Ουροκαθετήρας: Ποιες επιπλοκές μπορεί να εμφανιστούν;

Στη διάρκεια της ζωής μας θα χρειαστεί να νοσηλευτούμε κάποιες φορές. Κατά τη νοσηλεία μας, λοιπον, σε νοσοκομείο ή κατ’ οίκον, μπορεί να επιβάλλεται η χρήση ουροκαθετήρα για τη συλλογή των ούρων. Η διαδικασία είναι γνωστή για τους περισσότερους ασθενείς, όχι όμως και οι επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν.

Ποιες επιπλοκές μπορεί να έχει η χρήση ουροκαθετήρα;

Μερικές από τις επιπλοκές που σχετίζονται με τον ουροκαθετήρα είναι:

• λοιμώξεις (συμπτωματική βακτηριακή λοίμωξη, κυστίτιδα, πυελονεφρίτιδα, ουροσηψαιμία και επιδιδυμίτιδα)
• απόφραξη καθετήρα (λόγω λίθων, βιοφίλμ και επικαλύψεων)
• κακοήθεια που σχετίζεται με καθετήρα
• αιματουρία
• πέτρες
• στένωση ουρήθρας
• συρίγγιο από τραυματισμό ουρήθρας
• τραυματικός υποσπαδίας
• διαρροή περιουρηθρικών ούρων

• Ουρολοιμώξεις σχετιζόμενες με καθετήρα

Μία από τις πιο συχνές και σοβαρές επιπλοκές που συμβαίνει με τους ουροκαθετήρες είναι η ουρολοίμωξη. Η λοίμωξη αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ουροσήψη και σηψαιμία. Οι ουροκαθετήρες – ιδιαίτερα σε μακρά χρήση – προάγουν τον αποικισμό της ουροδόχου κύστεως με μικρόβια, καθώς αποτελούν επιφάνεια για βακτηριακή προσκόλληση και προκαλούν ερεθισμό του βλεννογόνου. Η παρουσία ουροκαθετήρα είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για βακτηριουρία.

Εξωαυλική μόλυνση μπορεί να συμβεί κατά την εισαγωγή του καθετήρα, από επιμόλυνσή του από οποιαδήποτε πηγή. Η εξωαυλική μόλυνση πιστεύεται ότι συμβαίνει επίσης από μικροοργανισμούς που ανεβαίνουν από το περίνεο κατά μήκος της επιφάνειας του καθετήρα. Αυτός πιστεύεται ότι είναι και ο πιο συχνός τρόπος μόλυνσης στις καθετηριασμένες γυναίκες-ασθενείς. Η ενδοαυλική μόλυνση, από την άλλη πλευρά, συμβαίνει με την άνοδο βακτηρίων από μολυσμένο καθετήρα, σωλήνα αποστράγγισης ή σάκο αποστράγγισης ούρων.

Οι μικροοργανισμοί μπορούν να μεταναστεύσουν μέχρι τον καθετήρα στην ουροδόχο κύστη μέσα σε 1 έως 3 ημέρες.

Τουλάχιστον το 66% των ουρολοιμώξεων λόγω καθετήρα προέρχονται από εξωαυλική μόλυνση, ενώ το 34% είναι αποτέλεσμα της ενδοαυλικής οδού.

• Βακτηριουρία

Βακτηριουρία (βακτήρια στα ούρα) παρουσιάζεται συνήθως στους περισσότερους ασθενείς που έχουν καθετήρα από  2 έως 10 ημέρες. Ένας μεγάλος αριθμός διαφόρων οργανισμών υπάρχουν στην περιοχή της περιουρήθρας, τα οποία μπορεί να εισαχθούν στην ουροδόχο κύστη κατά τη στιγμή της εισαγωγής του καθετήρα.

Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο βακτηριουρίας περιλαμβάνουν την παρουσία υπολειμματικών ούρων λόγω ανεπαρκούς αποστράγγισης της ουροδόχου κύστης (η στάση ούρων προάγει την ανάπτυξη βακτηρίων), ισχαιμική βλάβη στον βλεννογόνο της ουροδόχου κύστης μέσω υπερδιάτασης, μηχανικό ερεθισμό από την παρουσία καθετήρα και σχηματισμό βιοϋμενίου στην ενδοαυλική επιφάνεια του καθετήρα.

