Ουσιαστική συζήτηση με τα παιδιά μας: Πώς θα πετύχει;

Πολλοί γονείς -ιδιαίτερα όσοι έχουν παιδιά κάτω των 5 ετών ή όσοι εργάζονται ή φροντίζουν ηλικιωμένους γονείς- αναφέρουν πόσο κουρασμένοι και εξαντλημένοι αισθάνονται. Τα ερωτήματά τους συνήθως είναι: “Πώς μπορώ να μεγαλώσω καλά τα παιδιά μου και να τα βοηθήσω να ευημερήσουν, όταν εγώ η ίδια απέχω πολύ από το να ευημερώσω; Πώς μπορώ να κάνω ωραίες συζητήσεις μαζί τους, όταν υπάρχει τόση γκρίνια, άγχος, πλήξη και ανησυχία;”

Η κοινωνία μας δεν είναι ρυθμισμένη ακόμα για τέτοιου είδους νέες ρυθμίσεις (Covid-19). Τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς γκρινιάζουν γιατί δεν μπορούν να διαχειριστούν τις καταστάσεις που βιώνουν. Η ιδέα να κάνετε ουσιαστικές συζητήσεις ή να απαντήσετε σε μια ακόμη ερώτηση “γιατί” μπορεί να φαίνεται αδύνατη.

Γιατί οι σπουδαίες συζητήσεις με τα παιδιά έχουν σημασία, ειδικά στις δύσκολες μέρες της πανδημίας;

Είναι γνωστό ότι οι σπουδαίες συζητήσεις με τα παιδιά είναι σημαντικές, και μάλιστα όταν τα παιδιά είναι αγχωμένα ή στρεσαρισμένα. Έχουν σημασία αυτή τη στιγμή – βελτιώνοντας την ποιότητα της καθημερινότητάς σας – και μακροπρόθεσμα, κάνοντας όλα τα παρακάτω και ακόμη περισσότερα:

1. Χτίζοντας τις γλωσσικές δεξιότητες των παιδιών, ενισχύοντας ακόμη και τις αντιδράσεις του εγκεφάλου τους στη γλώσσα.
2. Επιτρέποντας στα παιδιά να αναπτύξουν κοινωνική επάρκεια, βοηθώντας τα να γνωρίζουν πώς να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις και να σχετίζονται με τους φίλους τους.
3. Υποστηρίζοντας τη δημιουργικότητά τους και τη βαθύτερη μάθηση.
4. Βοηθώντας τα να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τη γλώσσα με τους συμμαθητές και τους φίλους τους.
5. Ενθαρρύνοντας τα παιδιά να συνδυάσουν τη δημιουργικότητα με την ηθική – δηλαδή να δουν πώς η δημιουργικότητά τους μπορεί να υποστηρίξει το δημόσιο καλό.

Και όμως, όταν σκεφτόμαστε τις “σπουδαίες” συζητήσεις με τα παιδιά, όπως το να έχετε φιλοσοφική διορατικότητα ή να μιλάμε για βαθιά θέματα, συχνά χάνουμε το νόημα. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να ασκείτε περισσότερη πίεση ή άγχος στον εαυτό σας για να είστε εμπνευσμένοι ή “σπουδαίοι”. Δεν χρειάζεται να έχετε όλες τις απαντήσεις στις ερωτήσεις ενός παιδιού, ούτε καν τις περισσότερες. Αντιθέτως, σκεφτείτε τον εαυτό σας ως οδηγό ή συνεργάτη της περιέργειας του παιδιού σας.

Σε κάθε ηλικία, τα παιδιά κάνουν βαθιές σκέψεις για βαθιά θέματα, με τον δικό τους τρόπο. Οι ψυχολόγοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι τα παιδιά είναι ικανά για το μεταγιγνώσκειν, ή να σκέφτονται για τη σκέψη τους, σε πολύ μικρότερες ηλικίες από ό,τι πίστευαν κάποτε. Απλώς οι ερευνητές δεν έκαναν τις σωστές ερωτήσεις.

Για παράδειγμα, ακόμη και παιδιά ηλικίας 5 ετών μπορούν να κάνουν αριθμητικά “στοιχήματα” σε παιχνίδια. Οι βαθύτερες σκέψεις των παιδιών μπορεί να αποκρύπτονται από όλη τη δραστηριότητά τους, από τις διαφωνίες με τα αδέλφια ή ακόμη και από τον χρόνο που περνούν στην οθόνη των υπολογιστών, αλλά κάνουν αυτές τις σκέψεις συνεχώς.

Ποια είναι η αλλαγή που χρειάζεται για να βελτιώσετε τις συζητήσεις σας με τα παιδιά σας;

Για να υποστηρίξετε αυτή τη βαθύτερη σκέψη και τη γνωστική και κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, δοκιμάστε αυτή τη μία συμβουλή σήμερα: Ακολουθήστε την καθοδήγηση της συζήτησης του παιδιού σας.

