Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τι είναι τα συναισθήματα;

Τα συναισθήματα είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή μας, γι’ αυτό ίσως εκπλαγείτε όταν ακούσετε ότι οι ψυχολόγοι δεν έχουν ορίσει έναν κοινό ορισμό για το τι είναι ή πώς λειτουργούν.

Παρά τη χορωδία των διαφορετικών φωνών, υπάρχουν κάποια πράγματα στα οποία συμφωνούν οι επιστήμονες που ασχολούνται με τα συναισθήματα. Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν, για παράδειγμα, ότι όλα τα συναισθήματα έχουν μια φυσιολογική συνιστώσα, μια φαινομενολογική συνιστώσα (πώς αισθάνεσθε όταν βιώνετε αυτό το συναίσθημα) και μια συνιστώσα συμπεριφοράς (για παράδειγμα, κάποια συναισθήματα σας προετοιμάζουν να μαλώσετε, ενώ άλλα σας κάνουν πιο πιθανό να παίξετε).

Υπάρχει μια εξέχουσα εξελικτική άποψη που επεκτείνει αυτή την ιδέα. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, ένα συναίσθημα είναι ένας συντονιστικός μηχανισμός ή ένας “τρόπος λειτουργίας” για ολόκληρο το σώμα και τον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια, όταν ένα συναίσθημα όπως ο φόβος κυριαρχεί, επηρεάζει τα πάντα στο σώμα και το μυαλό σας: επηρεάζει τι μπορείτε να δείτε, σε τι είστε σε θέση να εστιάσετε, τι είναι άμεσα διαθέσιμο στη μνήμη σας, πού κατανέμονται οι μεταβολικοί πόροι στο σώμα σας, τον τρόπο με τον οποίο κατηγοριοποιείτε τα αντικείμενα ως ασφαλή ή επικίνδυνα, πώς ιεραρχείτε τους στόχους σας και γενικότερα όλα τα υπόλοιπα που σχετίζονται με τον τρόπο που αναλύετε τον κόσμο.

Η βασική ιδέα είναι ότι ένα συναίσθημα δεν έχει μόνο τα συστατικά της φυσιολογίας, της φαινομενολογίας και της συμπεριφοράς. Αντίθετα, το να βρίσκεστε στη δίνη ενός συναισθήματος επηρεάζει πάρα πολλά πράγματα: τη μνήμη σας, αυτό που βλέπετε, τα συμπεράσματα που βγάζετε για τον κόσμο, τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνετε νέα πράγματα, τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύετε διφορούμενα ερεθίσματα και πολλά άλλα. Αυτή η άποψη ονομάζεται “υπερκείμενος μηχανισμός” ή “συντονιστικός μηχανισμός” των συναισθημάτων, επειδή θεωρεί ότι τα συναισθήματα  είναι ομπρελοειδείς τρόποι λειτουργίας που ενορχηστρώνουν τη δραστηριότητα ενός μεγάλου αριθμού γνωστικών, αντιληπτικών και φυσιολογικών μηχανισμών στο σώμα και το μυαλό σας.

Ποια είναι τα βασικά συναισθήματα;

• Θλίψη
• Ευτυχία
• Φόβος
• Θυμός
• Έκπληξη
• Αηδία

Τη δεκαετία του 1980, ο ψυχολόγος Robert Plutchik προσδιόρισε οκτώ βασικά συναισθήματα τα οποία ομαδοποίησε σε ζεύγη αντιθέτων, όπως η χαρά και η λύπη, ο θυμός και ο φόβος, η εμπιστοσύνη και η αηδία και η έκπληξη και η προσμονή. Αυτή η ταξινόμηση είναι γνωστή ως τροχός των συναισθημάτων και μπορεί να συγκριθεί με τον τροχό των χρωμάτων, δεδομένου ότι ορισμένα συναισθήματα αναμειγμένα μεταξύ τους μπορούν να δημιουργήσουν νέα σύνθετα συναισθήματα.

Πιο πρόσφατα, μια νέα μελέτη από το Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης το 2014 διαπίστωσε ότι αντί για έξι, μπορεί να υπάρχουν μόνο τέσσερα εύκολα αναγνωρίσιμα βασικά συναισθήματα. Η μελέτη ανακάλυψε ότι ο θυμός και η αηδία μοιράζονται παρόμοιες εκφράσεις προσώπου, όπως και η έκπληξη και ο φόβος. Αυτό υποδηλώνει ότι οι διαφορές μεταξύ αυτών των συναισθημάτων βασίζονται σε κοινωνιολογικά και όχι σε βιολογικά χαρακτηριστικά. Παρ’ όλες τις αντικρουόμενες έρευνες και προσαρμογές, οι περισσότερες έρευνες αναγνωρίζουν ότι υπάρχει ένα σύνολο καθολικών βασικών συναισθημάτων με αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά προσώπου.

Εν κατακλείδι τα συναισθήματα αποτελούν το κλειδί για τη λήψη αποφάσεων, για να ζούμε καλά και για να μπορουμε να ορίσουμε τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι. Η κατάδυση σε αυτά θα σας κάνει να δείτε πόσο φως ρίχνει η εξελικτική προοπτική σε αυτή τη σημαντική πτυχή της ανθρώπινης φύσης. Είμαστε τυχεροί που ζούμε σε μια εποχή που ανακαλύπτουμε τόσα πολλά για τον ανθρώπινο νου.