Τι είναι η συναισθηματική κακοποίηση ενός παιδιού;

Η συναισθηματική κακοποίηση, η οποία μερικές φορές αποκαλείται ψυχολογική κακοποίηση, είναι ένα μοτίβο συμπεριφοράς που βλάπτει την αίσθηση αυτοεκτίμησης του παιδιού και επηρεάζει αρνητικά τη συναισθηματική του ανάπτυξη. Εκτός από την απουσία της αγάπης και της υποστήριξης, το άτομο που κακοποιεί συναισθηματικά το παιδί μπορεί επίσης να το απορρίψει, να το επικρίνει, να το απειλήσει, να το εξευτελίσει και να το βρίζει. Μπορεί επίσης να ταπεινώσει το παιδί, να εμπλακεί σε χαρακτηρισμούς και να το προσβάλει.

Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να συμβεί σε συνδυασμό με σωματική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση ή παραμέληση και είναι μία από τις πιο δύσκολες μορφές κακοποίησης που αναγνωρίζονται. Συχνά, είναι ανεπαίσθητη και ύπουλη, καθώς σιγά-σιγά ροκανίζει την αυτοεκτίμηση του παιδιού και την αίσθηση ασφάλειας και ανήκειν.

Όπως και άλλες μορφές κακοποίησης, η συναισθηματική κακοποίηση των παιδιών αφορά τη δύναμη και τον έλεγχο. Ο δράστης χειραγωγεί και ελέγχει το παιδί χρησιμοποιώντας λέξεις και πράξεις που είναι συναισθηματικά οδυνηρές και επιζήμιες. Η βίωση συναισθηματικής κακοποίησης συνδέεται με καταστροφικές μακροχρόνιες επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των αυξημένων ποσοστών ασθενειών και διαταραχών της ψυχικής υγείας.

Οι αρχές μπορούν να επιβεβαιώσουν περιπτώσεις κακομεταχείρισης (συμπεριλαμβανομένης της συναισθηματικής και άλλων τύπων κακοποίησης) σε 1 στα 8 παιδιά, ή 12,5%, κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, πολλές περιπτώσεις δεν αναφέρονται ποτέ. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το 40% των παιδιών θα βιώσουν τελικά κακομεταχείριση στην παιδική ηλικία.

Ποια είναι τα σημάδια συναισθηματικής κακοποίησης παιδιών;

Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί από άλλες μορφές παιδικής κακοποίησης. Συνήθως, λαμβάνει χώρα στα όρια του σπιτιού ενός παιδιού, συχνά χωρίς εξωτερικούς μάρτυρες. Ενδέχεται να μην υπάρχουν εμφανή, εξωτερικά σημάδια ότι λαμβάνει χώρα κακοποίηση (όπως θα συνέβαινε με τη σωματική κακοποίηση). Μερικές φορές, η συμπεριφορά του παιδιού είναι το μόνο πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει πρόβλημα.

Η αναπτυξιακά ακατάλληλη συμπεριφορά, όπως το να συμπεριφέρεται πολύ ανώριμα ή υπερβολικά ώριμα για την ηλικία του, μπορεί να είναι σημάδι κακοποίησης, όπως και οι δραματικές αλλαγές στη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, ένα παιδί που συνήθιζε να είναι σίγουρο για τον εαυτό του και δεν αναζητούσε επιπλέον προσοχή, μπορεί ξαφνικά να γίνει προσκολλημένο σε ενήλικες που δεν κακοποιούνταν. Επιπλέον, ένα παιδί μπορεί να αρχίσει να φέρεται εκτός εαυτού ή να έχει προβλήματα σε κοινωνικό ή ακαδημαϊκό επίπεδο.