Μόλις τοποθετηθεί ένας καθετήρας, η ημερήσια επίπτωση βακτηριουρίας είναι 3 έως 10%. Μεταξύ 10% και 30% των ασθενών που υποβάλλονται σε βραχυπρόθεσμο καθετηριασμό (δηλ. 2 έως 4 ημέρες) αναπτύσσουν βακτηριουρία και είναι ασυμπτωματικοί. Μεταξύ 90% και 100% των ασθενών που υποβάλλονται σε μακροχρόνιο καθετηριασμό αναπτύσσουν βακτηριουρία.

Περίπου το 80% των νοσοκομειακών ουρολοιμώξεων σχετίζονται με τον καθετηριασμό της ουρήθρας. Μόνο το 5 έως 10% σχετίζεται με ουρογεννητικούς χειρισμούς. Η παρουσία δυνητικά παθογόνων βακτηρίων και ενός μόνιμου καθετήρα προδιαθέτει στην ανάπτυξη νοσοκομειακής ουρολοίμωξης.  Τα βακτήρια μπορεί να εισέλθουν στην ουροδόχο κύστη κατά την εισαγωγή του καθετήρα, κατά τη διάρκεια του χειρισμού του καθετήρα ή του συστήματος αποστράγγισης, γύρω από τον καθετήρα και μετά την αφαίρεση.

Δύο αρχές υγιεινής καθετήρα πρέπει να πληρούνται για την πρόληψη βακτηριουρίας:

• θα πρέπει να χρησιμοποιείται ένα “κλειστό” σύστημα
• ο καθετήρας πρέπει να αφαιρεθεί το συντομότερο δυνατό

Η βακτηριουρία που σχετίζεται με τον καθετήρα είναι συνήθως ασυμπτωματική και απλή και αφήνεται χωρίς θεραπεία καθώς σταδιακά υποχωρεί σε ένα κατά τα άλλα φυσιολογικό ουροποιητικό σύστημα μετά την αφαίρεση του καθετήρα.

Οι λοιμώξεις από ουροκαθετήρα είναι πιο πιθανό να παρουσιαστούν στις γυναίκες από ότι τους άνδρες. Λόγω της μικρότερης γυναικείας ουρήθρας και λόγω της στενής εγγύτητας της ουρήθρας με τον πρωκτό, τα βακτήρια έχουν μικρότερη απόσταση να διανύσουν και να εισέλθουν εντός του ουροποιητικού συστήματος.

Λόγω της αυξημένης-αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών, υπήρξε αύξηση των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά μικροοργανισμών, ιδιαίτερα των P. aeruginosa και C. albicans, δύο οργανισμών που εμπλέκονται συχνά σε νοσοκομειακές λοιμώξεις που σχετίζονται με καθετήρες.

• Βιοφίλμ σχετιζόμενα με καθετήρα

Κατά την εισαγωγή ενός μόνιμου ουροκαθετήρα, αναπτύσσονται ταχέως βακτήρια σε αποικίες, γνωστές και ως βιοφιλμ (στρώματα ζωντανών κυττάρων), τα οποία προσκολλώνται στην επιφάνεια του καθετήρα ή στον σάκο συλλογής των ούρων.

Η πρωτεϊνη που περιέχεται στα ούρα προσκολλάται στην επιφάνεια του ουροκαθετήρα και διευκολύνει τη δέσμευση των μικροβίων μέσω αυτής στο τοίχωμα του ουροκαθετήρα. Τα βακτήρια αυτά σχηματίζουν αποικίες και διαφέρουν από τα ελεύθερα ζωντανά βακτήρια που επιπλέουν στα ούρα, κυρίως στο σημαντικό πλεονέκτημα της επιβίωσης, καθώς είναι εξαιρετικά ανθεκτικά στη θεραπεία με αντιβιοτικά. Αυτή η σταθερή «δεξαμενή» μικροοργανισμών γίνεται ιδιαίτερα απειλητική αν τα μικρόβια αποκολληθούν και μολύνουν τον ασθενή ή αν έχουν αναπτυχθεί σε αυτήν βακτήρια που παράγουν το ένζυμο ουρεάση.

