύο) προσπαθούν να κρύψουν τις δυσκολίες τους, δουλεύοντας πολύ σκληρά για να μην δουν τα άλλα παιδιά ότι δυσκολεύονται.

Τα παιδιά που αισθάνονται άσχημα για τον εαυτό τους και ντρέπονται για την αποτυχία τους να κατακτήσουν βασικές δεξιότητες θα έχουν πρόβλημα στην αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους.

Για αυτά τα παιδιά, το πρώτο βήμα είναι να τα βοηθήσουμε να καταλάβουν ότι είναι εξίσου έξυπνα με τα άλλα παιδιά και ότι μπορούν να φτάσουν τους συνομηλίκους τους με τη σωστή υποστήριξη. Και, φυσικά, το επόμενο βήμα είναι η παροχή αυτής της υποστήριξης, για να βοηθηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν τις απαραίτητες δεξιότητες και στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν το υποκείμενο πρόβλημα, ώστε να έχουν την ευκαιρία να επιτύχουν – τόσο ακαδημαϊκά όσο και κοινωνικά.

Η θεώρηση της αμήχανης κοινωνικής συμπεριφοράς ως συνάρτηση της έλλειψης δεξιοτήτων εκτονώνει επίσης τις καταστάσεις όπου οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και άλλοι ενήλικες τείνουν να αναστατώνονται, κάνοντας την κατάσταση του παιδιού χειρότερη.

Ως γονείς, ενδεχομένως να αντιδράτε συναισθηματικά όταν τα παιδιά δεν κάνουν αυτό που θέλουμε να κάνουν κοινωνικά. Κανείς δεν θα αποκαλούσε ποτέ κάποιον κακό παιδί επειδή κάνει λάθος σε ένα λεκτικό πρόβλημα. Αλλά αν πει κάτι παρορμητικά στην τάξη στον δάσκαλο του, τότε μπορεί να το αναστατώσουν.

Σε πολλά σχολεία, όταν υπάρχει συναισθηματική αντιπαράθεση μεταξύ μαθητών και καθηγητών, κανείς δεν σκέφτεται καθαρά, γεγονός που μειώνει την ευκαιρία για μάθηση. Έτσι, προσπαθείτε να δείτε τόσο τα λάθη όσο και τη διόρθωση αυτών των λαθών ως μια ορθολογική διαδικασία βασισμένη σε δεξιότητες αντί να σας στείλετε το παιδί στο γραφείο του διευθυντή.