Οι συμπεριφορές που μπορεί να αποτελούν σημάδια συναισθηματικής κακοποίησης περιλαμβάνουν:

• Άγχος, κατάθλιψη ή/και αποφυγή
• Μείωση της απόδοσης στο σχολείο
• Καθυστερημένη συναισθηματική ανάπτυξη
• Επιθυμία να βλάψουν τον εαυτό τους ή άλλους ανθρώπους
• Απεγνωσμένη αναζήτηση στοργής από άλλους ενήλικες
• Αναπτυξιακή οπισθοδρόμηση (για παράδειγμα, κατάκλιση του κρεβατιού)
• Συχνά παράπονα για πονοκεφάλους, στομαχόπονο ή άλλα σωματικά συμπτώματα χωρίς γνωστή αιτία
• Απώλεια ενδιαφέροντος για κοινωνικές δραστηριότητες ή άλλα ενδιαφέροντα
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Θα μπορούσατε να υποθέσετε ότι ένα παιδί που κακοποιείται δεν θα ήταν προσκολλημένο στον ενήλικα φροντιστή που το κακοποιεί – αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Τα παιδιά συχνά παραμένουν πιστά στο άτομο που τα κακοποιεί. Οι σχέσεις γονέων-παιδιών είναι πολύπλοκες και τα παιδιά συνήθως θέλουν την έγκριση και την αγάπη των γονέων τους, ακόμη και αν ο φροντιστής τους είναι κακοποιητικός. Επιπλέον, μπορεί να φοβούνται τι θα συμβεί αν αποκαλύψουν την κακοποίηση.

Ένα συναισθηματικά κακοποιημένο παιδί μπορεί επίσης να πιστεύει ότι το να το βρίζουν, να το επικρίνουν έντονα ή να του αρνούνται τη στοργή είναι ένας φυσιολογικός τρόπος ζωής. Μπορεί να μην πει σε κανέναν για την κακοποίηση, επειδή πιστεύει ότι οι εμπειρίες του αντιπροσωπεύουν φυσιολογική οικογενειακή συμπεριφορά. Επιπλέον, μπορεί να ντρέπονται ή να πιστεύουν ότι φταίνε τα ίδια.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δραστών συναισθηματικής κακοποίησης των παιδιών;

Ενώ οι δράστες συναισθηματικής κακοποίησης μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστούν, υπάρχουν πιθανά σημάδια που μπορεί να υποδεικνύουν ότι ένας ενήλικας κακοποιεί ένα παιδί. Η δημόσια υποτίμηση του παιδιού, η ανοιχτή παραδοχή ότι δεν συμπαθεί ή μισεί το παιδί, η εφαρμογή αυστηρών τιμωριών, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες και η συναισθηματική απόσταση ή αδιαφορία αποτελούν συμπεριφορές συναισθηματικής κακοποίησης. Ορισμένα άτομα που κακοποιούν παιδιά έχουν ιστορικό βίας και επιθετικότητας ή έχουν διαταραχές χρήσης ουσιών.

Ωστόσο, αν πιστεύετε ότι ένα παιδί κακοποιείται συναισθηματικά, μην υποθέσετε αυτόματα ότι η κακοποίηση διαπράττεται από τους γονείς του παιδιού. Αν και είναι πιο πιθανό ένα παιδί να κακοποιηθεί από κάποιον φροντιστή ή μέλος της οικογένειας, οποιαδήποτε μορφή εξουσίας μπορεί να είναι κακοποιητική. Για παράδειγμα, ένας προπονητής, ένας δάσκαλος, ένας παπάς ή ακόμη και ένα μεγαλύτερο αδελφάκι μπορεί να κακοποιεί το παιδί. Επίσης, θα μπορούσαν να υπάρχουν και άλλες αιτίες για τις αλλαγές στη συμπεριφορά ενός παιδιού.

Ποιοι είναι οι τύποι συναισθηματικής κακοποίησης παιδιών;

Η συναισθηματική κακοποίηση των παιδιών μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Στο ένα άκρο του φάσματος βρίσκονται οι προσβολές ή τα μειωτικά λόγια ή πράξεις, ενώ στο άλλο άκρο μπορεί να είναι η πλήρης αδιαφορία και η παραμέληση. Ένας φροντιστής που ασκεί συναισθηματική κακοποίηση συχνά χρησιμοποιεί λόγια, αλλά και οι πράξεις του μπορεί να είναι καταχρηστικές – και μερικές φορές, η έλλειψη πράξεων είναι αυτή που είναι καταχρηστική.

