Η γνωστική λειτουργία είναι μια σημαντική λειτουργία του εγκεφάλου, που μας επιτρέπει να αποκτήσουμε και να επεξεργαστούμε πληροφορίες, να βελτιώσουμε την κατανόηση των σκέψεων, των εμπειριών και των αισθήσεων μας. Οποιαδήποτε κατάσταση επηρεάζει την ικανότητα μας να σκεφτόμαστε, να απομνημονεύουμε ή να είμαστε προσεκτικοί, επηρεάζει τη γνωστική μας ικανότητα. Σημειώνεται ωστόσο, ότι ένας μικρός βαθμός γνωστικής μείωσης αποτελεί φυσιολογικό μέρος της γήρανσης, αλλά υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε ή να αποφύγουμε αυτές τις γνωστικές αλλαγές καθώς μεγαλώνουμε.

Τι σχέση έχει η γνωστική λειτουργία με τις χειρουργικές επεμβάσεις;

Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, είναι πιο πιθανόν να αναπτύξουν προβλήματα υγείας, τα οποία για να αντιμετωπιστούν χρειάζονται χειρουργικές επεμβάσεις κάποιες φορές. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η πρόοδος που παρατηρείται στις χειρουργικές τεχνικές και στην διαχείριση της αναισθησίας, έχει αυξήσει τις χειρουργικές επεμβάσεις σε ηλικιωμένους, με περίπου το 30% όλων των χειρουργικών επεμβάσεων να διεξάγονται σε άτομα άνω των 70 ετών.

Αυτή η ιατρική πρόοδος, βοηθά τους ανθρώπους να ζήσουν περισσότερο, αλλά την ίδια στιγμή οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν γνωστικές δυσλειτουργίες λόγω κάποιας χειρουργικής επέμβασης. Μερικές έρευνες δείχνουν ότι περίπου το 1/4 των ατόμων άνω των 75 ετών, που υποβάλλονται σε σοβαρή χειρουργική επέμβαση, θα αναπτύξει σημαντική γνωστική μείωση και περίπου οι μισοί από αυτούς θα υποστούν μόνιμη εγκεφαλική βλάβη.

Γιατί η χειρουργική επέμβαση και η αναισθησία προκαλούν προβλήματα στη σκέψη των ηλικιωμένων;

Στον εγκέφαλο, με την πάροδο του χρόνου παρατηρούνται εκφυλιστικές αλλαγές που προδιαθέτουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν γνωστικές αλλαγές λόγω κάποιας χειρουργικής επέμβασης. Ως εκ τούτου, η ηλικία είναι ένας παράγοντας κινδύνου, που πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν αποφασίζεται να γίνει κάποια χειρουργική επέμβαση σε ένα ηλικιωμένο άτομο, μαζί με το επίπεδο της εκπαίδευσής του και άλλες υπάρχουσες ψυχικές και ιατρικές καταστάσεις.

Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, οι ερευνητές εξηγούν ότι τα άτομα με υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης τείνουν να έχουν πιο ενεργό εγκέφαλο, λόγω της τακτικής διανοητικής διέγερσης, γεγονός που μειώνει τον κίνδυνο άνοιας και γνωστικής πτώσης κατά την γήρανση.

Αναφορικά με τις προϋπάρχουσες ιατρικές καταστάσεις, όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση, η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης, η χρόνια νεφρική νόσος, το εγκεφαλικό επεισόδιο και η άνοια, προδιαθέτουν ότι οι ηλικιωμένοι που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο μετεγχειρητικής γνωστικής μείωσης. Ο λόγος για τον οποίο αυτές οι ασθένειες προκαλούν γνωστική μείωση, σχετίζεται με συστηματικούς φλεγμονώδεις δείκτες στο αίμα – πρωτεΐνες που απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος, ως αποτέλεσμα της φλεγμονής στο σώμα. Αυτοί οι δείκτες που διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό κατά τη μετεγχειρητική περίοδο, έχουν σαν αποτέλεσμα τη φλεγμονή στον εγκέφαλο. Αυτή η δυσλειτουργία του φράγματος αίματος-εγκεφάλου, παρατηρείται συχνά σε ηλικιωμένους (ακόμη και απουσία χειρουργικής επέμβασης) και στο 50% των ασθενών που υποβάλλονται σε καρδιακή χειρουργική επέμβαση.