Τα ούρα στη συνέχεια γίνονται αλκαλικά (αυξημένο pH), προκαλώντας την παραγωγή ιόντων αμμωνίου, ακολουθούμενη από κρυστάλλωση φωσφορικού ασβεστίου και μαγνησίου μέσα στα ούρα. Αυτοί οι κρύσταλλοι στη συνέχεια ενσωματώνονται στο βιοφίλμ, με αποτέλεσμα την επικάλυψη του καθετήρα για μια χρονική περίοδο.

Τα βιοφίλμ μπορούν να αρχίσουν να αναπτύσσονται μέσα στις πρώτες 24 ώρες μετά την εισαγωγή του καθετήρα. Σύμφωνα με αναφορές, υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα βιοφίλμ αναπτύχθηκαν τόσο πολύ ώστε να μπλοκάρουν έναν αυλό καθετήρα.

• Ουροσήψη

Η ουροσήψη μπορεί να προκύψει από ουρολοίμωξη, οδηγώντας σε γενικευμένη σήψη και να επέλθει θάνατος από σοβαρές ουρολοιμώξεις. Η θνησιμότητα είναι 3 φορές υψηλότερη σε καθετηριασμένους από ό, τι σε μη καθετηριασμένα άτομα.

• Βλάβη ουρήθρας

Η βλάβη της ουρήθρας εμφανίζεται κυρίως στους άνδρες, επειδή ο καθετήρας μπορεί να επηρεάσει την αποστράγγιση των σπερματικών εκκρίσεων. Ο καθετηριασμός της ουρήθρας στους άνδρες σχετίζεται με επιδιδυμίτιδα, ορχίτιδα, απόστημα όσχεου, προστατίτιδα και απόστημα προστάτη. Μπορεί να ξεκινήσει κατά τη στιγμή της εισαγωγής του καθετήρα, αλλά αυξάνεται με τη μακροχρόνια χρήση του.

Στους άνδρες μπορεί να παρατηρηθεί δυσκολία στη διέλευση του καθετήρα, είτε από στένωση της ουρήθρας ή από αποφρακτικό προστάτη ή του σφιγκτήρα της ουροδόχου κύστης.

Ακολουθούν μερικές κοινές επιπλοκές που αφορούν την ουρήθρα:

