Τι καθορίζει τον κοινωνικό στιγματισμό μιας ασθένειας;

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους οι ασθένειες μπορούν να στιγματιστούν και, κυρίως, ορισμένοι βασίζονται σε ανακριβείς πεποιθήσεις – για παράδειγμα, όσον αφορά τη μετάδοση και την ευθύνη.

1. Ένας παράγοντας είναι το κατά πόσον μια ασθένεια πιστεύεται ότι είναι μεταδοτική (π.χ. SARS, Covid-19). Οι μεταδοτικές ασθένειες είναι δακτυλοδεικτούμενες όχι μόνο επειδή οι άνθρωποι δεν θέλουν να μολυνθούν, αλλά και λόγω σχετικών ανησυχιών όπως για παράδειγμα η πιθανότητα απώλειας της εργασίας ή τον κοινωνικό αποκλεισμό (“αν αρρωστήσω, θα με αποφύγουν ή δεν θα μπορώ να εργαστώ”). Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι η αποφυγή της μόλυνσης δεν είναι μόνο στη ρίζα του στίγματος της ασθένειας αλλά και στη ρίζα άλλων στίγματος – για παράδειγμα, οι εργασίες σχετικά με το “συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα” πλαισιώνουν τον αποκλεισμό των μελών άλλων κοινωνικών ομάδων γύρω από την ανάγκη να συμπεριφερόμαστε με τρόπους που μας προστατεύουν από την ασθένεια. Το επιχείρημα είναι ότι το σώμα μας καταναλώνει μεγάλη ποσότητα ενέργειας για να καταπολεμήσει τη μόλυνση και την ασθένεια και μερικές φορές χάνει τη μάχη, οπότε χρειαζόμαστε ένα σύστημα που μας βοηθά να αποφεύγουμε τις ασθένειες. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό αποτελεσματικά αποφεύγοντας ανθρώπους που είναι άρρωστοι – ή ανθρώπους που πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι άρρωστοι. Αυτό επεκτείνεται και στις μη μολυσματικές ασθένειες, επειδή αυτό που ενεργοποιεί αυτό το σύστημα είναι το σύνθημα της ασθένειας ή της κακής υγείας, το οποίο είναι συχνά το ίδιο για τις μεταδοτικές και τις μη μεταδοτικές ασθένειες – π.χ., τόσο οι μεταδοτικές όσο και οι μη μεταδοτικές ασθένειες μπορεί να συνδέονται με ωχρότητα, πυρετό, έμετο ή εξάντληση. Το συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα είναι επομένως ένα ατελές σύστημα που συχνά οδηγεί σε λάθη – απομακρύνει τους ανθρώπους όταν στην πραγματικότητα δεν είναι μεταδοτικοί, καθώς και αποτυγχάνει να το κάνει όταν είναι. Δεδομένου ότι ο τελευταίος τύπος σφάλματος θεωρείται πιο δαπανηρός για την υγεία του ατόμου και της κοινότητας (επειδή σημαίνει ότι οι μεταδοτικές ασθένειες παραμένουν απαρατήρητες), το σύστημα μεροληπτεί προς την υπερ-ανίχνευση του κινδύνου μόλυνσης. Σημειώστε, ωστόσο, ότι το γεγονός ότι υπάρχει μια σαφής λογική σε αυτή τη μεροληψία δεν σημαίνει ότι είναι σωστή – δηλαδή, δεν είναι απαραίτητο ότι η υπο-ανίχνευση ασθενειών είναι πιο δαπανηρή για την κοινωνία από την υπερ-ανίχνευσή τους.
2. Ένας δεύτερος παράγοντας που επηρεάζει το κατά πόσον μια ασθένεια είναι πιθανό να στιγματιστεί ή όχι είναι το κατά πόσον είναι σωματικά εμφανής (ορατή)-ασθένειες όπως η σύφιλη συχνά στιγματίζονται ευρύτερα από αόρατες ασθένειες όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, εν μέρει επειδή είναι πιο εμφανείς και φαίνονται δυνητικά πιο σοβαρές, και εν μέρει επειδή όταν η ασθένεια δεν είναι ορατή οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να φοβούνται ότι θα γίνουν οι ίδιοι στόχος στιγματισμού αν την κολλήσουν. Μια εντυπωσιακή μελέτη διαπίστωσε μάλιστα ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να συνδέσουν ένα άτομο με ασθένεια αν έχει μια ορατή διαφορά (π.χ. ένα εκ γενετής σημάδι) αλλά κατά τα άλλα είναι γνωστό ότι είναι υγιές, παρά αν δεν είναι ορατά άρρωστο αλλά είναι γνωστό ότι έχει μια ασθένεια (π.χ. φυματίωση).
3. Τρίτον, μια ασθένεια είναι πιο πιθανό να στιγματιστεί εάν η αιτία πιστεύεται ότι είναι σφάλμα του ατόμου, ανεξάρτητα από το αν η πεποίθηση αυτή είναι ακριβής ή όχι. Στην πραγματικότητα, η απόδοση ευθυνών μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί πτυχή του στίγματος ή ότι προκύπτει από το στίγμα. Μπορεί όμως να αποτελούν και την αφετηρία του – δηλαδή, οι ασθένειες που δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκονται υπό τον έλεγχο του ατόμου (π.χ. όταν προκαλούνται από ατύχημα) είναι λιγότερο ευάλωτες στο στίγμα. Ένα παράδειγμα αυτής της αρχής είναι το γεγονός ότι το στίγμα που συνδέεται με τη φυματίωση αυξήθηκε όταν η πεποίθηση ότι είναι κληρονομική αντικαταστάθηκε από αντιλήψεις για τη μετάδοση.
4. Το στίγμα είναι επίσης ισχυρότερο όταν η ασθένεια πιστεύεται ότι είναι ανίατη ή εκφυλιστική, όπως η άνοια, πιθανώς επειδή η ιδέα ότι δεν μπορεί κανείς να επανέλθει από αυτή την ασθένεια είναι ιδιαίτερα απειλητική για το αίσθημα δικαιοσύνης και ασφάλειας του ατόμου. Η εξέλιξη της νόσου μπορεί επίσης να επηρεάσει το στίγμα, με την πιθανότητα η σοβαρότητα των συμπτωμάτων να επιδεινώνεται, αντί να παραμένει στατική ή να βελτιώνεται, να οδηγεί σε μεγαλύτερο στίγμα και κοινωνική απομάκρυνση- δηλαδή, η πορεία της νόσου έχει σημασία.

Οι εκστρατείες δημόσιας υγείας μπορούν να επιδεινώσουν το στίγμα μιας ασθένειας όταν δίνουν έμφαση στις ατομικές συμπεριφορές του τρόπου ζωής ως υπεύθυνες για την κακή υγεία ή την ασθένεια.