Έχει σημασία το είδος της χειρουργικής επέμβασης και της αναισθησίας στην γνωστική δυσλειτουργία;

Οι διακυμάνσεις της αρτηριακής πίεσης και η μεγαλύτερη διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την γνωστική λειτουργία των ηλικιωμένων ασθενών. Κάθε παράγοντας επηρεάζει τη γνωστική λειτουργία με μοναδικό τρόπο.

Υπογραμμίζεται ότι οι μικρές χειρουργικές επεμβάσεις, όπως οι βιοψίες, το ράψιμο του δέρματος και η εκτομή κυστών είναι απίθανο να οδηγήσουν σε γνωστική μείωση. Ωστόσο, οι περίπλοκες και μεγαλύτερες χρονικά επεμβάσεις, που απαιτούν μεγαλύτερο χρόνο έκθεσης σε φάρμακα αναισθησίας, αυξάνουν την πιθανότητα μετεγχειρητικής γνωστικής μείωσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την καρδιακή χειρουργική επέμβαση. Μελέτες δείχνουν ότι η συχνότητα εμφάνισης μετεγχειρητικής γνωστικής μείωσης μετά από μια καρδιακή χειρουργική επέμβαση ανέρχεται στο 30-80%, ενώ για άλλου είδους επεμβάσεις ανέρχεται στο 26%.

Οι πιο συνηθισμένοι καθοριστικοί παράγοντες της γνωστικής μείωσης σε καρδιακές χειρουργικές επεμβάσεις, είναι η παρουσία προϋπάρχουσας γνωστικής δυσλειτουργίας και η χρήση μηχανών παράκαμψης για την αντικατάσταση της λειτουργίας της καρδιάς και των πνευμόνων, κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης.

Η διαχείριση της αναισθησίας πριν και κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης επηρεάζει το τι θα συμβεί μετά τη χειρουργική επέμβαση;

Η περιεγχειρητική περίοδος είναι το χρονικό διάστημα μιας χειρουργικής διαδικασίας και περιλαμβάνει τρεις φάσεις: προεγχειρητική, χειρουργική και μετεγχειρητική περίοδο. Η διαχείριση της αναισθησίας περιλαμβάνει και τις τρεις αυτές φάσεις. Ο τύπος και η δόση του φαρμάκου αναισθησίας που χορηγείται, η χρήση αναλγητικών οπιοειδών, υγρών και η διαχείριση της γλυκόζης επηρεάζουν την γνωστική λειτουργία ενός ατόμου κατά την περιεγχειρητική περίοδο. Σημειώνεται ότι η χρήση πολυτροπικής αναισθησίας (κατά την οποία χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός ενδοφλέβιων φαρμάκων, αντί μόνο για εισπνεόμενα φάρμακα) μπορεί να προστατεύσει σε ένα βαθμό από τη γνωστική δυσλειτουργία.

Υπάρχουν στρατηγικές αποφυγής της γνωστικής μείωσης στη μετεγχειρητική περίοδο;

Πιο κάτω αναφέρονται μερικές στρατηγικές που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να προετοιμαστείτε για μια χειρουργική επέμβαση και να αποφεύγετε όσο γίνεται τη γνωστική μείωση κατά τη μετεγχειρητική περίοδο.

Πριν προγραμματιστεί η χειρουργική επέμβαση:

• Καταναλώστε υγιεινά, ισορροπημένα γεύματα. Τρόφιμα πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα είναι προστατευτικά για την υγεία του εγκεφάλου.
• Ασκηθείτε τακτικά ή όσο επιτρέπεται αν έχετε καρδιακές παθήσεις. Η σωματική δραστηριότητα προάγει την υγεία του εγκεφάλου.
• Διατηρήστε υγιές βάρος.
• Παραμείνετε κοινωνικά ενεργοί.
• Μειώστε το άγχος. Ο διαλογισμός μειώνει σημαντικά το άγχος και προάγει την αίσθηση ηρεμίας και γενικής ευεξίας.
• Προσπαθήστε να κοιμάστε 6-8 ώρες κάθε βράδυ.

