Τι δηλώνει η ημερομηνία λήξης ενός φαρμάκου;

Η ημερομηνία λήξης ενός φαρμάκου είναι η τελευταία ημερομηνία κατά την οποία ο κατασκευαστής εγγυάται ότι το φάρμακο θα είναι το ίδιο αποτελεσματικό – και ασφαλές – όπως όταν εκδόθηκε. Είναι νομική απαίτηση για όλα τα φάρμακα στην Ελλάδα να έχουν ημερομηνία λήξης.

Παρόλο που η ημερομηνία είναι απόλυτη (π.χ. Δεκέμβριος 2021), δεν παύουν όλα τα φάρμακα να λειτουργούν την ημέρα λήξης τους. Στην πραγματικότητα, οι κατασκευαστές επιλέγουν αυθαίρετες ημερομηνίες – π.χ. ένα ή δύο χρόνια – μετά την παρασκευή μιας παρτίδας φαρμάκων. Τα ελέγχουν την ημερομηνία αυτή για να διασφαλίσουν ότι το φάρμακο είναι σταθερό και λειτουργεί στη δόση που έχει συνταγογραφηθεί.

Η πραγματική διάρκεια ζωής του φαρμάκου μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη από την ημερομηνία που αναγράφεται στη συσκευασία. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να διασφαλιστεί, γι’ αυτό θα πρέπει πάντα να προτιμάτε την προσοχή και να αποφεύγετε τη λήψη φαρμάκων μετά τη λήξη τους.

Μια μελέτη εξέτασε 122 διαφορετικά φαρμακευτικά προϊόντα και τα εξέτασε τακτικά για περισσότερα από πέντε χρόνια. Για σχεδόν 9 στα 10 προϊόντα, οι δοκιμές έδειξαν ότι το φάρμακο παρέμεινε σταθερό για 66 μήνες. Και μια μικρή μειοψηφία εξακολουθούσε να είναι εξίσου αποτελεσματικό 15 χρόνια αργότερα.

Αλλά αυτά τα φάρμακα διατηρήθηκαν υπό “βέλτιστες συνθήκες” και υπάρχουν πολλοί παράγοντες που σημαίνουν ότι το ίδιο μπορεί να μην ισχύει και για τα φάρμακα που διατηρείτε στο σπίτι – μπορείτε να μάθετε περισσότερα στη συνέχεια αυτού του άρθρου. Επιπλέον, ενώ ένα φάρμακο μπορεί να εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό και ασφαλές ένα μήνα μετά την ημερομηνία λήξης, η πιθανότητα αυτή μειώνεται με κάθε μήνα που περνάει. Και το σημαντικό είναι ότι δεν θα γνωρίζετε αν το φάρμακό σας εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία ή όχι.

Τι σημασία έχει εάν το φάρμακο είναι σφραγισμένο ή όχι;

Το φως, οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και κυρίως η υγρασία μπορούν να επηρεάσουν τη σταθερότητα ενός φαρμάκου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το ντουλάπι των φαρμάκων σας είναι ένα αρκετά καλό μέρος για πολλά προϊόντα, επειδή είναι σκοτεινό και συνήθως δεν υπόκειται σε τεράστιες διακυμάνσεις θερμοκρασίας.

Πολλά φάρμακα σήμερα κυκλοφορούν σε συσκευασία με κυψέλες από αλουμινόχαρτο, οι οποίες κρατούν την υγρασία και το φως μακριά. Η ημερομηνία λήξης εγγυάται πάντως ότι, εφόσον η κυψέλη δεν έχει ανοιχτεί, θα εξακολουθούν να είναι αποτελεσματικά μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ωστόσο, εάν η συσκευασία που περιβάλλει το φάρμακο (σε αντίθεση με το κουτί από χαρτόνι) ανοίξει, η εν λόγω ημερομηνία λήξης δεν μπορεί να διασφαλιστεί. Ομοίως, τα δισκία σε φιάλες δεν μπορούν ποτέ να εγγυηθούν την παρέλευση της ημερομηνίας λήξης τους.

Πόσο σημαντική είναι η θερμοκρασία για την ισχύ των φαρμάκων;

Μια άλλη σημαντική μεταβλητή είναι η θερμοκρασία. Ορισμένα φάρμακα (συνήθως όχι εκείνα που είναι σε μορφή δισκίων) πρέπει να διατηρούνται στο ψυγείο. Αν τα αφήσετε κατά λάθος έξω, μπορεί να είναι λιγότερο ασφαλή ή λιγότερο αποτελεσματικά ακόμη και πριν από την ημερομηνία λήξης τους.

