Είναι η ΔΕΠΥ γενετική;

Ξεχάστε ό,τι έχετε ακούσει για πολλή ζάχαρη, πολλή τηλεόραση ή κακές γονεϊκές δεξιότητες. Το 75-90% του κινδύνου ΔΕΠΥ μπορεί να αποδοθεί στα γονίδιά μας, αναφέρουν οι ερευνητές.

Η τρέχουσα εκτίμηση είναι ότι περίπου 7.000 διαφορετικά γονίδια εμπλέκονται στην ευαισθησία στη ΔΕΠΥ. Κάθε μία από αυτές αυξάνει τον κίνδυνο σας κατά ένα μικρό ποσοστό.

Μια μελέτη συνέκρινε τα γονίδια 20.000 ατόμων με ΔΕΠΥ με εκείνα 35.000 ατόμων χωρίς αυτή τη νευροαναπτυξιακή διαταραχή του εγκεφάλου.

Τις περισσότερες φορές, δεν υπάρχει ένα γονίδιο που προκαλεί τη ΔΕΠΥ (αν και αυτό μπορεί να συμβεί σε σπάνιες περιπτώσεις) Και δεν είναι ότι ένα άτομο με ΔΕΠΥ θα έχει και τα 7.000 γονίδια. Διαφορετικοί άνθρωποι έχουν αυτά τα γονίδια σε διαφορετικούς συνδυασμούς και αριθμούς. Πολλοί άνθρωποι έχουν έναν μέσο αριθμό, λίγοι άνθρωποι έχουν πολλά, λίγοι έχουν πολύ λίγα.

Αν έχετε έναν ορισμένο αριθμό από αυτά συν έναν ορισμένο αριθμό περιβαλλοντικών κινδύνων, αυτό σας ωθεί προς της ΔΕΠΥ.

Οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμη να προσδιορίσουν πώς τα γονίδια ενισχύουν τον κίνδυνο ΔΕΠΥ και πώς το περιβάλλον ενός παιδιού, εφήβου ή ενήλικα μπορεί να αναδείξει συμπτώματα ΔΕΠΥ όπως υπερκινητικότητα, παρορμητικότητα ή/και απροσεξία και έλλειψη συγκέντρωσης. Είναι σημαντικό για τους γονείς των παιδιών με ΔΕΠΥ να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να κατηγορούν τον εαυτό τους. Τα αίτια της ΔΕΠΥ είναι εξαιρετικά πολύπλοκα. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι περισσότεροι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, όπως και οι γενετικοί κίνδυνοι, είναι μικροί και σταδιακά αυξανόμενοι.

Είναι η ΔΕΠΥ γενετική;

Ο κίνδυνος για ΔΕΠΥ είναι οικογενειακός. Σε μια πρόσφατη νορβηγική μελέτη σε 2,4 εκατομμύρια άτομα, το 17-24% των παιδιών που είχαν έναν γονέα με ΔΕΠΥ είχαν επίσης ΔΕΠΥ. Και όταν και οι δύο γονείς είχαν ΔΕΠΥ, το ίδιο συνέβαινε και στο 33% των παιδιών.

Ο κληρονομικός, γενετικός κίνδυνος εμφανίζεται και με άλλους τρόπους. Οι αδελφοί και οι αδελφές ενός παιδιού με ΔΕΠΥ έχουν 26 έως 42% κίνδυνο να εμφανίσουν ΔΕΠΥ. Και στις οικογένειες όπου ένα παιδί έχει ΔΕΠΥ, αποδεικνύεται ότι πολλοί γονείς έχουν επίσης, αν και μπορεί να μην το συνειδητοποιήσουν μέχρι να διαγνωστεί ο γιος ή η κόρη τους.

Οι γονείς θα πρέπει να κατανοήσουν ότι ο κίνδυνος να έχουν ΔΕΠΥ είναι περίπου 25%. Αυτό είναι αρκετά μεγάλο για να ανησυχούν, επειδή η ΔΕΠΥ μπορεί να κάνει από μόνη της τη γονική μέριμνα πιο δύσκολη. Θα μπορούσατε να μιλήσετε με τον γιατρό σας, να ρωτήσετε τον σύντροφό σας ή έναν έμπιστο φίλο σας τι βλέπει ή να κάνετε μια αξιολόγηση.