Όταν ένας γονέας ή φροντιστής δεν δείχνει στο παιδί αγάπη ή δεν το κάνει να νιώθει ότι το θέλει, ότι είναι ασφαλές και ότι αξίζει, οι πράξεις αυτές έχουν ως αποτέλεσμα τη συναισθηματική στέρηση. Οι άνθρωποι που είναι κακοποιητικοί μπορεί επίσης να μην χρησιμοποιούν τη σωματική στοργή ή το τρυφερό άγγιγμα, τα οποία είναι απαραίτητα για τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και την αίσθηση ασφάλειας και ανήκειν.

Οποιοδήποτε άτομο στη ζωή ενός παιδιού μπορεί να είναι συναισθηματικά κακοποιητικό και η κακοποίηση μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Παραδείγματα συναισθηματικής κακοποίησης περιλαμβάνουν μια νταντά που φωνάζει συνεχώς στα παιδιά και κάνει απειλές, την έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία στο σπίτι, έναν θετό γονέα που λέει ότι εύχεται να μην υπήρχε το παιδί, έναν δάσκαλο που κοροϊδεύει ένα παιδί μπροστά στην τάξη ή έναν γονέα με διαταραχή χρήσης αλκοόλ που θυμώνει όταν πίνει.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για συναισθηματική κακοποίηση ενός παιδιού;

Η βίωση συναισθηματικής κακοποίησης ως παιδί αυξάνει τον κίνδυνο ένα άτομο να προβεί σε συναισθηματική κακοποίηση ενός παιδιού. Άλλοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την κοινωνική απομόνωση ή τον αποχωρισμό από την ευρύτερη οικογένεια, την ύπαρξη σωματικής ή ψυχικής ασθένειας, όπως διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) ή κατάθλιψη, τη χρήση ναρκωτικών ή αλκοόλ ή την αντιμετώπιση οικονομικού στρες, ανεργίας ή φτώχειας.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου μπορεί να περιλαμβάνουν μια οικογενειακή κρίση ή οικογενειακό στρες, όπως το να είναι κάποιος θύμα ενδοοικογενειακής κακοποίησης ή να έχει συζυγικές συγκρούσεις, να αισθάνεται ζήλια, θυμό ή δυσαρέσκεια για το παιδί ή τις ευθύνες φροντίδας του, να μην έχει γονεϊκές δεξιότητες ή να μην κατανοεί την ανάπτυξη του παιδιού ή να μεγαλώνει ένα παιδί με αναπτυξιακή ή σωματική αναπηρία.

Φυσικά, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτές τις καταστάσεις συναισθηματικά κακοποιητικοί. Και τα παιδιά δεν προκαλούν την συναισθηματική κακοποίηση ενός άλλου ατόμου. Η συμμετοχή στη συναισθηματική κακοποίηση ενός παιδιού είναι μια επιλογή – ηθελημένη ή μη – που κάνει ο δράστης. Ενώ αυτοί οι παράγοντες κινδύνου μπορεί να αυξάνουν την πιθανότητα να συμβεί κακοποίηση, το άτομο που κακοποιεί συναισθηματικά εξακολουθεί να έχει εξουσία και μπορεί να μάθει να κάνει καλύτερες, λιγότερο επιζήμιες επιλογές.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της συναισθηματικής κακοποίησης των παιδιών;

Οι ειδικοί χρησιμοποιούν μια κλίμακα αξιολόγησης που ονομάζεται Ανεπιθύμητες Παιδικές Εμπειρίες (ACE) για να κατηγοριοποιήσουν και να μετρήσουν τις επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης και άλλων τραυμάτων. Σε αυτό το σύστημα, η υψηλότερη βαθμολογία σημαίνει μεγαλύτερη έκθεση σε κακοποίηση και τραύμα. Η έρευνα δείχνει ότι υψηλότερη βαθμολογία ACE συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο δυσμενών επιπτώσεων στη σωματική και ψυχική υγεία και προβλημάτων συμπεριφοράς αργότερα στη ζωή.