Όταν προγραμματίζεται η χειρουργική επέμβαση:

Προγραμματίστε μια ολοκληρωμένη ιατρική αξιολόγηση. Αυτό επιτρέπει στον γιατρό σας, να διαγνώσει αναστρέψιμες πτυχές της γνωστικής μείωσης πριν από την επέμβαση και να λάβει τα μέτρα που χρειάζονται εγκαίρως. Όπως για παράδειγμα να σας αλλάξει τα φάρμακα που παίρνετε ή ακόμη και να αναβάλει την επέμβαση αν είστε πολύ αδύναμοι. Φροντίστε να μιλήσετε με τον χειρουργό σας για τους κινδύνους και τις πιθανές επιπλοκές της διαδικασίας.

Μιλήστε επίσης με τον αναισθησιολόγο σας για τα ακόλουθα:

• Ρωτήστε για τους τύπους των φαρμάκων που σκοπεύει να χρησιμοποιήσει και εάν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για αυτά τα φάρμακα. Συζητήστε σχετικά με το πόσο αναγκαία είναι η χρήση αναλγητικών οπιοειδών και εάν μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιο εναλλακτικό φάρμακο για τον πόνο, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μετεγχειρητικής γνωστικής μείωσης.
• Ρωτήστε αν θα χρησιμοποιηθούν μέθοδοι μέτρησης των αναισθητικών που θα σας χορηγηθούν. Για παράδειγμα, η χρήση μηχανών EEG κατά τη διάρκεια των χειρουργικών επεμβάσεων βοηθά τον αναισθησιολόγο να παρακολουθεί το βάθος της αναισθησίας. Το βάθος της αναισθησίας είναι ο βαθμός πτώσης του κεντρικού νευρικού συστήματος από ένα αναισθητικό φάρμακο. Η παρακολούθηση με την χρήση EEG θα έχει ως αποτέλεσμα την επαρκή χρήση αναισθητικών παραγόντων, την αποφυγή υπερβολικής χρήσης και τη μείωση του κινδύνου για μετεγχειρητική γνωστική μείωση, μειώνοντας την έκθεση στην αναισθησία.
• Συζητήστε για την κατάσταση που βρίσκεστε αυτή τη στιγμή. Μιλήστε για τα φάρμακα που παίρνετε και πρέπει να συνεχίσετε να λαμβάνετε και μετά την επέμβαση και ποια πρέπει να αποφεύγετε.

Μετά από την χειρουργική επέμβαση και κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης:

• Βεβαιωθείτε ότι έχετε επαρκή έλεγχο του πόνου με τα φάρμακα που παίρνετε και εξετάστε το ενδεχόμενο να δοκιμάσετε θεραπείες νου-σώματος, όπως ο διαλογισμός.
• Παραμείνετε δραστήριοι (περπάτημα, φυσιοθεραπεία, αποκατάσταση), για να αποτρέψετε μετεγχειρητικές επιπλοκές.
• Ζητήστε από φίλους και συγγενείς να σας δώσουν κοινωνική ώθηση.
• Ακολουθείστε συμπεριφορές που βοηθούν στη βελτίωση του ύπνου, ακόμη και όταν αναρρώνετε στο νοσοκομείο.

Συμπερασματικά

Είναι απαραίτητο να κατανοήσετε ότι παρόλο που δεν υπάρχει θεραπεία για την μετεγχειρητική γνωστική μείωση, οι προληπτικές στρατηγικές και ο προγραμματισμός με την ομάδα που θα συμμετάσχει στην επέμβαση θα μειώσουν τους κινδύνους των γνωστικών προβλημάτων που ενδεχομένως να προκύψουν μετά την χειρουργική επέμβαση.