Πώς η ΔΕΠΥ επηρεάζει τον εγκέφαλο;

Το πώς τα γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο δεν είναι ακόμη απόλυτα κατανοητό. Αλλά οι ερευνητές γνωρίζουν ότι πολλά από τα γονίδια που έχουν βρει παίζουν ρόλο στον εγκέφαλο. Ορισμένα βοηθούν στη ρύθμιση των χημικών ουσιών του εγκεφάλου που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές, όπως η νορεπινεφρίνη και η ντοπαμίνη, η οποία εμπλέκεται με τη σκέψη, την προσοχή, τη μάθηση και τα κίνητρα.

Τα χαμηλά επίπεδα του νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνης αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της ΔΕΠΥ και έχουν συνδεθεί με συμπτώματα της ΔΕΠΥ, όπως η απροσεξία και η ασταθής διάθεση, σύμφωνα με το CHADD. Σε μια μελέτη του Νοεμβρίου του 2022, ερευνητές από το Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας Ανθρώπινου Γονιδιώματος διαπίστωσαν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο τα γονίδια ελέγχουν τους νευροδιαβιβαστές στις περιοχές του ιππόκαμπου και του μετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου – περιοχές που εμπλέκονται στον έλεγχο της προσοχής.

Τα γονίδια είναι πιθανό να εμπλέκονται και σε άλλες βασικές διαφορές που βρέθηκαν στον εγκέφαλο των ατόμων με ΔΕΠΥ. Αυτές περιλαμβάνουν μικρότερου μεγέθους περιοχές που σχετίζονται με την εστίαση και την προσοχή, συμπεριλαμβανομένων του προμετωπιαίου φλοιού και των βασικών γαγγλίων, καθώς και στην παρεγκεφαλίδα, η οποία ρυθμίζει την κίνηση.

Ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου αναπτύσσονται επίσης πιο αργά στα παιδιά, τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες με ΔΕΠΥ. Δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα πώς λειτουργούν τα γονίδια, αλλά υπάρχουν θεωρίες.  Κάποια μέρα η έρευνα θα μπορούσε να οδηγήσει σε γενετικά τεστ για τον κίνδυνο ΔΕΠΥ και σε νέες θεραπείες, αλλά όχι σύντομα.

Ποιοι παράγοντες συμβάλουν στην εμφάνιση της ΔΕΠΥ;

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι στα άτομα με υψηλότερο γενετικό κίνδυνο για ΔΕΠΥ, το περιβάλλον πριν και μετά τη γέννηση και στην παιδική ηλικία θα μπορούσε να πυροδοτήσει τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Και σε ορισμένες περιπτώσεις, ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι αρκετά ισχυροί ώστε να προκαλέσουν ΔΕΠΥ επηρεάζοντας άμεσα τον εγκέφαλο.

Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να εμπλέκονται:

1. Πρόωρη γέννηση και χαμηλό βάρος γέννησης

Σε μια ανάλυση δώδεκα μελετών με περισσότερους από 6.000 συμμετέχοντες, το εξαιρετικά πρόωρο ή το εξαιρετικά χαμηλό βάρος γέννησης τριπλασίασε τον κίνδυνο για ΔΕΠΥ. Άλλες μελέτες διαπίστωσαν επίσης κάποιο κίνδυνο, που αυξάνεται με το χαμηλότερο βάρος γέννησης και τις προγενέστερες ημερομηνίες πρόωρης γέννησης.

2. Έκθεση σε μόλυβδο

Τα υψηλότερα επίπεδα μολύβδου στο αίμα συνδέθηκαν με τετραπλάσιο κίνδυνο για ΔΕΠΥ, σε σύγκριση με τα χαμηλότερα επίπεδα στο αίμα, σε μια ανάλυση του 2020 14 μελετών που αφορούσαν περισσότερα από 17.000 παιδιά. Άλλες έρευνες διαπίστωσαν ότι η έκθεση σε μόλυβδο μπορεί να διπλασιάσει τους κινδύνους.