Οι συνέπειες της παιδικής κακοποίησης οποιασδήποτε μορφής μπορεί να είναι σοβαρές και συχνά επιμένουν και στην ενήλικη ζωή. Ένα παιδί συχνά πιστεύει ότι είναι υπεύθυνο για την κακοποίηση και ότι αυτό σημαίνει ότι δεν το αγαπούν και είναι ανεπιθύμητο.

1. Θέματα προσκόλλησης

Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα ενός παιδιού να δημιουργεί και να διατηρεί υγιείς δεσμούς. Τα ζητήματα προσκόλλησης στην πρώιμη παιδική ηλικία έχουν συνδεθεί με ανασφαλείς δεσμούς στην ενήλικη ζωή. Τα παιδιά μπορεί επίσης να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για κακές σχέσεις με συνομηλίκους, προβλήματα με την οικειότητα, δυσκολία στην επίλυση συγκρούσεων και επιθετικότητα σε σχέση.

2. Συμπεριφορικά και κοινωνικά προβλήματα

Η συναισθηματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία έχει επίσης συνδεθεί με την παραβατικότητα και τη σεξουαλικά επιθετική συμπεριφορά σε νεαρούς ενήλικες. Τα προβλήματα στο σχολείο και με τους συνομηλίκους είναι επίσης πιο συχνά σε αυτά τα παιδιά.

3. Επανάληψη του κύκλου της κακοποίησης

Χωρίς την κατάλληλη παρέμβαση, τα άτομα που κακοποιήθηκαν ως παιδιά είναι πιο πιθανό να κακοποιήσουν τα παιδιά τους από ό,τι τα άτομα που δεν βίωσαν κακοποίηση. Η διακοπή της κακοποίησης και η παροχή βοήθειας στο παιδί να αντιμετωπίσει και να επεξεργαστεί το τραύμα που βίωσε μπορεί να μειώσει την πιθανότητα να συνεχιστεί ο κύκλος της κακοποίησης στην επόμενη γενιά.

4. Αυτοκτονία και ψυχική ασθένεια

Οι έφηβοι που βίωσαν συναισθηματική κακοποίηση ως παιδιά είναι πιο πιθανό να διαγνωστούν με τουλάχιστον μία ψυχική ασθένεια, όπως κατάθλιψη ή άγχος, η οποία μπορεί να επιμείνει και στην ενήλικη ζωή. Τα άτομα με ιστορικό συναισθηματικής κακοποίησης διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο αυτοτραυματισμού, συμπεριλαμβανομένης της απόπειρας αυτοκτονίας.

5. Κοινωνική βλάβη

Η συναισθηματική κακοποίηση δεν έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις στα άτομα και τις οικογένειες, αλλά επιβαρύνει και την κοινωνία στο σύνολό της. Οι συνέπειες της κακοποίησης επιβαρύνουν τα συστήματα υγείας και κοινωνικής φροντίδας και κοστίζουν ακριβά λόγω της αυξημένης εκπαιδευτικής αποτυχίας, της εγκληματικότητας και της ανάγκης για υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Ωστόσο, δεν βιώνουν όλοι όσοι έχουν ιστορικό συναισθηματικής κακοποίησης ισόβια σημάδια. Η διάρκεια, η σοβαρότητα και η ηλικία έναρξης της κακοποίησης, καθώς και οι προσωπικές δεξιότητες αντιμετώπισης και οι πόροι υποστήριξης που διαθέτει το παιδί αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν. Για παράδειγμα, η ύπαρξη άλλων υποστηρικτικών ενηλίκων στη ζωή τους μπορεί επίσης να αντισταθμίσει τον αντίκτυπο.

Τι μπορείτε να κάνετε αν καταλάβετε ότι ένα παιδί κακοποιείτε συναισθηματικά;

Υποχρεωμένοι αναφέροντες είναι άτομα που έρχονται σε επαφή με παιδιά μέσω του επαγγέλματός τους, συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών, του νομικού προσωπικού και του προσωπικού επιβολής του νόμου και του ιατρικού προσωπικού. Αυτοί οι αναφέροντες έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν την υποψία συναισθηματικής κακοποίησης, όπως ακριβώς και τη σωματική κακοποίηση, τη σεξουαλική κακοποίηση ή την παραμέληση.

