Τα περισσότερα τρόφιμα επεξεργάζονται σε κάποιο βαθμό πριν καταναλωθούν και αναλόγως με το είδος της επεξεργασίας που έχουν υποστεί μπορεί να χάνουν ένα μεγάλο ή μικρό μόνο μέρος των θρεπτικών συστατικών τους.

Τα τρόφιμα που έχουν υποστεί μηχανική επεξεργασία, όπως για παράδειγμα η παστερίωση και το άλεσμα, δεν είναι απαραίτητα ανθυγιεινά. Αντιθέτως, τα χημικά επεξεργασμένα τρόφιμα (υπερ-επεξεργασμένα) τείνουν να είναι πλούσια σε γλυκαντικά, χημικούς αρωματικούς παράγοντες και χρώματα, τα οποία μειώνουν σημαντικά τη θρεπτική αξία τους. Ως αποτέλεσμα, η συχνή κατανάλωσή τους μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση παχυσαρκίας και άλλων προβλημάτων υγείας.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων έχει αυξηθεί υπερβολικά παγκοσμίως. Μερικά παραδείγματα αυτών είναι τα εξής:

• Κατεψυγμένα ή έτοιμα γεύματα
• Συσκευασμένα αρτοσκευάσματα (πχ. ψωμί, κέικ, πίτσα)
• Επεξεργασμένα τυροκομικά προϊόντα
• Δημητριακά πρωινού
• Πατατάκια, γαριδάκια και κράκερ
• Παγωτό και καραμέλες
• Στιγμιαία noodles και σούπες
• Επεξεργασμένα κρέατα (πχ. Λουκάνικο, μπέικον)
• Αναψυκτικά και ζαχαρούχα ποτά

Πόσο ανθυγιεινά είναι τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα;

Τα υπερ-επεξεργασμένα, ή αλλιώς εξαιρετικά επεξεργασμένα, τρόφιμα έχουν συνήθως καλή γεύση, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις περιέχουν συστατικά, όπως κορεσμένα λιπαρά, πρόσθετη ζάχαρη και αλάτι, τα οποία εάν καταναλωθούν σε υπερβολικές ποσότητες μπορεί να είναι επιβλαβή. Επιπλέον, αυτά τα τρόφιμα έχουν συνήθως χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και βιταμίνες.

Μια μεγάλη μελέτη, με πάνω από 100.000 συμμετέχοντες, διαπίστωσε πως η κατανάλωση 10% περισσότερων επεξεργασμένων τροφίμων σχετίζεται με αύξηση σε ποσοστό πάνω από 10% του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών και εγκεφαλοαγγειακών παθήσεων.

Άλλες μελέτες έχουν συνδέσει επίσης την τακτική και υπερβολική κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων με την αύξηση του κινδύνου θνησιμότητας από οποιαδήποτε αιτία και την αύξηση του σωματικού βάρους.

Γιατί είναι τόσο ανθυγιεινά τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα;

1. Περιέχουν πρόσθετα σάκχαρα

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα τείνουν να περιέχουν υπερβολικές ποσότητες ζάχαρης και σιροπιού καλαμποκιού, το οποίο είναι πλούσιο σε φρουκτόζη. Η τακτική κατανάλωση τροφίμων με υπερβολικές ποσότητες πρόσθετων σακχάρων έχει συνδεθεί με διάφορα προβλήματα υγείας, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, το μεταβολικό σύνδρομο και οι φλεγμονώδεις παθήσεις.

2. Περιέχουν τεχνητά συστατικά

Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα περιέχουν συνήθως μεγάλο αριθμό πρόσθετων χημικών συστατικών, που χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της γεύσης, της υφής και της όψης τους. Τα πιο συνηθισμένα είναι τα εξής:

• Συντηρητικά
• Τεχνητές αρωματικές ύλες
• Τεχνητές χρωστικές ουσίες
• Παράγοντες διόρθωσης υφής (πχ. σταθεροποιητές, πηκτικοί παράγοντες)

3. Είναι πλούσια σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες

Οι υδατάνθρακες είναι ένα απαραίτητο συστατικό για μια υγιεινή διατροφή. Οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες όμως, που περιέχουν τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, διασπούνται γρηγορότερα από το σώμα σε σχέση με τους μη επεξεργασμένους, με αποτέλεσμα να οδηγούν σε απότομες και γρήγορες αυξήσεις στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Ύστερα, όταν τα επίπεδα αυτά πέσουν συνήθως παρουσιάζεται αυξημένο αίσθημα πείνας και μειωμένη ενέργεια. Επιπλέον, λόγω της επίδρασης που έχει η κατανάλωση επεξεργασμένων υδατανθράκων στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

4. Έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά

Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, τα οποία μπορούν εύκολα να προσληφθούν από την κατανάλωση φρέσκων φρούτων, λαχανικών και δημητριακών ολικής αλέσεως. Σε μερικές περιπτώσεις, γίνεται προσθήκη σύνθετων βιταμινών και μετάλλων στα τρόφιμα αυτά, μετά την επεξεργασία. Παρόλα αυτά όμως, η θρεπτική τους αξίας παραμένει εξαιρετικά χαμηλή σε σχέση με άλλα μη επεξεργασμένα τρόφιμα.

5. Έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες

Οι φυτικές ίνες παρουσιάζουν πολλά οφέλη για την υγεία, με αποτέλεσμα η επαρκής ημερήσια πρόσληψή τους να θεωρείται πολύ σημαντική. Τα περισσότερα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, καθώς οι περισσότερες χάνονται κατά το στάδιο της επεξεργασίας.

6. Είναι υψηλά σε θερμίδες

Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, περιέχουν μικρή μόνο ποσότητα φυτικών ινών, με αποτέλεσμα να απαιτείται λιγότερη ενέργεια για την κατανάλωση και πέψη τους σε σχέση με τα λιγότερο επεξεργασμένα τρόφιμα.  Αυτό έχει ως συνέπεια την ευκολότερη κατανάλωση μεγαλύτερων ποσοτήτων υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων σε μικρότερο χρονικό διάστημα, κάτι το οποίο οδηγεί σε πρόσληψη περισσότερων θερμίδων και πιθανή ακούσια αύξηση του σωματικού βάρους.

7. Είναι πλούσια σε trans λιπαρά

Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα είναι συνήθως πλούσια σε ανθυγιεινά trans λιπαρά, τα οποία αυξάνουν τη φλεγμονή στο σώμα και τα επίπεδα της LDL («κακής») χοληστερόλης. Ως εκ τούτου, η κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, πλούσιων σε trans λιπαρά, σχετίζεται με τον αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, εγκεφαλικού επεισοδίου και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.