Πώς οι ημερομηνίες λήξης επηρεάζουν άλλους τύπους φαρμάκων;

Κάθε φάρμακο που περιέχει συντηρητικά (οι οφθαλμικές σταγόνες είναι ένα συνηθισμένο παράδειγμα) μπορεί να μην είναι ασφαλές όταν περάσει η ημερομηνία λήξης του. Αυτό συμβαίνει επειδή τα συντηρητικά προστίθενται για να αποφευχθεί η ανάπτυξη επιβλαβών βακτηρίων στο υγρό – κάτι που, για προφανείς λόγους, δεν είναι ένα ρίσκο που θέλετε να πάρετε όταν βάζετε κάτι στο μάτι σας.

Μερικές φορές, η έλλειψη προμήθειας φαρμάκων σημαίνει ότι οι εθνικοί οργανισμοί ασφάλειας φαρμάκων πρέπει να ελέγξουν και να δουν αν ένα φάρμακο είναι ακόμη ασφαλές. Για παράδειγμα, τα τελευταία δύο χρόνια υπήρξαν ελλείψεις σε στυλό αυτόματης έγχυσης αδρεναλίνης, που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του πιο σοβαρού τύπου αλλεργικής αντίδρασης που ονομάζεται αναφυλαξία. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος, έχουν εκδοθεί οδηγίες για τους γιατρούς, οι οποίες αναφέρουν ότι ορισμένες ενέσεις που γίνονται από τον ασθενή μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια έως και τέσσερις μήνες μετά την ημερομηνία λήξης τους. Όμως δεν πρέπει ποτέ να αναλαμβάνετε αυτό το ρίσκο, εκτός αν σας το έχει συστήσει ο γιατρός σας.

Τα υγρά μπορεί να έχουν δύο ημερομηνίες – μια ημερομηνία λήξης αν δεν έχουν ανοιχτεί και ένα μικρότερο χρονικό πλαίσιο χρήσης όταν ανοιχτούν. Δώστε προσοχή και στις δύο!

Τι μπορείτε να κάνετε με τα ληγμένα σας φάρμακα;

Εάν έχετε αχρησιμοποίητο φάρμακο που έχει λήξει, μιλήστε με τον φαρμακοποιό σας. Ο φαρμακοποιός σας δεν μπορεί να επανεκδώσει φάρμακα σε άλλα άτομα, ακόμη και αν η συσκευασία είναι κλειστή, για λόγους ασφαλείας. Ωστόσο, μπορεί συχνά να τα απορρίψει με ασφάλεια για εσάς.

Εάν έχετε κάποια από μια σειρά μακροχρόνιων παθήσεων, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, αυξημένη χοληστερόλη, διαβήτη, άσθμα, χρόνια νεφρική νόσο ή καρδιοπάθεια, μπορεί να λαμβάνετε πολλά τακτικά φάρμακα. Η ακριβής λήψη αυτών των φαρμάκων σύμφωνα με τις οδηγίες σημαίνει ότι θα έχετε το μέγιστο όφελος και τη μέγιστη προστασία από αυτά. Και η λήψη μέτρων για τη σωστή διαχείριση και οργάνωση της φαρμακευτικής σας αγωγής θα το κάνει αυτό πολύ πιο εύκολο.

Αν και δεν είναι φάρμακα, οι αντηλιακές κρέμες και οι λοσιόν έχουν σίγουρα ημερομηνία λήξης. Η προστασία που παρέχουν γίνεται λιγότερο αποτελεσματική με την πάροδο του χρόνου, ειδικά αν έχουν ανοιχτεί ή αφεθεί στον ήλιο. Ξεφορτωθείτε το αντηλιακό στο τέλος κάθε καλοκαιρινής περιόδου ή τουλάχιστον μόλις φτάσει η ημερομηνία λήξης του.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι είναι πολύ καλή ιδέα να κάνετε τακτικά μια εκκαθάριση του φαρμακείου σας. Ίσως να θέλετε να βάζετε μια υπενθύμιση στο ημερολόγιό σας κάθε έξι μήνες – ή πιο συχνά αν παίρνετε πολλά φάρμακα.