Ακόμη και αν δεν είστε υποχρεωτικός αναφέρων και υποψιάζεστε ότι ένα παιδί υφίσταται συναισθηματική κακοποίηση, αναφέρετε το γεγονός στις υπηρεσίες προστασίας του παιδιού. Ένα παιδί που μπορεί να βιώνει κακοποίηση πρέπει να αξιολογηθεί από τις κοινωνικές υπηρεσίες για να διασφαλιστεί ότι αντιμετωπίζεται κατάλληλα.

Αν είστε γονέας και πιστεύετε ότι το παιδί σας κακοποιείται συναισθηματικά από κάποιον άλλον -όπως ένας δάσκαλος, ένα παπά ή ένας προπονητής- λάβετε μέτρα για να παρέμβετε. Ίσως χρειαστεί να ζητήσετε επαγγελματική βοήθεια, όπως από τις κοινωνικές υπηρεσίες ή/και την αστυνομία, για να κρατήσετε το παιδί σας ασφαλές.

Αν έχετε κακοποιήσει συναισθηματικά το παιδί σας ή αν ένας σύντροφος σας κακοποιεί συναισθηματικά, είναι σημαντικό τόσο για τη δική σας ψυχική υγεία όσο και για του παιδιού σας να ζητήσετε βοήθεια. Η συνεργασία με έναν θεραπευτή μπορεί να είναι ωφέλιμη για εσάς και την οικογένειά σας.

Πώς να αντιμετωπίσετε τη συναισθηματική κακοποίηση των παιδιών;

Αν και η αντιμετώπιση των συνεπειών της συναισθηματικής κακοποίησης μπορεί να πάρει κάποιο χρόνο, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που μπορούν να έχουν προστατευτική επίδραση, όπως η ύπαρξη θετικής σχέσης με έναν άλλο ενήλικα. Για παράδειγμα, ένας γονέας που φροντίζει, ένας παππούς ή γιαγιά ή η υποστήριξη ενός δασκάλου ή προπονητή μπορεί να αποσβέσει ορισμένες από τις αρνητικές συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης.

Εάν έχετε σχέση με ένα παιδί που έχει βιώσει κακοποίηση, μπορείτε να το βοηθήσετε να αντιμετωπίσει την κατάσταση, όντας ένας υποστηρικτικός και στοργικός ενήλικας στη ζωή του.

Να είστε μια συνεπής, στοργική παρουσία στη ζωή τους περνώντας χρόνο μαζί τους, ενθαρρύνοντάς τα και υπενθυμίζοντάς τους την αξία τους. Βοηθήστε τα να δουν ότι δεν ορίζονται από τα λόγια και τις πράξεις του ατόμου που τα κακοποιεί. Αντίθετα, δώστε τους τη δυνατότητα να δουν τα δυνατά τους σημεία και να θέσουν στόχους για το μέλλον.

Εάν γνωρίζετε ένα παιδί που υφίσταται συναισθηματική κακοποίηση ή υποψιάζεστε συναισθηματική κακοποίηση, είναι σημαντικό να ενημερώσετε κάποιον για τις ανησυχίες σας. Η καταγγελία υποψίας κακοποίησης παρακινεί σε διερεύνηση και ακολουθείται από παρεμβάσεις, αν χρειάζεται.

Εν τω μεταξύ, κάντε ό,τι μπορείτε για να είστε ένα ενθαρρυντικό και υποστηρικτικό πρόσωπο στη ζωή αυτού του παιδιού. Μέρος της ζημίας που προκαλείται από τη συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να αντισταθμιστεί από τις ευγενικές και ενδυναμωτικές ενέργειες των άλλων. Δώστε στο παιδί να καταλάβει ότι το αγαπάτε και πιστεύετε σε αυτό. Αν μάθει να αναγνωρίζει σε τι είναι καλό και να θέτει στόχους, μπορεί να μάθει να αντισταθμίζει τα αρνητικά λόγια και τις πράξεις των άλλων.