3. Τραυματική εγκεφαλική βλάβη στην παιδική ηλικία

Ένας σοβαρός εγκεφαλικός τραυματισμός νωρίς στη ζωή αύξησε τον κίνδυνο για μετέπειτα ΔΕΠΥ σε μια πρόσφατη ανάλυση 24 μελετών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, στις οποίες συμμετείχαν 12.374 άτομα που είχαν υποστεί τραυματισμούς στο κεφάλι κατά την παιδική ηλικία. Η διάσειση και οι ήπιοι τραυματισμοί δεν αύξησαν τον κίνδυνο.

4. Εμβρυικό αλκοολικό σύνδρομο (FAS)

Τα παιδιά με αυτό το σύνδρομο, που προκαλείται από την έκθεση σε υψηλά επίπεδα αλκοόλ πριν από τη γέννηση, έχουν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ΔΕΠΥ σε σύγκριση με τα παιδιά με FAS.

Τι δεν αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ;

Τα κάτωθι αναφερόμενα κάποτε πίστευαν ότι σχετίζονται με τον κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ, αλλά αποδεικνύεται ότι αυτά δεν αυξάνουν τις πιθανότητες για αυτή την εγκεφαλική πάθηση:

• Πολλή ζάχαρη, πρόσθετα τροφίμων ή/και κακή διατροφή

Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η διατροφή με πολλή ζάχαρη, τα πρόσθετα μπορούν να προκαλέσουν ΔΕΠΥ. Σε ένα μικρό αριθμό παιδιών που έχουν ήδη ΔΕΠΥ, οι ευαισθησίες σε ορισμένες τροφές ή σε χρωστικές ουσίες, συντηρητικά και άλλα πρόσθετα θα μπορούσαν να έχουν επίδραση, αλλά χρειάζονται περισσότερες έρευνες.

• Βιντεοπαιχνίδια και παρακολούθηση τηλεόρασης

Τα παιδιά και οι έφηβοι με ΔΕΠΥ μπορεί να γοητεύονται από τα πολύχρωμα, γρήγορου ρυθμού βιντεοπαιχνίδια, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το παιχνίδι τους -ή η παρακολούθηση τηλεόρασης- αυξάνει τον κίνδυνο.

• Κακή γονική μέριμνα ή χαοτικό σπίτι

Η ιδέα ότι οι γονείς προκαλούν τη ΔΕΠΥ προέκυψε από την αφελή παρατήρηση ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ συμπεριφέρονταν συχνά άσχημα, μαζί με την πεποίθηση ότι η κακή συμπεριφορά ήταν σημάδι κακής ανατροφής. Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η χαλαρή ανατροφή των γονέων οδηγεί στην απροσεξία, την υπερκινητικότητα και την παρορμητικότητα που χαρακτηρίζουν τη ΔΕΠΥ.

• Εμβόλια

Τρεις μεγάλες μελέτες στις οποίες συμμετείχαν περισσότερα από 200.000 παιδιά δείχνουν ότι οι παιδικοί εμβολιασμοί δεν προκαλούν ΔΕΠΥ.

• Προγεννητική έκθεση στον καπνό του τσιγάρου

Εδώ και καιρό θεωρούνταν κίνδυνος για τη ΔΕΠΥ, αποδεικνύεται ότι η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου στη μήτρα δεν αυξάνει τις πιθανότητες, σύμφωνα με μια ανάλυση 45 μελετών του 2022 στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Αποδεικνύεται ότι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ήταν πιο διαδεδομένο σε γυναίκες που έφεραν υψηλότερο γενετικό κίνδυνο για ΔΕΠΥ. Όμως οι ερευνητές σημειώνουν ότι οι έγκυες γυναίκες δεν πρέπει να καπνίζουν γιατί έχει άλλες επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία του παιδιού τους.