Σκεφτείτε την ομιλία, τη γλώσσα του σώματος και τις χειρονομίες του παιδιού σας ως ένα νήμα και σκεφτείτε πώς θα μπορούσατε να το ακολουθήσετε. Αντί να επεμβαίνετε με απαντήσεις ή συμβουλές ή ακόμη και να ρωτήσετε πού μπορεί να βρει απαντήσεις, δοκιμάστε απλά να καθίσετε και να αναρωτηθείτε μαζί με το παιδί σας. Δώστε τους την ευκαιρία να αναρωτηθούν και να κάνουν κι εκείνα ερωτήσεις.

Μια μελέτη του 2018 από ερευνητές του Harvard και του ΜΙΤ διαπίστωσε ότι, για παιδιά ηλικίας 4 έως 6 ετών, ο αριθμός των συνομιλιών που είχαν τα παιδιά, όχι ο αριθμός των λέξεων που άκουγαν, ήταν αυτός που επηρέαζε περισσότερο τις γλωσσικές τους δεξιότητες. Για τα παιδιά που είχαν περισσότερες συζητήσεις, οι περιοχές του εγκεφάλου Broca, που εμπλέκονται στην επεξεργασία της γλώσσας, ήταν πολύ πιο ενεργές όταν άκουγαν ιστορίες, και αυτή η ενεργοποίηση προέβλεπε τις γλωσσικές τους δεξιότητες. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε πραγματικά να πούμε ότι οι συνομιλίες έχουν τη δυνατότητα να επανασυνδέσουν τον εγκέφαλο των παιδιών.

Το να ακολουθήσει ένα παιδί το παράδειγμα της συνομιλίας είναι εφικτό σε όλες τις ηλικίες. Σκεφτείτε  ότι είστε λιγότερο πάροχος απαντήσεων, πληροφοριών ή συμβουλών και περισσότερο ότι είστε απλώς ένα ακόμη άτομο που κάθεται μαζί με το παιδί σας στην προσπάθεια του να καταλάβει τον κόσμο. Αυτό είναι στην πραγματικότητα ευκολότερο και λιγότερο αγχωτικό από το να προσπαθείτε να γίνετε η πηγή της σοφίας. Σας απαλλάσσει από μεγάλη πίεση και κάνει τη συζήτηση πιο αυθεντική και λιγότερο αναγκαστική – ενώ παράλληλα είναι πιο ελκυστική για τα παιδιά και τα αφήνει να μάθουν περισσότερα. Όταν τα παιδιά προτρέπονται να κάνουν τις αυθεντικές ερωτήσεις τους, τείνουν να αισθάνονται παρακινημένα και να μαθαίνουν περισσότερα.

Οι συζητήσεις σας θα είναι τόσο μοναδικές όσο και εσείς. Αλλά εδώ είναι μερικά παραδείγματα συνομιλιών που καθοδηγούνται από τα παιδιά.

Για ένα παιδί που χρησιμοποιεί μόλις μερικές λέξεις: Ας πούμε ότι το παιδί σας παίρνει ένα κομμάτι χιόνι και αρχίζει να το πλάθει σε μια μπάλα. “Πόσο μεγάλη;” λέει το παιδί σας. Προσπαθώντας να καταλάβετε, απαντάτε: “Εννοείς, πόσο μεγάλη μπορούμε να την κάνουμε;” Το παιδί σας γνέφει.

Δοκιμάζετε κι εσείς. ” Χμμ…Νομίζω ότι ίσως θα μπορούσα να το κάνω τόσο μεγάλο όσο το κεφάλι μου, αλλά τότε μπορεί να διαλυθεί. Εσύ τι λες;”

“Ένα σπίτι”, λέει το παιδί σας και χαμογελάει.

“Λοιπόν, δεν ξέρω γι’ αυτό”, λέτε, “αλλά μπορούμε να δούμε. Ας το δοκιμάσουμε”.

Για ένα παιδί σχολικής ηλικίας: “Πόσο μεγάλο νομίζεις ότι μπορούμε να φτιάξουμε έναν χιονάνθρωπο;” ρωτάει το παιδί σας. “Τόσο μεγάλο όσο ένας άνθρωπος 2 μέτρων ή μεγαλύτερο;”

“Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μπουλντόζα ή πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα χέρια μας;” ρωτάτε.

“Τα χέρια μας”, λέει το παιδί σας. “Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εργαλεία”.

Μαζεύετε λίγο χιόνι. “Νιώθω ότι ένας άνθρωπος με ύψος 2,5 μέτρα θα ήταν δύσκολο, αφού το χιόνι μοιάζει δύσκολο να πλαστεί. Αλλά μπορεί να υπάρχει τρόπος. Πώς θα το έκανες εσύ;”

Παρατηρήστε ότι, σε κάθε περίπτωση, έχετε απομακρυνθεί από το να προσφέρετε μια άμεση λύση στο παιδί σας. Αντ’ αυτού, συμμετέχετε στη διαδικασία να βρείτε από κοινού μια λύση. Και αφήνετε χώρο και ευκαιρίες στο παιδί σας να σκεφτεί τα πράγματα.

Αυτή είναι η βάση για μια συζήτηση που επιτρέπει στο παιδί να εμπλακεί σε βάθος και να μάθει με τους δικούς του όρους – υποστηρίζοντας την ανεξαρτησία του με την πάροδο του χρόνου.