• Ουρηθρίτιδα: Η ουρηθρίτιδα είναι φλεγμονή του ανοίγματος της ουρήθρας και αποτελεί σημαντική πηγή δυσφορίας. Μπορεί να οφείλεται στη συχνή εισαγωγή καθετήρων ή σε έντονο καθετηριασμό. Ουρηθρίτιδα μπορεί να εμφανιστεί πιο συχνά σε ασθενείς που έχουν καθετήρες λατέξ.
• Διάβρωση (σχίσιμο) της ουρήθρας (κυρίως του ουροποιητικού πόρου): Συμβαίνει σε άτομα που έχουν μόνιμους καθετήρες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτή η διάβρωση είναι συνήθως δευτερογενής, λόγω τάσης του καθετήρα στο στόμιο της ουρήθρας. Ο τρόπος με τον οποίο ασφαλίζεται ένας καθετήρας πρέπει να εναλλάσσεται για να αποφευχθεί η παρατεταμένη τάση ή πίεση σε ένα μεμονωμένο σημείο. Επίσης, καθετήρες μεγαλύτερου μεγέθους μπορούν να οδηγήσουν σε απόφραξη του καθετήρα και να παρέχουν αυξημένη πίεση στον πόρο προκαλώντας διάβρωση της ουρήθρας τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.  Στους άνδρες, η διάβρωση εμφανίζεται από τον πόρο κάτω από τη βάλανο και μια κοιλιακή διάβρωση μπορεί να οδηγήσει σε υποσπαδία.
• Συρίγγια ουρήθρας: Τα συρίγγια επίσης αναπτύσσονται σε ασθενείς που αντιμετωπίζονται μακροπρόθεσμα με καθετήρα ουρήθρας. Ταλαιπωρούν συχνότερα τις γυναίκες, στις οποίες δημιουργούνται μεταξύ της ουροδόχου κύστης και του πρόσθιου κολπικού τοιχώματος. Πολλές φορές η γυναίκα που έχει αναπτύξει συρίγγιο θα παραπονεθεί για διαρροή και αποστράγγιση από τον κόλπο.
• Επιδιδυμίτιδα: Προκαλείται από φλεγμονή της ουρήθρας και της ουροδόχου κύστης ή από αποστήματα οσχέου που παρατηρούνται στους άνδρες.
• Αιματουρία: Εμφανίζεται σε ασθενείς που έχουν μακροχρόνιους καθετήρες και είναι πιθανό σημάδι καρκίνου της ουροδόχου κύστης ή λίθων στους νεφρούς. Κάποια αιμορραγία μπορεί να εμφανιστεί κατά την εισαγωγή του καθετήρα, αλλά, εάν η αιμορραγία επιμένει, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο κυτταρολογίας ούρων και κυστεοσκόπησης. Μπορεί να ενδείκνυται παραπομπή σε ουρολόγο.
• Πέτρες ουροδόχου κύστης: Εμφανίζονται σε τουλάχιστον 8% των ασθενών με μόνιμους καθετήρες και μπορούν να σχηματιστούν στον καθετήρα ή στο μπαλόνι συγκράτησης. Επομένως, οι ασθενείς με αυτούς τους καθετήρες πρέπει να εξετάζονται από ουρολόγο ετησίως. Συνιστάται η κυστεοσκόπηση να πραγματοποιείται για τον προσδιορισμό του περιβάλλοντος μέσα στην ουροδόχο κύστη και την παρουσία λίθων ή καρκίνου.
• Καρκίνος ουροδόχου κύστης: Μπορεί να εμφανιστεί σε ορισμένους ασθενείς με μόνιμους καθετήρες για μεγάλες χρονικές περιόδους. Συνιστάται παρακολούθηση για καρκίνο της ουροδόχου κύστης μέσω ετήσιας κυστεοσκόπησης και κυτταρολογίας ούρων.
• Αποβολή του καθετήρα ή ακούσια αφαίρεση: Η αποβολή του καθετήρα ή η ακούσια μετατόπισή του, συνήθως με το μπαλόνι συγκράτησης φουσκωμένο, μπορεί να τραυματίσει την περιοχή.  Στους αιτιολογικούς παράγοντες συγκαταλέγονται το οξύ παραλήρημα ή η χρόνια άνοια, καταστάσεις στις οποίες ο ασθενής δεν έχει επίγνωση του τι κάνει και τις συνέπειες της αφαίρεσης του καθετηριασμού. Η υπερδραστηριότητα του εξωστήρα ή οι «σπασμοί της ουροδόχου κύστης», η καταπόνηση στην κένωση ή η υπερβολική ένταση στον καθετήρα μπορεί να οδηγήσουν σε ακούσια αφαίρεση σε ορισμένες περιπτώσεις.

Ποια είναι τα συμπτώματα λοίμωξης από ουροκαθετήρα;

Σε ασθενείς με μακροχρόνιους, μόνιμους καθετήρες ούρων, τα συμπτώματα της λοίμωξης που σχετίζεται με τον καθετήρα είναι συχνά μη ειδικά. Τα συμπτώματα της ουρολοίμωξης προκαλούνται από μια φλεγμονώδη απόκριση του επιθηλίου του ουροποιητικού συστήματος σε εισβολή και αποικισμό βακτηρίων.

Οι κλινικές εκδηλώσεις της ουρολοίμωξης όταν είναι παρούσες και δεν είναι ασυμπτωματική η λοίμωξη περιλαμβάνουν:

• πόνος
• επείγουσα ανάγκη για ούρηση (συχνουρία)
• δυσουρία
• πυρετό
• λευκοκυττάρωση
• σύγχυση ή ανεξήγητος πυρετός μπορεί να είναι τα μόνα συμπτώματα του καθετήρα που σχετίζονται με λοίμωξη σε ασθενείς που διαμένουν σε γηροκομεία

Μελέτες ασθενών έχουν δείξει ότι ο μόνιμος καθετήρας είναι άβολος, για άλλους επώδυνος και περιοριστικός για τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Κάποιοι αναφέρουν και διαρροή ούρων γύρω από τον καθετήρα. Σίγουρα δεν είναι ευχάριστος, αλλά είναι απαραίτητος σε ορισμένες περιπτώσεις και αναπόφευκτος. Αν εσείς ή δικός σας άνθρωπος έχετε ουροκαθετήρα αναφέρετε οποιαδήποτε μεταβολή, σύμπτωμα ή ο,τι σας απασχολεί σχετικά με τον καθετήρα στον πάροχο υγιειονομικής περίθαλψης ή επικοινωνείστε άμεσα με τον θεράποντα ιατρό σας.